Tíminn - 17.03.1967, Qupperneq 21

FÖSTUDAGUR 17. marz 1967.
TÍMINN
Tryggvi Þórhallsson:
Baráttan við útlendu áhrifin
Söguminningar.
í ljósi fortóðarinnar skilja
menn nútóðina bezt.
Persónulegir hagsmunir ein-
staklinga eða fiokka hafa ekki
álhrif á dóm sagnfræðinganna.
Sagan kennir mönnum að skilja
og rekja ástæðurnar til framfara
eða hnignunar þjóðanna.
Það er bezti skólinn um að
skilja það, sem um er barist nú.
Sama fólkið byggir ísland nú,
sem ’byggt hefur í meir en þús-
und ár.
Barátta fyrri kynslóða á íslandi
er spegilmynd þeirrar baráttu, sem
nú er háð í íslandi.
Það er öruggasta leiðin til að
skilja það, sem nú er um barizt,
að heimfæra viðurkenndar stað-
reyndir fortíðarsögunnar til nú-
tóðarinnar.
Hér verður nú brugðið upp
slikri skuggsjá, til þess að þjóðin
geti betur áttað sig á langstærsta
málinu, sem hún á að leggja
úrskurð á, við kosningarnar í
haust, íslandsbankamálinu.
Rauði þráðurinn.
Sagan um hnignun og framfar-
ir íslenzku þjóðarinnar er marg
þætt. En þegar vel er að gáð,
má sjá samhengið, rauðan þráð,
sem sýnir Ijóslega höfuðorsökina
sem því veldur, hvort íslenzka
fþjóðin er á framfaraskeiði eða
huignunaxieiíktó(‘''" -■*- *
Framfárir eða hnignun standa
í beinu sambandi við útlendu á-
hrifin, útlendu afskiptin, vald
hinna útlendu manna á íslandi.
Eins og nótt fylgir degi, jafn-
reglubundið hefur það verið, að
þá er vald útlendinganna óx á
Jslandi, þá hófst hnignun í landi
og afturför. En þá er íslending-
um tókst að brjóta aftur af sér
þessa aðkomumenn, þá hófst við
reisnin.
Rúmið leyfir ekki að sýnd sé
spegilmynd af þessu nema í stór
um dráttum.
Útlendir biskupar.
Stuttu eftir að ísland komst
undir erlendan konung, komst sú
regla á, að útlendir menn irðu
biskupar í íslandi í marga manns
aldra.
Innlendir kirkjuhöfðingjar
höfðu dregið vald og auð í kirkj
unnar hendur. Tilgangur þeirra
var sá, að kirkjan beitti valdinu
til að koma á friði innanlands,
rækti mannúðarstörf, héldi uppi
menntalífi í landi o. s. frv.
Reynslan sýnir, að þá skömmu
stund, sem innlendir menn fengu
að fara með þetta vald, fór allt
vel. Kirkjan innlenda rækti vel
þetta margháttaða starf sitt og
var skjöldur og skjól þjóðarinn
ar inn á við og út á við.
En einmitt af því að vald og
auður var mestur hjá kirkjunni,
þá verður óheillaáhrifanna út-
lendu, fyrst vart þar. Þar var leið
in þá fyrir útlendingana að mjólka
íslendinga.
Útlendu biskuparnir urðu svipa
á landið. Þeir snéru því skipulagi
í bölvun, sem innlendir menn
höfðu reist landinu til heilla.
Það er svo alkunnugt að ekki
þarf rekar um að ræða, hver ó-
heill landinu stóðu af þessum út-
lendingum og hver hnignun staf-
aði af valdameðferð þeirra á fs-
landi.
NÓkkru fyrir siðaskiptin
hnundu íslendingar af sér útlenda
biskupsvaldinu.
Árangurinn kom þegar í ljós.
Þá hefst viðreisnartímabil í sögu
landsins. Þjóðinni vex menning
og fjör. Alíslenzkir forystumenn
sátu á biskupsstólunum.
Siðaskiptin sviftu kirkjuna auði
og valdi.
Þess vegna hafa innlendir menn
síðan fengið óáreittir að fara
með kirkjuvaldið.
Útlendingarnir sáu að nú voru
aðrar leiðir heppilegri til þess að
mjólka íslendinga.
Útlendir embættismenn
veraldlegir
Nokkru fyrir siðaskipti fer sá
siður að hefjast, að æðsti emb-
ættismaður landsins sé útlendur.
Og eftir því sem valdið dróst meir
og einhliða í hendur veraldlegra
embættismanna, eftir því var
meira kapp á það lagt af útlend
ingunum að ná þeim embættum
undir sig.
Sú plága varð bæði verri og
langærri hinni fyrri.
Með fáum undantekningum er
saga útlenzku embættismannanna
á íslandi óslitin hörmungarsaga.
Svo var veldi þeirra mikið og
áhrifin rík, að ekki varð annað
séð um tíma, en að þeim mundi
takast að svipta þjóðina hinum
dýrmætustu andlegum verðmæt-
um sem hún á: þjóðerni ,og tungu.
