Alþýðublaðið - 07.02.1987, Blaðsíða 9

Laugardagur 7. febrúar 1987
______________________9
GYLFI Þ. GÍSLASON 70 ÁRA
Að vera íslensk þjóð
á sjálfstæðu íslandi
Ég býö ykkur öll hjartanlega vel-
komin til þessa fundar. Sérstaklega
býö ég velkomna starfsbræður mína
frá hinum Norðurlöndunum. Mér er
það alveg sérstök ánægja, að þeir skuli
allir hafa getað og viljað takast á hend-
ur hina löngu ferð hingað til Ultima
Thule. Ég vona, að fundur okkar megi
verða gagnlegur, og þeir þurfi ekki aö
iðrast langrar ferðar sinnar. Ég býð
einnig hjartanlega velkomna alla sam-
starfsmenn ráðherranna. Án þeirra
yrðum við áreiðanlega nú eins og fyrri
daginn eins og nærsýnn maður, sem
gleymt hefur gleraugunum sínum.
Ég vona, að mér fyrirgefist, þótt mig,
langi til þess að segja nokkur orð, al-
menns eðlis og utan dagskrár, áður en
við byrjum vinnu okkar. Þetta er þó
ekki nema í annað skiptið, sem nor-
rænir menntamálaráðherrar hittast í
Reykjavík. Mig langar til þess að skýra
það með nokkrum orðum, að það er
ekki venjuleg og sjálfsögð kurteisi, er
ég býð ykkur hjartanlega velkomin.
Við Islendingar teljum okkur nor-
ræna þjóð. Við viljum halda áfram að
vera það. Allt samstarf við frændþjóðir
okkar á Norðurlöndum er okkur kær-
komið. Líklega er þó samstarf í menn-
ingarmálum okkur kærkomnast og
eðlilegast. En þetta hafið þið allt sam-
an heyrt áður, án efa margoft. Og það
væri hreint ekki óeðlilegt, að þið héld-
uð, að hér væri um vel meint, en venju-
legt orðskrúð að ræða. En í mínum
munni hafa þessi orð dýpri og alvar-
legri merkingu, og ég er sannfærður
um, að þar mæli ég fyrir hönd mikils
hluta hugsandi íslendinga. Það er-
þetta, sem mig langar til þess að skýra
með fáeinum orðum.
Frá skynseminnar sjónarmiði —
mælt á mælistiku hagkvæmni og hag-
nýtra sjónarmiða — er það ef til vill
heimskulegt fyrir tæplega tvö hundr-
uð þúsund manns að burðast við að
halda uppi sjálfstæðu ríki og vilja vera
óháð menningarþjóð. Það furðulega
ævintýri, sem hófst með landnámi
norrænna manna á stóru eylandi norð-
ur undir heimskautsbaug fyrir nær ell-
efu hundrað árum, við rætur víðáttu-
mestu jökla Norðurálfu, á einni
stormasömustu strönd Atlantshafs,
var ef til vill óskynsamlegt uppátæki.
Líf nokkurra tuga þúsunda hér norður
á hjara veraldar í margar, myrkar aldir
var án efa ekki arðvænlegt fyrirtæki.
Þessa rœðuflutti
Gylfi Þ. Gíslason við
setningu mennta-
málaráðherrafund-
ar Norðurlandanna
í Reykjavík 2. júlí
1963.
Og einhverjum reikningsglöggum
raunsæismönnum hefur eflaust getað
fundizt það hæpið tiltæki — á tuttug-
ustu öld, tímum tækni og vaxandi
áhrifa stórvelda — að endurreisa eld-
gamalt smáríki, svo fámennt, að allir
íbúarnir kæmust fyrir við nokkrar göt-
ur í nútíma stórborg, — svo lítið, að
þjóðarframleiðslan er ekki meiri en
framleiðsla meðalfyrirtækis hjá stór-
þjóð.
