Tíminn - 17.03.1967, Page 22

22
TÍMINN
FÓSTUDAGUR 17. marz 1967.
FtlTSTJORAR TIMANS HAFA ORÐIÐ
Hallgrímur Hallgrímsson:
Skólamál Sunm'endmga
í>að er alllangt síðan ýmsir merk
ir menn á Suðurlandsundirlendinu
fóru að vekja máls á því, að brýn
þörf væri á því að koma á stofn
unglingaskóla fyrir héraðið. Mér
er ekki kunftugt um, hvort þeir
hafa gert sér ljósa grein fyrir
því, 'hvernig kennslu skyldi hátt-
að í skólanum, en þó hygg ég, að
það hafi helzt vakað fyrir þeim,
að hann yrði eins konar lýðhá-
skóli í svipuðum stíl og hinir
frægu dönsku lýðháskólar. Ekk-
ert varð þó úr framkvæmdum,
enda kom heimsstyrjöldin með dýr
tíðinni og öllum þeim erfiðleik-
um, sem henni fylgdu.
En nú fyrir skömmu hafa Ár-
nesingar efnt tiil samskota innan
sýslunnar til þess að byggja skól
ann. Rangæingar sfeárust úr leik.
En frá þessum samskotum er skýrt
i grein Magnúsar Helgasonar skóla
stjóra í naestsíðasta blaði Tim-
ans, og skal hér því éfeki frefear
minnzt á þau. Allmikið fé safnað
ist í sumum hreppum sýslunnar.
Alþingi tók vel og drengilega
undir málið, eins og oft þegar um
menntamál er að ræða. Ríflegur
styrkur var veittur. Sýslunefnd
ákvað, að skólinn skyldi reistur
á Laugarvatni, en þá hófst upp-
reisn víða um sýsluna, ekki sízt
í þelm sveituiri, áem engu fé höfðu
lofað til skóians. Uppreisnin var
gegn skólastaðnum, og stjórnarráð
ið virðist hafa tekið taum þeirra
óánægðu, og allt endaði með þvi,
að skólabyggingunni var frestað
um óákveðinn tíma.
Jafnhliða þessu fóru að heyi-
ast raddir um annað fyrirkomu-
lag á skólanum en brautryðjend
ur málsins höfðu hugsað sér. Menn
fóru að tala um að hafa skóla
fyrir hagnýt vísindi, búnað hús
stjórn o. s. frv. og setja það í
samband við þegnskylduvinnu og
guð má vita hvað. Þetta liefur
komið mér til þess að skrifa þess
ar línur.
Vér höfum nú tvo góða búnaðar-
skóla til þess að veita bændaeín
um menntun, og nú verður ’oráð-
lega settur á stofn húsmæðraskóli
á Vesturlandi. í Reykjavík er
kvennaskóli með námskeiðum fyr-
ir húsmæðraefni, svo að miklu
fremur vantar almennan ungi.nga
skóla, sem tefcur við þegar barna
skólum sleppir og börnin eru
fermd. Hann á að taka við ungl-
ingum frá fermingaraldri til tvít
ugs, piltum og stúlkum. og hann
á að vera sniðinn eftir íyrirmynd
um beztu lýðháskóla á Norður-
löndum. Móðurmálið, saga og nátt
úrufræði ættjarðarinnar ættu að
vera aðalnámsgreinarnar, og þar
ætti einnig að leggja mikla stund
á alls konar íþróttir. Skólinn á
ekki að vera til þess að láta ungl
ingana læra svo og svo mikið af
lexíum, heldur til þess að göfga
þá og auka manngildi þeirra, vera
mikilvægur liður í uppeldi þeirra,
kenna þeiin að elska land sitt og
þjóð, sveit sína stétt og atvinnu.
Ef lán er með skólastjóra og
kennurum, ætti þess konar skóli
að geta orðið traustur stíflugarð
ur fyrir fólksstrauminum úr sveit
unum til bæjanna.
