Alþýðublaðið - 07.02.1987, Page 12

12_____________________
GYLFI Þ. GÍSLASON 70 ÁRA
Laugardagur 7. febrúar 1987
Afmæliskve ðj ur
til Gylfa Þ. Gíslasonar
Kynni mín af Gylfa Þ. Gíslasyni, jafn-
aðarmanninum og rithöfundinum,
tókust löngu áður en ég kynntist
manninum sjálfum og lærði að meta
hann að verðleikum. Snemma á ungl-
ingsárum barst mér í hendur lítið kver
eftir Gylfa: Jafnaðarstefnan, trúi ég
það heiti. Ef mig ekki misminnir voru
þeir fóstbræður Marx og Engels utan á
kápunni í félagi við minni spámenn
norðurevrópskra krataforingja: Staun-
ing, hin danska síðskegg og Clement
Atlee nauðrakaðan (sem stórbokkinn
Churchill sagði ákaflega litillátan — og
ekki að ástæðulausu).
Ég man ekki betur en ég hafi haft
þetta kver í farangrinum í sveitina
sumarið 1950. Þegar illa viðraði til úti-
verka gafst næði til að brjóta heilann
um fræði Gylfa. Af lestri þessa kvers
rann upp fyrir mér hvílíkur reginmun-
ur væri á mannskilningi jafnaðar-
manna og kommúnista — og er þó ein-
lægt verið að kenna báða við sama ism-
ann. Gylfi boðaði ekki Paradís á jörðu
samkvæmt formúlu sjálfskipaðrar úr-
valssveitar, þeirra sem allt þykjast vita
og skilja öðrum betur. Gylfi boðaði trú
á manninn, dómgreind hans og sið-
gæðisvitund. Samkvæmt hans ritúali
er jafnaðarstefnan spurning um sið-
ferðilegt gildismat; hún er húmanismi
+ mannréttindabarátta.
Gylfi útskýrði orsakasamhengi efna-
hagsskipulags og lýðræðis. Hann
sýndi fram á, að lýðræði fengi ekki
staðist, nema þar sem hið efnahags-
lega ákvörðunarvald dreifist á marga
aðila, sem eru óháðir valdhöfum. Sú
röksemdafærsla leiðir til niðurstöðu,
sem við köllum blandað hagkerfi, þar
sem eignarréttarform eru margvísleg
og efnahagslegt vald er dreift. Þarna
var opnaður gluggi til nýrra átta. Þarna
heyrði ég í fyrsta sinn sagt frá því, um
hvað nútímaleg jafnaðarstefna snýst.
Þetta var ekki hörð kenning í saman-
burði við þann rétttrúnað rannsóknar-
réttarins, sem lesa mátti af guðspjöll-
um Einars og Brynjólfs. Og vakti til
umhugsunar, sem hefur reynst lífs-
seig. Gylfi sýndi fram á það með fræði-
legum rökum og vísan til sögulegrar
reynslu, að hinn kosturinn er sá, að
valdhafarnir (Ríkið) fari einir með
þetta gífurlega vald. Það endar ævin-
lega í valdbeitingu — lögregluríki.
Gildir þá einu, hvort böðulshöndin er
brún eða rauð — eins og Tómas kvað.
Sú kom tíð á pólitísku gelgjuskeiði,
að mér þóttu fræði Gylfa helst til þurr
og hversdagsleg — varla nógu spenn-
andi fyrir tíðarandann. Um skeið varð
ég innilyksa í völundarhúsi hinnar há-
timbruðu hugmyndafræði Marx
gamla og epígóna hans. Þaðan rataði
ég út aftur síðla á menntaskólaárum
undir leiðsögn Djilasar og Croslands
hins enska. Sá var reyndar húmanísk-
ur hagfræðingur og listunnandi, sem
minnti um margt á hinn þýskskólaða
Gylfa.
* * *
Ég rifja upp þessi bernskukynni af
leiðbeinanda og læriföður á 70 ára af-
mæli hans, vegna þess að hún staðfest-
ir, að Gylfi Þ. Gíslason hefur verið
óvenjulegur stjórnmálamaður. Þeir
stjórnmálamenn íslenskir, sem með
ritverkum sínum hafa náð því að sá
frjókornum nýrra hugmynda í huga
unglinga á mótunarskeiði, eru ekki
margir. Þeir sem hafa afvegaleitt ungar
sálir í pólitískri hjátrú og hindurvitn-
um, eru helst til margir.