En eins og landnámsmennirnir
lögðu út í óvissuna á níundu öld, með
ímyndunaraílið að áttavita, heillaðir af
því, sem er ótrúlegt í öllum ævintýr-
um, — eins og fátæk þjóð varðveitti
tungu sína og þjóðerni öldum saman
af tryggð við forfeður og minningar og
af þeirri ást á sögu og ljóði, sem verður
ekki látin í aska, — eins höfum við,
tuttugustu aldar menn á íslandi, gert
alvöru úr því, sem áður var draumur,
að efna til sjálfstæðs ríkis, þrátt fyrir
fæð okkar, þrátt fyrir smæð okkar.
íslenzkur stjórnmálamaður var eitt
sinn að ræða við indverskan mann á
þingi Sameinuðu þjóðanna, og spurði
hinn indverski um íbúatölu íslands. ís-
lendingurinn mundi í svipinn ekki ná-
kvæmlega, hversu marga tugi umfram
hundrað þúsund þjóðin teldi, og var
því ekki komin lengra en að segja
hundrað, þegar Inverjinn botnaði setn-
inguna og sagði: „Hundrað milljónir,
já, þið ættuð að geta séð ykkur vel far-
borða!" Ég minnist þess einnig, þegar
ég átti viðræður við David Ben Gurion
í Israel 1958. Hann sagði m.a„ að ein
heitasta ósk sín væri sú, að ísraels-
menn yrðu sem fyrst fjórar milljónir
talsins, fyrr sagðist hann ekki vera ör-
uggur um framtíð ríkisins. Minna ríki
fengi ekki staðizt á okkar tímum.
Ég held, að öllum hugsandi íslend-
ingum sé ljóst það, sem er tvisýnt við
tilveru smáríkis örfárra einstaklinga
undir miðnætursól og norðurljósum.
En aldrei, í aldalangri sögu þessa
kalda lands, hafa búið hér menn, sem
eru staðráðnari í því, að þúsund ára
gamla ævintýrið, sem hér hefur verið
að gerast, skuli halda áfram að vera
raunveruleiki, staðreynd, — að hér
skuli um allar aldir vera íslenzkt ríki
íslenzkrar þjóðar. Nýir tímar og nýjar
aðstæður krefjast auðvitað nýrrar af-
stöðu á fjölmörgum sviðum. Hinn
mikli vandi okkar er einmitt fólginn í
því að samræma stefnu okkar í málum
dagsins því eilífa markmiði, að vera is-
lenzk þjóð á sjálfstæðu íslandi.
En hver er kjarni þessa vanda?
Öll vitum við, að við lifum á öld
tækni, kjarnorku, geimferða, skipu-
lagningar. Það er líka kunnara en frá
þurfi að segja, að allt þetta eílir stór-
veldi, en gerir hlutskipti smærri ríkja
erfiðara. Auðvitað geta smáríki einnig
náð langt í tækni og skipulagningu,
einkum á takmörkuðu sviði. Það hafa
t.d. Norðurlönd sýnt og jafnvel hið
minnsta þeirra, ísland, sem mun
mega teljast forystuþjóð í veiðitækni. í
kjölfar þessa geta siglt góð lífskjör. En
það breytir ekki þeirri meginstað-
reynd, að á æ fleiri sviðum tækninnar
stendur hinn stóri betur að vígi en
hinn smái. Og það er sú þróun, sem
gerir hlutskipti smáríkjanna æ vanda-
samara. Hvað eiga þau að taka til
bragðs?
Skynsemin hefur verið að leggja
undir sig heiminn. Hagkvæmnin hef-
ur verið að ryðja öðrum mælikvörðum
til hliðar. Ekki situr það á mér, sem hef
haft þann starfa að kenna stúdentum
hagfræði, að vanmeta hagkvæmni og
skynsemi. En það er til fleira í veröld-
inni. Mér finnst, að skynsemi og hag-
kvæmni sé búin að þoka ímyndunar-
afli og innblæstri alltof langt til hliðar.