Skólinn þarf veglegt hlutverk,
og honum þarf að velja veglegan
stað. Unglingarnir koma þangað
h þeim aldri, þegar þeir eru mót-
lækilegastir fyrir öÚ utanaðkom
«ndi áhrif, og þvi því ríður mjög
á, að þeir hafi fyrir augum tign
föðurlandsins, því á að velja skól
anum stað þar sem náttúrufegurð
er mest, og loftið er þrungið sögu
legum endurminningum. Danir
settu sinn frægasta lýðháskóla í
útkjálka landsins, fast við landa
mærin, til þess að unglingarnir
gætu á hverjum degi horft inn
í fyrirheitna landið, sem Þjóð
verjar rændu af Dönum 1864, en
sem öll danska þjóðin vonaði að
fá aftur. Skólinn á Askov hefur
haft ómetanlegt gildi fyrir u íska
menningu, en hann hefur í sann
léika verið skóli fyrir danska ætt-
jarðarást og þjóðernistilfinningu,
ekki síður en fyrír, bókleg fræði.
Fyrir nokkrum .árúm kom síra
Eirúkur Álbertsson fram ■ með tíl
lögu um að reisa lýðháskóla á
Þingvöllum. Þessi tillága fékk dauf
ar undirtéktir, og þó vgr hún
næsta merkileg. Þingvöllur er
helgldómur þjóðarinnar, og hvergi
gæti duglégur kenngri; i’eins vel
opnað augu æskulýðsjns fyrir tign.
og göfgi, sorgarleikurá og sigur
hrósi’ íslenzku. þjóðárinnar á liðn
um öldum eins og á þessþm forn-
helga stáð. Ef nokkurs staðar er
hægt að kérina álþýðu vel sögu
fslánds, þá er það á Þingvöllum.
Það skakJúslega .játað, að ýms
ir erfiðleikar •erurrá-tþví að 'hafa
gegn ÞingvÖIlum (og Laugarvatni
líka), að staðurinn sé afskekktur.
Þetta er einmitt kostur í mínum
augum. Skólinn á að lifa sínu eig
in lífi, en ekki að vera háður um
hverfinu, og innan skólaveggjanna
skapast smátt og smátt arfsagnir
og venjur, sem verða nemendum
helgar, er stundir líðá. Hér getum
við lært af Englendingum, heims
ins fremstu þjóð. Þeir hafa sett
alla sína helztu skóla á afskektka
staði, fjarri stórborgunum. Þeir
segja sem svo, að unglingunum
sé hollast á þeim árum, þegar
þeir eru að hverfa frá bernsK
unni inn í manndómsaldurinn, að
dveljast utan við hina mestu hring
iðu lífsins í félagsskap við jafn
aldra sína og kennara. Engum
enskum manni kemur til hugar að
halda því fram, að skólarnir í Eton
og Harrow, Oxford eða Cambridge,
hefðu haft eins mikla þýðingu fyr
ir brezku þjóðina, ef þeir hefðu
verið settir í London eða Liver-
pool.
Skólinn getur aldrei orðið, og
á ekki heldur að verða, almennur
samfeomustaður fyrir Suðurland.
Vegna landslags og samgangna
verða fundir og fyrirlestrar fyr-
ir alþjóð jafnan haldnir við Ölf-
usárbrú eða Þjórsárbrú, en ham
ingjan forði oss frá þvi ao hafa
skólann á þeim stöðum. Þá er
enn eitt. Allir eru sammála um,
að eitthvað mikið verði að gera
á Þingvöllum fyrir alþingishátíð-
ina 1930, og raunar hvort sem er.
Gott gistihús vantar tilfinnan-
lega. Nú vil ég kasta fram irri
spurningu, hvort ekki væri hægt
að sameina þetta tvennt, upp-
fylla tvær þarfir í einu? Með því
að reisa veglega skólabyggingu í
Þingvöllum, sem þannig væri gerð,
að hana mætti nota á sumrum til
þess að taka á móti gestum >g
halda fund. Skólinn þarf '*öran
borðsal og tveggja til fjögurra
manna svefnherbergL Þetta má;tíi
einkar vel nota sem gistihús, og
í væntanlegu leikfimihúsi ætti að
vera gott rúm til fundahalda og
skemmtana.
