Tíminn - 17.03.1967, Qupperneq 23

FÖSTUDAGUR 17. marz 1967.
TÍMINN____________ 23
RITSTJÓRAR TÍMANS HAFAORÐIÐ
Jónas Þorbergsson:
Blaðadeilurnar
i.
Margir íslenzkir blaðalesendur
munu líta svo á, að b'.aðadeilurr,-
ar hér á landi muni vera hvassari
og illvígari *-n annars staðar ger-
ist á byggðu bóli. Ég mun ekki
leitast við að gera slíkan saman-
burð. En ég ætla að leyfa mér að
fara nokkuð út fyrir umgerðina,
<sem útvarpsráðið hefir markað
iumtalsefninu og ég ætla að líta
ii orsakir þess að blaðadeilur hér
á landi hijóta að vera hvassar.
Tvennt ber til þessarar stað-
reyndar einkum. f fyrsta lagi: Við
erum að reisa land >g þjóð úr
rústum. Á síðastliðnum fimm ára
tugum hafa verið stórstígari fram-
farir hér á landi en í nokKr u öðru
landi í Evrópu og þó vaðar væri
’ l(eitað.
Við höfum á þessum árum
ráðið sj álfstæðisbaráttu okkar
til fullra lykta, að kalla má.
Við höfum hafið verz'un fslend
inga upp úr einokunarfeninu
danska og gert hana innl.enda.
Við höfum hrundið af okkur
vanvirðu danskrar áþjánar í sjó
samgöngum og komið okkur app
eigin skipaflota.
Við. höfum breytt vanmegna
róðrarþátaútgérð, sem sófti
“ "ákam'iíít ilhastéinum f flota
togara óg vélskipa, sem sækja á
djúpmiðin.
Við hcfum byggt borgir og
hafnarmannvirki, vegi um byggð
ir landsins og yfir fjal’garða,
reist brýr yfir þorrann af stór-
fljótuui landsins, lagt síma um
allt land og reist úbvarpsitöð.
Við hcfum byggt fræð dukerfi
okkar frá rótum og reist skóla í
sveitum og kaupstöðum og síðast
en ekki sízt:
Við höfum þegar hiflzí handa
um viðrtisn byggðarinnar í sveit-
um landsins í húsagerð og rækt
un.
Þetta allt höfum við gert, og
■ inn í allt þetta umfangsmikla þjóð
arstarf hefir ofizt þáttur harð-
snúinnar skipulagsbarát"!, þar
sem eldri hyggju um óbrigðult
iramtak og forsjón einstaklingsins
í almennum málum, hefir þokað
um set fyrir yngri hyggju um
félagsmenningu o.g alþýðusamtök.
Slíkum átökum fylgir mikil.l sárs
auki, en sársaukanum minni gætni
en æskilegt mætti þykja.
Eftir aldarsvefn vaknaði þjóð-
in með andfælum. Síðan hafa við
fangsefnin, nýjar hugsanir, nýjar
þrár og fyrirætlanir dunið yfir
hana eins og æðistormur. Er það
nokkur furða að starfsklíður þjóð-
arinnar hefir orðið noltkuð
hávær. Er það furða, að hugsanir
hennar og orðafar hefir fallið um
óvenjulega farvegi þegar svo við
það bætist annað meginatriði: Að
við búum í fámenni og eigumst
jafnan við í návígi. Hjá stórþjóð
um hverfa blaðamennirnir á bak
við múginn. Hér á landi era and
stæðir blaðamenn sífellt að rek-
ast bver á annan. Blaðadeilurnar
mótast þvj alloft til hms verra
af beinum persónulegum áh-ifum.
II.
fíðast og algeogast, ásökunar-
etni á hendur íslenzkaui blaða-
mönnum hefir verið oað að þeir
væru persónulegir í ri*hætíi „það
á að tala um mát^ni — ekki
menn“ er vanaviðkvæði þessarar
tegundar af umvóndunarsem:.