Hitt verður aldrei talið, hvilíka
móðgun, hvilík niðurdrep sjálfs
álits, hvílíkan niðurlægingarstimp
il þessir útlendu herrar hafa sett
á þjóðina. Eða hitt, hversu mikilli
hlutdrægni þeir beittu lands-
menn, hversu miklu verðmæti þeir
sópuðu með sér af landinu og
hýersu mikið fór í súginn fyrir
illa stjórn þeirra.
Ekki einungis efnalega, heldur
og um skapferli, býr íslenzka þjóð-
in enn að útlendu embættismönn-
unum.
Það er ekki fyrr en á öldinni
sem leið sem þjóðin fer að fá
skilning og þrótt til að hrista af
sér þessi sníkjudýr.
Framfarir síðustu áratuga
standa í beinu sambandi við burt
rekstur útlendinganna úr embætt
unum.
Aldrei mun þjóðin aftur þola
útlent embættismannavald.
Því er að fullu lokið óheilla-
valdi bæði kirkjulegra og verald-
legra embættismanna í íslandi.
Útlendir kaupmenn.
Saga útlenda kaupmannavalds-
ins í Islandi er mönnum í fersku
minni. Ber hvorutveggja til: að
ægilegust er slóðin þeirra á ís-
landi, og ekki er henni lokið enn.
Einhverjir forfeður hvers ein-
asta núlifandi íslendings, hafa lið
ið hungur, hafa beðið bana af
hungri fyrir samvinnu útlendra
embættismanna og kaupmanna.
Verzlunarkúgunin útlenda saug
merg og blóð úr þjóðinni manns
öldrum saman.
Útlendingamir sáu það rétt, að
greiðasta leiðin til þess að láta
íslendinga mjólka sér, var að fara
með verzlunina fyrir þeirra hönd.
Það er skemmst síðan íslend-
ingar hófu þá baráttu að taka
verzlunina i sínar eigin hendur.
Frjáls samtök bændanna hafa orð
ið drýgst í þeim efnum.
En því er miður, að á stórum
svæðum á landinu eiga útlendir
kaupmenn enn örugga aðstöðu. Og
því er miður að enn fara útlend
ingar með verzlun verðhæstu út-
flutningsvörunnar — fisksins. En
þjóðin er vöknuð í þessu efni. Hún
hefur fengið fullan skilning á
því, hvað útlendu áhrifin eru
óheillum snúin í þessu efni.
Skuggsjá sögunnar.
Þetta blasir við okkúr í skugg-
sjásögunnar.
Útlendu áhrifin, útlendu afskipt-
in, útlenda valdið hefur um alda
raðir verið svipan á þjóðina.
Viðreisnin er beinlínis undir
því komin, að við höfum djörf-
ung og þrek til þess að taka allt
í okkar eigin hendur.
Engin þjóð hefur sannað það
eins og íslenzka þjóðin, að gæfan
býr í henni sjálfri, en óheillin
koma utanað.
Hver mundi þekkja betur þarf-
ir okkar en við sjálfir?
Hver mundi þekkja betur kosti
og galla landsins en við sjálfir?
Hverjir mundu hafa meiri vilja
að verða landinu til gagns en við
sjálfir?
Er nokkurt vit í því þá að láta
aðra en okkur sjálfa fara með
vandamál okkar?
Er þetta ekki svo auðsær sann-
leikur að hver íslendingur ætti að
skilja hann, bæði í Ijósi sögunn-
ar og í ljósi skynsemi sinnar?
Útlendir bankamenn.
Því miður er það ekki svo, að
allir íslendingar skilji þetta enn
eða vilji skilja það.
Mjög hörð barátta er nú háð
um það í landinu að fá þjóðina til
að skilja þennan sannleika og fram
kvæma hann í verkinu.
Því að mikill hluti fjármála-
valdsins íslenzka er enn í hönd
um útlendra manna, þar sem út-
lendir hluthafar stærri banka lands
ins fá enn að ráða stjórn þess
banka.
Með þeim stakkaskiptum, sem
verzlunin hefur tekið í heimin-
um, er nú svo komið, að með
bankavaldinu geta menn náð föst
ustum tökum á þjóðunum.
Fyrr á öldum var beinasta leið
in til þess að mjólka íslendinga
sú, að ná kirkjuvaldinu, síðar
valdi veraldlegra embættismanna
og síðast kaupmannavaldinu. Nú
er leiðin sú að ná bankavaldinu.
Þannig leita útlendingarnir lags.
Og það er ekki nema eðlilegt að
þeir geri það. Lífsbaráttan er
hörð alls staðar í heiminum. Orr-
ustuvöllurinn nær til allra landa.
Miðin eru ekki einungis heima-
landið. Og sagan sýnir okkur, að
útlendingunum hefur orðið gott
til miða í íslandi á undanförnum
öldum. Það er eðlilegt að þeir
sæki miðin fast enn.