Þingvallanefndin gerir ráð fyr
ir því, að ríkið verði að reisa á
Þingvöllum veglegt gistihús, sem
mundi kosta of fjár. Þetta er al-
veg rétt. Valhöll og konungsskáli
eru Þingvöllum og landinu til
skammar. En þetta nýja gistihús,
sem óhjákvæmilegt er að byggja,
verður að standa tómt níu nánuði
ársins, eða þvi sem næst. Þess
vegna virðist vera mjög eðlilegt,
að nota húsið hina mánuði ársins
til skólahalds.
Það skal að vísu fúslega játað,
að Þingvellir hafa ýmsa annmarka
sem skólasetur. Þar er bújörð lítil
og ekki hverar til upphitunar, en
hins vegar er vatnsafl nægilegt til
að framleiða rafmagn tii Ijóss og
hita. Og svo gera hinar sögu-
legu endurminningar staðinn helg-
ari en nokkurn annan blett á
íslandi.
Sýslunefnd Árnessýslu hafði val
ið skólanum stað á Laugarvatni,
og er því bezt að athuga gerðir
hennar og það sem með þeim stað
mælir. Er þar skemmst frá að
segja, að þegar Þingvöllum slepp-
ir, þekki ég engan stað á Suður-
lgpdi,:iS,dm:. betur er\ falligm ■ ritil-
skólaseturs 'en LaUgarvatn: ■ ■ I Þar
er.; uáttúriifegurð, mrikii bfeði sum
•ari Qg tvfttur‘.i iSkógurí í hMðinni lyr
ir ofan bæinn, og skógræktarstjóri
segir að hvergi á íslandi séu
betri skilyrði fyrir skógrækt en
í Laugardal. Þar eru heitar laug
ar í túninu til þess að hita upp
með skólahúsið, bújörð góð, þó
það sé reyndar ekki höfuðskil-
yrði, því skólinn þarf ekki að
hafa bú, heldur má kaupa nauð-
synjar að, þó það sennilega yrði
dýrara. Vatnsafl nálægt til að
reka rafstöð, og engum óvitlaus
um manni ætti að koma til hug-
ar, að lýsa og hita skólahúsið
með olíu og kolum nú á dögum.
Á Laugarvatni eru ennfremur á-
gæt skilyrði til alls konar
íþróttaiðkana. Frægir sögustað
ir (Skálholt, Þingvellir og Hauka
dalur o. fl.) í nágrenninu og auð-
velt að komast þangað. Samgöng-
ur góðar og greiðar í allar áttir.
Að vísu liggur staðurinn í út-
jaðri láglendisins, en það gerir
ekkert til, eins og tekið var fram
í síðasta blaði. Menn eru að
tala um að hægara væri fyrir
Rangæinga að sækja kólann ef
hann væri til dæmis á Ólafsvöll
um eða þar í grennd, heldur en ef
hann væri á Laugarvatni. Nú
skulum vér athuga þetta. Hugs-
um oss pilt sem á heima austur
undir Eyjafjöllum eða jafnvel
fyrir austan Mýrdalssand. Hann
fer i skólann og ferðast ríðandi.
Hann getur sparað hálfa, eða í
mesta lagi heila dagleið, ef skól
inn er austarlega í Árnessýslu.
Hálfa dagleið uir, haustið og ann
að eins um vorið. Þetta er nú
allt og sumt. Skólinn nlýtur >ð
verða þvínær eingöngu heimavist
arskóli, þó ef til vill gætu ein-
stöku piltar gengið til nans írá
nágiannabæjunum.