Ég verð að játa. að ég hefi
jafnan borið litla vií,*i:r’gu fyrir
þessum imvöndurum Mér hefur
virzt, að dyggðin su „að gæta
brcTSur síns“ í daglegu umtali
væri ekki mjög almem í ísienzku
þjóðarfari. Eða myndu sjálfir
þessir umvandarar vita sig hrsina
um þennan löst? Geta þeir allir,
ef djúpt er skoðað, varizt sjáLs-
ásökun um það, að þeir verji
nokkrum hluta ævi sinnar til þess
að baknaga náungann, skyg.'nast
inn í einkamál hans og breiða út
um hann óhróður á bak? Það
hefir oft í opinbeiu umtali um
blaðamennsku verið vit.uað til
ályktana o° samþykkta, sem
gerðar voru á svor.efndum 2.
landsfundi Kvenna, er haidinn var
á Akureyri fyrir nokkrum árum
síðan, þar sem konm gerðu sig
að áfellisdómurum yfir oiaða-
mennskunni rétt eins og þær
virðulegu konur, sem þar voru
sainan komnar, væru upp og.jfan
æðri tegund aí mannvsrum heldur
en blaðamenn þjóðarínnar. Litlu
síðar kom }uð í ljós, er konur
deildu sín á milli um framboð til
landskjörs, ið þær voni engir eft
irbátai* bláðamánná úm þann rit-
hátt, ér þæf sjálfar víttu. Og
enga samjáykKt gerðu konur þess
ar um það, að hætta að tala illa
um vinnukonur sínar og grann-
konur, eða um að ieitast við að
hafa álhrif á eiginmenn sína um
að tala betur um náungann.
Þetta almenna mamskemmai.di
umtal, þetta þef og þukl um einka
líf manna, þessi mannorðsþjófnað
ur, sem framinn er að baki þeirra
manna, sem fást vig opinber mál,
er stórum þjóðhættulegri og v.ð-
sjárverðari fyrir sálarheill þjóð-
arinnar og siðferði heldur en op-
inberar, persónulegar árásir jafn-
vel hversu illvígar, sem þær
kunna að vera. í opinberri viður-
eign gefst þeim manni, sem er
borinn sökum, færi á að verja
hendur sínar, af því að framan
að honum er gengið. En bakbítarn
ir eru eins og sóttkveikjurnar —
ekki sjáanlegar með berum aug-
um.
fslendingar höfðu, að fornu fari
rótgróna skömm á launvígum. Op-
in víg ættu jafnan að vera þjóð-
inni betur að skapi og því betur
að skapi sem vopnaburðurina er
djarfmannlegri og drengilegri.
m.
Ásakanir um of miklar persónu
legar árásir í blöðum eru einnig
að miklu leyti sprottnar af skorli
á afhugun um eiginleg rök þess-
ara mála Alm&nn krafa um það.
að í landsmálaumræðum skuii
einungis ta'ia* um má'er'i' en
ekki menn, getur ekki staðizt. Iíún
er sprottin af skorti á athugun
um það, að séúhver maður. sem
býður sig ír.rni cil opinberi-a'- þjón
ustu, hefur < raun réttn tvenns-
konar personu'eika og lifir tvenns
konar lífi, einkalifi sínu o? opin
beru lífi. Einkalíf hans á að
vera friðheilagt fyrir árásum, á
meðan hann eigin hegðun biýí-
ur ekki í bág víð almennt ve'sæmi
og borgaralegnr skyldur sinar. Er.
opinbert 'íf- fessa manns hver
sem hann er, opinber persóna
hans er þjóðinni allri viðkomandi
og er skylt að rannsaka þa hlið á
persónu hans og lífi, þegar nauð
syn ber til að skapa haldbæra al-
menningsskoðun um hæfi'.eika
hans til að takast á hendur trún-
aðarstörf fyrir þjóðina.