Þama er hættan fyrir okkur.
Sagan á að kenna okkur að veita
nú viðnám útlendu bankamönn-
unum eins og forfeðrum okkar
tókst að hrista af sér útlendu bisk
upana, útlendu embættismennlna,
og eins og þeir hófu og við erum
að hrista af okkur útlendu kaup-
mennina.
Þroskaða stéttin.
Tíminn snýr máli þessu fyrst
og fremst til bændastéttarinnar ís
lenzku. Bændur eru það sem halda
Tímanum úti.
Bændastéttin hefur mikið póli
Framhald á bls. 57.
Tryggvi Þórhallsson var ritstjóri Tímans nálega áratug, eða
frá 17. nóv. 1917 til 30. ág. 1927, er hann varð forsætisráðherra
í ríkisstjórn Framsóknarflokksins Tryggvi var fæddur í Lauf-
ási í Reykjavík 9. febr. 1889 sonur Þórhalls Bjamarsonar biskups
og konu hans Valgerðar Jónsdóttur. Hann varð stúdent 1908
og guðfræðikendidat 1912. Hann var meðal helztu forvígis-
manna í ungmennafélagshreyfingunni um skeið. Prestur að
Hesti um nokkurt árabil og settur dósent í guðfræðideild Há-
skólans árið 1916, en fékk ekki prófessorsembætti og þótti
þáð ihisbéiting'embættisveitingar.' Þá bað Guðbr-andur Magnús-
son hann- að gerast ritstjóri Tímans, og tók hann því boði.
Árið 1927 varð hann forsætis- og atvinnumálaráðherra í
ríkisstjórn Framsóknarflokksins og gegndi síðan ráðherraemb-
ættum til 1931. Hann va formaður Búnaðarfélags fslands árin
1925—35 og þingmaður Strandamanna 1923—34. Árið 1933
gerðist hann einn af stofnendum Bændaflokksins og formaður
hans til dauðadags 1935. Tryggvi var forsætisráðherra er al-
þingishátíðin 1930 var haldin og forysta hans þá hefur jafn-
an verið sérstaklega rómuð.
Tryggvi Þórhallsson var annálað glæsimenni bæði að gáfum
og allri framgöngu, höfðingi hvernig sem á var litið. Hann
var kominn af úrvalsættum með djúpar rætur í íslenzkri
bændamenningu, alinn upp af mikilhæfum foreldrum við reisn
og höfðingsbrag íslenzks heimilis eins og bezt gerðist, fylgdi
föður sínum ungur á ferðum um landið og hlaut hina beztu
menntun. Hann heillaðist snemma af hugsjón ungmennafélag-
anna og skipaðist þar ungur í fylkingarbrjóst kappsfullur, gumi-
reifur, hugsiónamaður og öllum vinsælli.
Þegar Tryggvi frétti að hann fengi ekki prófessorsembættið,
eins og vonir hans og allt réttlæti stóð til, bar svo við að Guð-
brandur Magnússon, ritstjóri Tímans, og náinn samstarfsmaður í
ungmennafél. áður, var staddur heima hjá honum. Þá voru
hinar lauslegu ráðagerðir um ritstjórn Héðins Valdimarssonar
orðnar að engu, og ritstjóra vantaði, því að Guðbrandur var
ráðinn í því að snúa sér að öðru. Hann spurði Tryggva, hvort
hann vildi gerast ritstjóri Tímans. Tryggvi svaraði því játandi
næsta dag, og „Tímaklíkan“ tók því eins og miklum hamingju-
feng, enda munu allir jafnt samherjar Tímans sem andstæðing-
ar hafa litið svo á.
Það sást og fljótt að þar var stórbrotinn foringi kominn fram
á ritvöll stjórnmálanna. Tryggvi tók hiklausum hön#um á
þjóðmálum, var öllum sókndjarfari og gunnreifari en þó svo
léttvígur og vopnfimur að unun var að. Eru flestar hinar póli-
tísku greinar Tryggva frá þessum árum eins og snjallar ræð-
ur. Með stjórnmálaskrifum sínum vann Tryggvi sér öruggt sæti
sem annar aðalforingi Framsóknarflokksins, og þessir tveir
menn, Jónas og Tryggvi, mótuðu ekki aðeins sókn flokksins
heldur allt yfirbragð stjórnmálabaráttunnar á þessum árum.
Stjórnmálagreinar Tryggva eru flestar skemmtilestur. Þekk-
ing hans á sögu og landshögum er bæði djúp og yfirgripsmikil,
dómgreindin skörp, drengskapurinn allsráðandi og skýrleikinn
í framsetningu eins og skært Ijós. Hann talaði jafnt til tilfinn-
inga og skynsemi. Hér er tekin sem sýnishorn greinin „Barátt-
an við útlendu áhrifin“, sem birtist í Tímanum 14. iúlí 1923,
en þá voru kosningar í nánd og fslandsbankamálið efst á dag-
skrá. Gréinin er skrifuð með það í huga. A. K.