Alþýðublaðið - 30.05.1985, Page 6

6
Fimmtudagur 30. maí 1985
Hvert stefnum við?
Eru víðtœkar
þjóðfélagsbreytingar
í aðsigi?
Það eru ýmsar breytingar
að verða á íslenskri þjóðfé-
lagsgerð. Sumar hafa verið
að gerjast hægt og rólega,
aðrar hafa orðið til á
skömmum tíma. Allt að
einu er unnt að fullyrða að
í farvatninu sé ýmislegt
það er til gjörbreytinga
horfi; jafnvel hlutir sem
hafa verið með lítt breytt-
um hætti um langt skeið í
okkar þjóðfélagi.
Hér á eftir verður farið
hratt yfir sögu; drepið á
nokkra þá þætti sem hvað
hæst ber í íslenskri pólitík,
íslenskum veruleika. Það-
er nú einu sinni þannig,
þótt margir vilji reyna að
trúa hinu gagnstæða, að
stjórnmálaþróun ræður
flestu sem öllu um fram-
tíðarþróun lífs hér á landi.
• Sú staðreynd að misskipting
tekna og eigna í þjóðfélaginu hefur
aukist til mikilla muna hér á landi á
síðustu misserum, er öllum ljós.
Með óbreyttri stefnu í kjaramálum,
mun sú misskipting enn aukast.
Ríkisstjórnin, svo lengi sem hún
lafir mun enn frekar ýta undir dað-
ur sitt við lúxusliðið í þjóðfélaginu,
milliliðahópana, þá sem hafa fé sitt
og eignir á þurru og bæta enn frek-
ar á sína digru sjóði með dyggri
hjálp stjórnvalda. Þetta verður svo
vitanlega til þess að minna verður til
skiptanna fyrir hinn stóra breiða
fjölda launafólks.
• Miklar breytingar hafa orðið á
síðasta misseri á fylgi flokkanna.
Og nota bene þær verða ekki vegna
þess að nýir flokkar eða samtök eru
komin fram á sjónarsviðið, eins og
raun hefur verið á áður, þegar ein-
hver Iítilsháttar sveifla verður í
kosningum frá einum flokki til ann-
ars. Nei, sveiflan er frá öllum flokk-
um til Alþýðuflokksins, sem hefur
fimmfaldað fylgi sitt á fimm mán-
uðum.
• Kreppan í verkalýðshreyfing-
unni heldur áfram. Óeining innan
hennar og það sem meira er, svo
virðist sem trú manna á samstöð-
una og mátt hinna sameiginlegu
heildarsamtaka á borð við BSRB og
ASÍ sé hverfandi. Ákvörðun kenn-
ara um að fara úr BSRB er sterk vís-
bending um þá þróun. Deila Verka-
mannasambandsins ogAlþýðusam-
bandsforystunnar sömuleiðis.
• Grasrótin lætur í æ ríkari mæli
á sér kræla. Upp hafa risið hópar
áhugafólks um tiltekin brýn hags-
munamál. Hér er fyrst og síðast átt
við þá útrás gremju, biturðar og
reiði sem fengið hefur sem betur fer
útrás í skipulögðum en laustengd-
um samtökum húsnæðishópsins
svokallaða, sem gerir ákveðnar,
sanngjarnar og eðlilegar kröfur um
úrbætur í húsnæðismálunum. Ein-
hvern tíma hefði hópur af þessu tagi
verið nefndur þrýstihópur og al-
menningur ekkert verið allt of hrif-
inn af uppátækinu. Hér er hins veg-
ar ekki um þrýstihóp að ræða í þess
orðs fyllstu merkingu, því hér er
enginn smáhópur manna og kvenna
á ferðinni, sem í krafti aðstöðu knýr
á um tiltekna hluti eða breytingar
oftast á mjög þröngu sviði. Nei,
húsnæðishópurinn er fjöldahreyf-
ing; hefur að baki mjög breiðan
hóp öflugra stuðningsmanna og
þar fyrir utan flestalla borgara
aðra, sem styðja beint og óbeint
kröfur hópsins og málatilbúnað.