í sannleika sagt finnst mér, að megin-
vandi okkar tima sé í því fólginn, að
imyndunaraflið sem skapandi máttur
sé i hættu. Það sem við þörfnumst um-
fram nýjar vélar, umfram meiri kjarn-
orku, umfram nýjar eldllaugar, að ég
ekki tali um fleiri kjarnorkusprengjur,
er meira ímyndunarafl, meira skap-
andi, vekjandi, þroskandi og gleðjandi
ímyndunarafl. Við þörfnumst endur-
mats á þekkingunni. Við teljum okkur
aðeins þekkja náttúrulögmálin og
staðreyndirnar. Auðvitað gerum við
það, og við eigum þeirri þekkingu mik-
ið að þakka. Við þekkjum þyngdarlög-
málið og breytingarnar á verðlaginu.
En við höfum aldrei hlustað á þyngd-
arlögmálið, og við höfum aldrei séð
verðlagsvísitöluna á gangi í miðbæn-
um. En höfum við ekki bæði heyrt og
séð Sölku Völku? Er hún ekki jafn-
áþreifanleg staðreynd og þyngdarlög-
málið? Og er ævintýraheimur H.C.
Andersens, er sú veröld, sem Hamsun
hefur gefið okkur í sögum sinum,
Fröding i ljóðum sínum og Sibelius í
tónum sinum, nokkuð óraunverulegri
en verðlagsvísitalan, sem við erum þó
að minnsta kosti guðs lifandi fegin að
hafa aðeins séð á prenti eða á mynd, en
aldrei þurft að taka í hendina á, þótt
við hefðum hins vegar gjarnan viljað
heilsa upp á afa gamla á Knerri í Fjall-
kirkju Gunnars Gunnarssonar?
Ef það er rétt, að okkar tíma skorti
fyrst og fremst skapandi ímyndunar-
afl, jafnvel frekar en siðgæðisvakn-
ingu, jafnvel frekar en trúarvakningu,
þá held ég, að smáþjóðirnar verði að
hafa forystu um að bæta úr því. Stór-
þjóðirnar, stórveldin, eru málsvarar
hagkvæmninnar, skynseminnar. Það
er eðlilegt. Ef smáþjóðirnar eiga að
halda hlut sínum, sanna tilverurétt
sinn, sýna gildi sitt, þá verður að hafa
fleiri kvarða á lofti en kvarða tækninn
ar, hagsýninnar, hinnar blindu kunn-
áttu. Og þá má það ekki gleymast, að
valdið er ekki mælikvarði á gildið. Þeg-
ar öllu er á botninn hvolft, er það ein-
staklingurinn, sem skiptir máli. Það er
satt, sem Halldór Laxnes hefur sagt, aö
sannleikurinn er ekki í bókum, og ekki
einu sinni í góðum bókum, heldur í
mönnum, sem hafa gott hjartalag.
Nú fer það vonandi að verða ljósara,
hvað ég er að fara. Við íslendingar
byggjum eitt yngsta ríki Evrópu, eitt
smæsta ríki veraldar. Við höfum komið
því á fót á öld raunhyggju og tækni,
tímum stórvelda og þjóðabandalaga.
Hernaðartækni nútímans hefur gert
það nauðsynlegt, að við gerðumst aðil-
ar að hernaðarsamtökum við stórveld-
in. Þróunin í viðskiptamálum mun ef-
laust einnig gera það nauðsynlegt, að
við gerum einhverja samninga við þær
stóru viðskiptaheildir, sem virðast
timanna tákn. Rás tímans hefur leitt
okkur, hina smæstu af öllum smáum,
Framh. á bls. 23
Gyljl Þ. Gislason í ráðherrastól á Alþingi.
Gylfi Þ. Gislason Jlytur rœðu ájlokksþingi og hyllir Guðmund G. Hagalin, rithöfund