Málefni og menn eru, í opin-
beru lífi, tveir óaðskiljanlegir hlut
ir. Mennirnir eru orsök og upp-
haf málefnanna. Enginn aflaið-
ing — sízt óframkomin afleiðing
— getur orðið metin að réttu
eða til líkinda, án þess að hta
á orsökina, mannina sjálfa, haifi
leika þeirra og drengskap. afrek
þeirra og ævistarf.
_Ég skal taka dæmi, þar sem
þú áiheyrandi, getur stungið beod-
inni í eigin barm. Hugsað’i þér,
að á leið þína kjnnu að falla
slfk atvik, aö þú þyrftir að fela
öðrum til varðveizl’i allt, se.-n þér
er dýrmætast, =>f til vill koon og
börn, hús og heimili og mikia
fjármuni. Hamingja þín og ást-
vina þinna veltur á, að þessa
alls sé vel gætt meðan atvik
banna þér, að gæta sjálfur. M ind-
ir þú fela allt þetta öðrum a
hendur, án þess fyrir fram að
leitast við að gera þér grein fvr
ir því, hvers þú mættir af slíkum
manni vænta? Ef þú gtrðir það,
myndir þú verða álitinn ekki e-n-
ungis auli, heldur ófírí'fgefán-1
lega hirðulaus um þii.nr eigin
skyldur. Þú mundir hefþ: pe 'söhu
rannsókn, til þess að skapa þér
skoðun um, hvort þú mættir fela
þessum manni sivona mikið. Þú
myndir ekki þora. að lata reynsl
una eina skera úr im þetta. En
þú gætir látið þessa persónurann
sókn fara fram í kyrrpey.
Nú væri í þessu falli aðeins
um pitt eigið líf pg hamingju að
ræða, að vísu allsvarðandi fyrir
sjálfan þig og mikilsvirVi fyrir
þjóðina, en þó henni verðar að-
eins í hiutfalli sjáHs þín til allr-
ar þjóðarinnar. Getur þú með
sanngirni gert þá kröfu til þjóð-
arinnar að hún fleygi málum sín-
um, umboði sínu á Alþingi eða
mikilsverðum embættum f hendur
manna án þess að leitast við að
gera sér grein fyrir, hvers hún
má af slíkum mönnum vænta? Mál
þjóðarinnar eru þeim mun meira
verð þínum málum, sem nún er
stærri en þú. En enginn getur vit-
að, hvers má af mönnum vænta í
opinberum trúnaðarstöð’im nema
ævi þeirrar sé rannsökuð, ferill
þeirra, viðhorf til mála hæfileik
ar þeirra, dugnaður, drengskapur
og skyldurækni. Verðleikarnir
hljóta að fara eftir bví, sem þeir
hafa unnið sér einkunnir í öllum
þessu. Lífið sjálft og undangengin
reynsla er það próf, sem á að
skera úr um verðleika manna til
trúnaðarstarfa. Og hver sá, sem
ekki hefir leyst próf sitt af hendi
eftir þeim einkunnakröfum. sem
gera verður, hann á að falla. Það
er þvi eksert annað en fjarstæða.
að aldrei eigi að ræði um menn
i opinberim þjóðmáia.i:nvæðum.
Það er ekki einungis óhjákvæmi
legt heldur skylt. Þú aheyrandi,
gætii látið persónurannsókn, sem
laðeins snerti sjálfan þig fara
fram i kyrrþey. En sú persónu-
rannsókn, sem skylt er að gera
í opinberu lífi, um opinbe-a fram
komu og aðeins opinbera fram
kömu þeirra manna, sem hlút eiga
að máli, verður að fara fram á
opinberum vettvangi. ba; sem á-
Framhalð á bls. 55.