Það er stórt orð Hákot, en ég full-
yrði að sanngjarnar kröfur samtaka
fólks um raunverulegar og varan-
legar úrbætur í húsnæðismálunum,
eiga heilshugar stuðning hjá lang-
flestum landsmönnum.
• Virkar umræður eiga sér stað í
hópum félagshyggjufólks í Reykja-
vík, að vænlegasti kosturinn fyrir
vinstri flokkana svokölluðu,
íhaldsandstæðingana vilja sumir
nefna þá, sé að bjóða fram sameig-
inlega í næstu kosningum. Og það
sem er merkilegt við þessa umræðu,
þótt í sjálfu sér sé hún ekki ný af
nálinni, að þessi tillaga um sam-
bræðslu er ekki upprunnin hjá for-
ingjum þeirra flokka sem telja að
með samstarfi og jafnvel sameigin-
Iegu framboði eigi þeir fremur kost
á að komast að og ná kosningu,
heldur er þessi umræða nú fædd í
grasrótinni, hjá fólkinu í þessum
flokkum. Það er því ekki hræðslu-
pólitík foringjanna sem þarna ræð-
ur ríkjum og engar fyrirskipanir of-
an frá sem leiða þessa umræðu af
stað, heldur einlægur áhugi fólks á
því að sameina kraftana í borgar-
stjórn Reykjavíkur félagshyggju-
sjónarmiðum til framdráttar, þann-
ig að andstæðingar frjálshyggjuof-
forsins í borgarstjórnarflokki sjálf-
stæðismanna geti boðið kjósend-
um upp á verðugan og samstæðan
valkost í komandi borgarstjórnar-
kosningum.
• Ef svo'fer fram sem horfir, þá
mun Alþingi samþykkja ný út-
varpslög. Vafalaust gera fáir sér
grein fyrir þeim gífurlegu breyting-
um sem nýjar útvarpsstöðvar munu
hafa á umræðu manna, líf manna
og samfélagið í heild. Menn fengu
smjörþefinn af því í verkföllum sið-
asta hausts, hvernig mannlífið
breytist, ef ekki eru dagblöð og ekk-
ert útvarp né sjónvarp. Samþykkt
nýrra útvarpslaga, enda þótt þau
komi ekki til framkvæmda fyrr en
um næstu áramót, mun hafa svipuð
áhrif en með öfugum formerkjum
og með alls konar ótrúlegustu af-
leiðingum, sem enginn fær séð fyrir
endann á. En þótt fólk deili vissu-
lega um það með hverjum hætti út-
varpslög skuli úr garði gerð, þá eru,
held ég, allir um það sammála, að
tímabært er orðið að opna fyrir
fleiri möguleika á þessum sviðum,
en svigrúm laga fram að þessu hef-
ur gefið. Við megum ekki sitja eftir
í fjölmiðlabyltingunni sem á sér
stað um allan heim. Við getum ekki
setið kyrr, þegar nágrannaþjóðir
okkar stika áfram á þessu sviði. Svo
einfalt er það, þótt vitanlega sé það
allt annað en sjálfgefið með hvaða
hætti standa skuli að hinu svokall-
aða frelsi í þessum efnum. Þar er að
mörgu að huga.
Guðmundur
Árni
Stefánsson
ritstjóri
skrifar
Á sama tíma að ári
Hér hef ég aðeins drepið á örfá
atriði af mörgum, sem ég held að í
næstu framtíð muni hafa veruleg
áhrif á líf fólks og þankagang. Setj-
um sem svo, að á sama tíma á næsta
ári væru 100 útvarpsstöðvar vítt og
breitt um landið. Alþýðuflokkurinn
væri eftir undangengnar konsingar,
sem ekki er ólíklegt, með 30% fylgi
— raunverulegur og öflugur sam-
nefnari jafnaðarmanna og sam-
vinnumanna. Sameiginlegt fram-
boð félagshyggjufólks væri stað-
reynd fyrir borgarstjórnarkosning-
ar, fólk væri í stórauknum mæli far-
ið að láta til sín taka í tímabundn-
um en öflugum fjöldahreyfingum
sem knúðu á um aðkallandi úrbæt-
ur; grasrótarsamtök væru regla en
ekki undantekning og fólk sem ekki
væri vant að taka þátt í að móta
þjóðfélagið væri farið að vakna í
ríkara mæli. Verkalýðshreyfingin
væri að skiptast í mun smærri ein-
ingar, jafnvel stefndi í það að
vinnustaðurinn væri sú grunnein-
ing sem aðalmáli skipti.