Andlegur heiðarleiki, yfirburða-
þekking, rökrétt hugsun, skýr fram-
setning og látlaus stíll — þetta eru
kostir, sem prýða hvern mann. Gylfi Þ.
Gíslason hefur sýnt það í lífsstarfi
sínu, að hann er þessum kostum bú-
inn umfram flesta menn.
Hann var á sínum tíma mjög um-
deildur stjórnmálamaður. Hann fór
ekki varhluta af sleggjudómum og ill-
mælgi miður góðgjarnra samtíðar-
manna. En verkin blífa. Þess vegna er
það, að vegur Gylfa og virðing með
þjóðinni fer vaxandi. Hann er metinn
að verðleikum af verkum sínum. Um
það blandast engum hugur lengur að
hann skipar varanlegan sess í fremstu
röð stjórnmálaleiðtoga okkar íslend-
inga á lýðveldistímanum.
* * *
Við sem nú erum á miðjum aldri eða
rúmlega það eigum margar minningar
um framgöngu Gylfa í íslensku þjóð-
lífi. Ég minnist hans frá fjölsóttum
kappræðufundum á vegum Stúdenta-
félags Reykjavikur, þar sem hann sótti
og varði málstað jafnaðarmanna af
þekkingu, leikni og reisn. Framganga
hans í útvarpsumræðum frá Alþingi
kom oft á óvart; hann tók viðfangsefn-
in einatt öðrum tökum en aðrir ræðu-
menn og nálgaðist þau af meiri yflrsýn
en títt er um menn, sem eru niður-
sokknir í dægurmálaþras.
Það er flestra manna mál, þeirra sem
ég þekki úr röðum skóla- og lista-
manna, að menntamálaráðherrann
Gylfi Þ. Gíslason, hafi borið af öðrum,
sem því virðulega embætti hafa gegnt,
að þeim ólöstuðum. Töekifæris- og
samkvæmisræður Gylfa frá þessum
tíma urðu oft fleygar. Gylfi á til skálda
að telja, enda vafðist ekki fyrir honum
að ávarpa þingveislur í léttu og leik-
andi bundnu máli. Tónskáldinu Gylfa
hafa menn kynnst £if rómantískum
lögum hans við öndvegisljóð Tómasar
Guðmundssonar, Jóns Helgasonar og
annarra þjóðskálda.
Oft eru það örlög manna, sem þegið
hafa í vöggugjöf jafn margbrotið gáfna-
far og hér er lýst, að þeir verða verka-
smáir, vegna skorts á einbeitingu. Það
er hins vegar til marks um skapfestu
og viljastyrk Gylfa, að þessir marg-
brotnu hæfileikar voru agaðir til skap-
andi verka.
* * *
Afmælisritið, Hagsœld, tími og
hamingja, sem vinir Gylfa standa að, í
tilefni 70 ára afmælisins, endurspeglar
vel fjölbreytni viðfangsefna og ótrúleg
vinnuafköst höfundar. Ungur gerðist
Gylfi háskólakennari að starfi og hug-
Framh. á bls. 15
Ferðasögur mínar hafa batnað til
muna eftir að ég hóf að ferðast
með SAS
I g er einn af þeim sem ferðast mikið
CTj^jstarfs míns vegna. Ég verð að geta
'"treyst einum aðila fyrir ferðaáætlun minni.
Ég vil ferðast þægilega og láta hlutina ganga
snurðulaust fyrir sig. Hratt og örugglega.
Þegar ég kem því við þá flýg ég með SAS flug-
félaginu. Þjónusta SAS er frábær. Fyrir venju-
legt fargjald flýg ég á Euro Class og nýt margs
konar fyrirgreiðslu á jörðu niðri. Ég hef aðgang
að Scanorama þjónustustöðvum á flugvellinum.
Þar býðst mér fyrsta flokks hvíldaraðstaða og ég
hef einnig aðgang að góðri skrifstofuaðstöðu þar
sem ég get haldið litla og stóra fundi. SAS tryggir
mér þægilegt ferðalag og styttir ferðalagið með þjón-
ustu og fyrirgreiðslum á áfangastöðum, þannig að
þegar öllu er á botninn hvolft er ódýrara að fljúga með
SAS á Euro Class heldur en að reyna að brjótast í gegn-
um fargjaldafrumskóginn á eigin spýtur“.
Þú getur hagnast á því að vera SAS farþegi. Leitaðu
upplýsinga um það hjá ferðaskrifstofunni þinni eða hjá
SAS skrifstofunni.
Efþú ferðast mikið starfs þíns vegna.
* Hannes Guðmundsson
framkvæmdastjóri.