Jónas Þorbergsson var ritstjóri Tímans frá 30. ágúst 1927
til ársloka 1929. Jónas er fæddur 22. janúar 1885 á Helgastöð-
um í Reykjadal í S-Þingeyjarsýslu sonur Þorbergs Hallgríms-
sortar bónda þár ög kortrt hans Þóru Hálfdanardótlur. Hann
áttí nijög þrÖngan hag í æsku og ólst upp á hálfgerðum hrakn-
ingi én íbrauzt til mennta og varð gagnfræðingur frá Akur-
eyrarskóla 1909. Hann fór nokkru síðar til Kanada og dvaldist
þar sex ár, en kom síðan heim og settist hér að. Snemma bar
á ritleikni og góðri málafylgju hjá Jónasi, og var hann ráðinn
ritstjóri Dags á Akureyri 1920. Því starfi gegndi hann í hálft
áttunda ár. Dagur var mjög áhrifaríkt blað undir ritstiórn hans,
og eftir landsmálagreinum Jónasar í Degi var tekið um land
ailt, og hann viðurkenndur í hópi sterkustu baráttumanna.
Jónas skrifaði mjög fágað mál og stíl, o« styrkur hans lá í hóf-
samlegri rökfestu og beittu en þó aldrei illvígu háði.
Þegar Tryggvi hvarf frá ritstjórn Tímans og Hallgrímur tók
við til bráðabirgða, beindist athygli Framsóknarmanna í leit
að ritstjóra, þegar að Jónasi Þorbergssyni, og féllst liann á að
taka við Tímanum. En árið 1930 var honum falið að sjá um
stofnun og veita forstöðu hinu nýja ríkisútvarpi, sem verið
var að koma á laggir, og lét hann þá af ritstjórn Tímans, en
Gísli Guðmundsson tók við. Jónas vann þjóðþrifaverk með
forystu fyrir stofnun og mótun útvarpsins fyrstu árin. Hann
var þingmaður Dalamanna 1931—33. Á síðari árum hafa komið
út eftir hann margar bækur og má nefna ævisögu Sigurðar bún-
aðarmálastjóra, hið merkasta söguverk.
Jónas Þorbergsson er einstakur málhagi og ritar þroskaðan
stíl. Hugsjón samvinnunnar og ungmennafélaganna höfðu sterk-
ust tök á honum í stjórnmálabaráttunni, og því lét hann félags-
mál sig mjög skipta- Alkunn er markviss og sigursæl barátta
hans fyrir byggingu Kristneshælis á Akureyrarárunum. Greinar
Jónasar um landsmál voru mjög rökfastar, hófsamar í dómum
en þó álirifaríkar, og má ekki sízt nefna smágreinar, er hann
skrifaði oft og beitti líkingum og beittu háði en var þó ætíð
mjög málefnalegur. Jónas ritstýrði Tímanum af miklum þrótti
og reyndi þó mjög á hann í hinum hörðu, pólitísku sviptingum,
sem urðu á þeim árum.
Freistandi væri að velja hér sem sýnishorn einhverja stjórn-
málagrein Jónasar frá ritstjórnarárunum, en þær eru flestar
svo bundnar pólitískri dægurbaráttu, að birting nú mundi að
einhverju Ieyti missa marks. Blaðadeilur hafa jafnan þótt mjög
harðar, óvægilegar og persónulegar í pólitíkinni hér á landi og
er kennt um fámenni þjóðarinnar og návígi manna af þeim
sökum. Þetta mark mun þó hafa verið skýrara áður en nú.
Margir gerðu sér þetta ljóst, og á fyrstu dögum útvarpsins tók
það þetta mál til umræðu og fékk nokkra þjóðkunna menn til
þess að svara spurningu um þetta. Einn þeirra var Jónas
Þorbergsson, enda kunni liann á þessu skil mörgum öðrum
fremur. Hann ræddi málið í snjöllu útvarpserindi, sem birt
var í Tímanum 6. ágúst 1932. Þar sem þaulreyndur ritstjóri
varpar þarna ljósi á þennan sérstæða þátt íslenzkrar blaða-
mennsku. er fengur að því að lesa greinina nú að 35 árum
liðnum. Þess vegna varð hún fyrir valinu. A. K.