Þessar breytingar, þessi framtíð-
arsýn er auðvitað „útópísk", og alls
ekki ætla ég að halda því fram, að
allar þessar breytingar, ef verða að
veruleika, leiði endilega til góðs.
Það er afstætt eftir skoðunum
hvers og eins. En breytingar í þessa
veru hefðu vitanlega gífurlegar af-
leiðingar á allt samfélagið, keðju-
verkunin yrði margvísleg og næði
til fjölmargra þátta.
Sumt breytist —
annað ekki
Annars er það ekki á neinna færi
að spá fyrir um framþróun mála í
íslensku þjóðfélagi. Það tekur ekki
breytingum eftir neinum tilteknum
farvegi, þótt ákveðnar stoðir virð-
ast mosavaxnar og lítt breytanlegar.
Ég hef t. a. m. aldrei áttað mig á
nauðsyn þeirrar venju í íslenskri
pólitík, að ríkisstjórnir verði bók-
staflega að sitja þangað til þær
hreinlega geta ekki meira og ráð-
herrarnir sjá enga útgönguleið aðra
en vísa málinu til þjóðarinnar.
Hvers vegna er ekki löngu fyrr grip-
ið í taumana? Hvers vegna er það
einnig óþekkt fyrirbæri í íslenskri
pólitík, að ráðherra sé látinn fara
vegna embættisafglapa, vegna mis-
taka? Hér á landi sitja ráðherrar svo
lengi sem þeir vilja, eftir að þeir
hafa einu sinni komist í stólinn
sinn. Og það er óneitanleg stað-
reynd, með örfáum undantekning-
um þó, s. s. eins og í vinstri stjórn-
inni 1978—79, að ríkisstjórnir eða
öllu heldur ráðherrar sitja svo lengi
sem þess er nokkur kostur. Ég full-
yrði það, að persónulegir hagsmun-
ir íslenskra ráðherra, vangaveltur
þeirra um endurheimt þingsætis og
ráðherrastóls ef til nýrra konsinga
kemur, ráða miklu meiru um líf-
tíma ríkisstjórna og þarmeð tíðni
kosninga, heldur en nokkur mál-
efni, hversu mikilvæg sem þau
kunna að vera. Allt tal um það að
ríkisstjórnir sé í hættu út af ein-
hverjum tilteknum málum er fyrir-
sláttur og áróður einber; það er hin
opinbera skýring til að viðkomandi
stjórnarflokkar hafi einhverja fót-
festu í komandi kosningum. Það er
loks þegar ráðherrar eins eða ann-
ars flokks hafa gert það upp við sig
að það sé þeim til vansa að sitja
lengur og annaðhvort séu þeir ör-
uggir með sæti sitt á nýjan Ieik eða
þeir neyðast til að treysta á liðsinni
guðs og lukkunnar í þeim efnum,
þá hefst yfirleitt undirbúningurinn
að einhverjum málum sem hægt sé
að brjóta á, einhverjum mála-
myndaágreiningi sem hægt er að
hanga í. í vinstri stjórninni 1978
—79 þegar Alþýðuflokkurinn sleit
samstarfinu eftir rúmlega árs ríkis-
stjórnaraðild, þá var flokkurinn
aldrei ánægður með framgang
mála í ríkisstjórninni og raunar að-
eins tímaspursmál hvenær upp úr
syði.