Laugarvatn virðist hafa alla
kosti til að bera, sem skólasetur,
ep Grafarbakki (eða Hyepaheiði)
hefir fátt til síns ágætis. riema
þyerahitann. sem að vísu er riiik,
Ilsvirði. En vel tná verá . að (inna
iriegi ýmsa staði sunnanlands, þó

Þegar Framsóknarflokkurinn myndaði ríkisstiórn sína eftir
■g„ > [[b#sn(nggsjgurM\n;jl927,.undbr forsæti Tryggya Þórh^llssonar, rit-
-stjóra,.-TíiuaT»g,'þurfti' í skyndi að finna ritstjóra fyrir Tímann,
uliiv þaclkferii Tryggvi vanðífrá að hv^rfa umsyifalaóst. Þá mun og
þegarr háfa’vverið farið að iíta til Jónasar Þorbergssonr, sem
vr ritstjóri Dags, en hann gat að sjálfsögðu ekki lilaupið til
umsyifalaúst.
Hallgrímur S. Hallgrímsson, bókavörður, hafði þá alUengi
stundað blaðamennsku við Tímann í hjáverkum, ritað margt
einkum um erlend málefni, og nú hljóp hann undir bagga
og annaðist Tímann alveg nokkrar sumarvikur 1927, eða frá 30.
ágúst til 8. október.
Hallgrímur S. Hallgrímsson var fæddur 14. sept. 1888 í Stærra-
Árskógi við Eyjafjörð. Foreldrar hans voru Hallgrímur Sigurðs-
son, gagnfræðingur á Reistará, síðar járnbrautarstjóri í Kanada,
og Friðbjörg Jónsdóttrr frá Sandá í Svarfaðardal. Hallgrímur
varð stúdent 1912 og las síðan sagnfræði í Kaupmannaliöfn og
tók magisterpróf 1918. Eftir það fór hann námsferð til Lundúna
og Oxford árið 1919, og var settur bókavörður við Landsbóka-
safnið sama ár og skipaður í starfið 1924. Bókavarðarstarfinu
gegndi hann síðan til dauðadags 13. des 1945. Jafnframt bóka-
varðarstarfinu kenndi hann við marga skóla í Reykjvík um
tuttugu ár skeið og var til dæmis forstöðumaður kvöldskóla
KFUM í tvo áratugi. Hann átti sæti í stjóm Sögufélagsins í
mörg ár.
Hallgrímur tók snemma þátt í féiagsstarfi Framsóknarflokks-
in og var til dæmis mörg ár formaður Framsóknarfélags Reykja
víkur. Hann skrifaði og í Tímann mörg ár, einkum um erlend
málefni, áður en hann varð ritstjóri sem fyrr segir. Hann var
ágætlega ritfær, glöggur og fróður maður, sanngiarn, gaman-
samur og vel máli farinn. Hann ritaði einnig nokkrar greinar
um innanlandsmái og kom þar í ljós framsýni lians og glögg-
skyggni, eins og í grein þeirri, sem hér er tekin sem sýnishom.
Þar ræðir hann um skólamál Sunnlendinga og nemur staðar
við Laugarvatn, en þá voru mjög skiptar skoðanir um skóla-
staðinn.
Hallgrímur ritaði og margt annað en Tíma-greinar sínar,
t. d. í tímarit. og eftir hann liggur einnig rit um þingstjóm, ís-
lenzka alþýðumenntun á 18. öld, og í handriti var ritið Frjálst
verkafólk á íslandi til siðaskipta, en það mun talið merkt fyrir
ýmsa hluti- K.
ég ekki þekki þá, sem séu eins
fagrir og hentugir til skólaseturs
og Laugarvatn, og það sé fjarri
mér að vilja einskorða skólahug-
myndina við Laugarvatn. Mér er
alveg sama hvar skólinn er, ef
staðurinn aðeino befur þau skil-
yrði, sem áður hefur verið bent
tc, ff f. t" ^ ■ ■■.,,
Það er næsta öviturlegt,. að
gera þetta mál að æsingamáli, eða
ætla að láta almenna atkv.gr. -
fundum skera úr þvi hvar skólinn
eigi að vera. Það er aðeins til
þess að ala á sundrung og ósam
þykki. Menn verða aldrei sam-
mála um neinn stað, ef íslendingar
eru sjájfum sér Ijkir með sund-
uriyndið. Hér er ti1 áeætt •iærri
FramhaM á bls. 55.