Þegar litið er til ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar nú, þá
er það deginum ljósara að hún situr
núna aðeins vegna þess að ráðherr-
arnir sem einstaklingar vilja ekki
fara. í ráðherraliðinu eru nefnilega
menn sem eru sennilega að slá sínar
síðustu (feill)-nótur í pólitísku lífi
— eru á útleið — og vilja treina
dropann eins lengi og mögulegt er.
í annan stað má finna ráðherra sem
vita sannast að þeir munu ekki fá
ráðherrasæti i nýrri ríkisstjórn,
enda þótt svo ólíklega vildi til að
sömu flokkar tækju höndum sam-
an. í þriðja lagi býst svo enginn við
því að sama ríkisstjórnarmunstur
verði upp á teningnum að afloknum
nýjum kosningum. Ennfremur má
nefna að ekki er ósennilegt að póli-
tískur vilji sé í landinu fyrir því að
hvíla Framsóknarflokkinn af þátt-
töku í ríkisstjórn; hann hefur setið
nær óslitið um 15 ára skeið í ríkis-
stjórn. Og fyrirsjáanleg er mikil
uppstokkun á ráðherraliði sjálf-
stæðismanna eftir kosningar, ef
flokkurinn sest í ríkisstjórn.
Það er samdóma álit langflestra
og eru þá fjölmargir almennir
stjórnarþingmenn ekki undan-
skildir, og jafnvel fáeinir ráðherra,
að ríkisstjórnin hafi á enda runnið
sína málefnalegu braut. Hún sé
ekki í stakk búin til að taka á vanda-
málum. Steingrímsstjórnin sé rúin
trausti almennings og þess utan sé
enginn áhugi innan flokkanna
sjálfra á stjórninni. Það bíði eigin-
lega allir eftir því að hún fari frá. En
vegna hefðarinnar furðulegu, að
ríkisstjórnir íslenskar sitji svo lengi
sem ráðherrarnir, af persónulegum
ástæðum, óska eftir að sitja, þá get-
ur allt eins farið svo að ríkisstjórn
Steingríms Hermannssonar lafi og
lufsist áfram fram að næstu reglu-
legu kosningum, sem fram eiga að
fara 1987. Enginn þorir vitanlega
að hugsa þá hugsun til enda, en
þessi möguleiki er raunhæfur þrátt
fyrir allt, vegna þeirra persónulegra
ástæðna þeirra tíu er á ráðherrastól-
um sitja, sem ég hef ég farið orðum
um.
Gjaldþrot íbúðar-
kaupenda
Þessi þeysireið mín um völundar-
hús íslenskra stjórnmála er að
sönnu ágripskennd og þeir þættir,
sem ég hef drepið á, eru aðeins örfá-
ir af fjölmörgum sem mikilvægir
eru, ef menn setja sig í stellingar og
reyna að horfa fram í tímann. Hér
hef ég t. a. m. lítið drepið á nauð-
synlega lausn þess vandamáls, sem
er hreinlega að liða í sundur þús-
undir fjölskyldna í landinu og þar-
með þá öruggu velferðarsamfélags-
gerð, sem við hrósum okkur af á
tyllidögum. Hér á ég auðvitað við
hinn geigvænlega vanda íbúðar-
Okkur finnst stundum sem lítið gerist, ekkert breytist, hlutirnir standi nánast kyrrir, þótt
mikið sé talað og ýmislegt sé áformað. Þetta er rétt. Hins vegar er ýmislegt það í deiglunni,
ýmis teikn á lofti um það að raunverulegar breytingar séu í aðsigi, sem geti haft varanlegar og
víðtœkar breytingar á þjóðfélagsgerð okkar. Ekki nema það eitt, að í uppsiglingu er öflugt
og sterkt afl jafnaðarmanna með stórsókn Alþýðuflokksins, raunverulegt mótvœgi
við Sjálfstœðisflokkinn hvað stœrð og mátt varðar, þýðir sjálfkrafa að pólitíska flokkakerfið
tekur breytingum og áherslubreytingar verða á fjölmörgum málefna sviðum.