Alþýðublaðið - 03.10.1987, Page 16

16
Laugardagur 3. október 1987
ókmenntir
Magnea J. Matthiasdóttir
skrifar
Rithöfundar sem borga sig
Allir þeir, sem einhvern tíma hafa
fengist við skáldskap og skriftir með
stjörnur í augunum og í þeirri von aö
geta um síðir skrimt nokkurn veginn
af starfanum, hljóta að hafa átt and-
vökustundir yfir íslenskri tungu og
málkennd, eða að minnsta kosti hald-
ið stutta tölu um það efni á áttunda
glasi og góðri stund. Og ekki að
undra: áðurnefnt er að góðra manna
mati á leiðinni til húrrandi helvítis
með tilkomu myndbanda og mötunar
á öllum sviðum. Blessuð börnin vaxa
úr grasi allt að því ómálga á móður-
málið, spila tölvuspil öllum vöku-
stundum og hvæsa „fökk jú“ milli
samanbitinna tannanna þegar illa
gengur eða kennararæfillinn reynir
með blíðmælgi að fá þau til að leggja
á minnið einhverja perluna úr menn-
ingararfinum: „En Gunnarvildi heldur
biða hel en hætta að ganga í stutt-
buxum með röndum.“ Ættjarðarljóðin
hafa hvort eð er tapað öllum tilgangi
og samhengi og ekki annað en páfa-
gaukalærdómur sem hver er fegnastur
að gleyma undireins og skólanum lýk-
ur og prófskírteinið er komið upp á
vasann, nema þá auðvitað sérvitringar
sem kunna ekki að greina á milli
þessa heims gæða og annars og
leggja fyrir sig íslensku og bókmennt-
ir eða jafnvel skáldskap meö fyrr-
greindar stjörnur í augunum og enga
von til að hagnast nokkru sinni eða
Millispil (Intermezzo) heitir bandar-
ísk kvikmynd sem sýnd verður í sjón-
varpinu i kvöld, laugardag kl. 23.10. í
myndinni leika tvær stórstjörnur
fjórða og fimmta áratugarins, Ingrid
Bergman og Leslie Howard. Inter-
mezzo er frá árinu 1939 og I leikstjórn
Gregory Ratoff.
Myndin fjallar um giftan fiðluleikara
(Leslie Howard) sem verður yfir sig
ástfanginn af píanókennara dóttur
sinnar. Hinn ungi píanókennari (Ingrid
Bergman) svarar tilfinningum fiðluleik-
arans en þau verða fyrst um sinn að
fara dult með tilfinningar sínar. Að
lokum taka þau saman opinberlega og
ferðast um heiminn og halda hljóm-
leika. En hið nýja llf verður þó fiðlu-
leikaranum ofviða og söknuður hans
til dóttur sinnar og fyrra fjölskyldulifs
togar stöðugt í hann og truflar hann i
hinu nýja lífi.
Lék tvisvar í sömu myndinni
Intermezzo er fyrsta kvikmynd Ingr-
id Bergman í Bandaríkjunum. Það er
ennfremur eftirtektarvert hve ung hún
er í myndinni. Hollywood-jöfrarnir
höfðu tekið eftir henni í sænskri
mynd sem hét einmitt Intermezzo —
gerð 1936 og í leikstjórn Gustav Mo-
lander — og féllu bókstaflega í stafi
þegar þeir sáu þessa yndisfögru leik-
konu með persónutöfrana. Og eins og
Ameríkana er siður keyptu þeir hand-
ritiö og réttinn að kvikmyndinni, fluttu
Ingrid Bergman til Hollywood og kvik-
mynduðu Irrtermezzo upp á nýtt og i
þetta skipti á ensku.
eignast skuldlausa kjallaraholu. Aðrir
og veraldlega vitrari komast illa eða
ekki skrifandi og talandi til metorða
og áhrifa og veggfóðra með ólesnum
bókmenntaarfinum í dynastystofunni.
Æjá, mikil er sú mæða, stynja
menntamálaráðherrar og aðrir
íslenskuvinir daprir á svip og sjá enga
leið til úrbóta nema skikka sjónmiðl-
ana til textaþýðingar sem eins konar
menningarvarnar.
En Jón borgari lætur sér ekki segj-
ast, hvað sem menningarvitarnir tauta
og raula. Af brjóstviti sínu veit hann,
að ekkert er þess virði að fást við það
nema þaö sé launað (helst vel og
skattfrjálst) og fráleitt að sitja öllum
stundum við óarðbærar skriftir og
textadútl þegar miklu er nær að semja
eitthvað „sem fólk vill lesa,“ undan-
skiliö auðmelta sögu með réttum
spennupunktum eins og í góðum
sjónvarpsmyndum og kókauglýsing-
um, og hætta allri blóðtöku úr al-
menningi þessa lands sem streitist
við myrkranna i milli að hafa í sig og á
samkvæmt nýjustu skilgreiningu um
nauðþurftir. Bókmenntunum er svo
hægt að sinna á sérlegum hátíðum
þar sem boðið er erlendum skraut-
fuglum að laða þá að sem ekki myndu
nenna að fara langa leið til að hlusta
á Thor og Guðberg, Pétur Gunn, Einar-
ana og Jakobínu, nema auðvitað væri
það gulltryggt að Guðbergur sé i
Hitler lét myröa Howard
Mótleikari Ingrid Bergman í sænsku
myndinni hét Gösta Ekman, frægur
sænskur leikari og leikstjóri. Þegar
Intermezzo var endurgerð ári síðar í
Ameriku, valdi leikstjórinn breskan
leikara í hlutverk fiðluleikarans, og
það engan minni mann en Leslie How-
ard sem þekktur var fyrir kvikmyndir á
borð við Á hverfanda hveli (Gone with
the Wind). Howard er ótiemjulikur
Gösta Ekman í útliti, en ekki skal það
„skammaskapinu“ og segði andans
mönnum að halda kjafti og fara heim í
misskilinni samstöðu með alþýðu
landsins og íslenskri tungu.
Bókmenntahátíðir eru auðvitað gott
og blessað fyrirbæri og ánægjulegt
að fylgjast með þeim, ekki síður en
það er að fara í kirkju á jólunum:
skemmtilegt til hátíðabrigða og „upp-
lífgandi" en ekkert sem ætti að kom-
ast upp í vana. Þær eru nefnilega ekki
arðbærar, að minnsta kosti ekki með-
an á þær er boðið höfundum á borð
við Kaari Utrio, Tor Obrestad og
Rauni-Magga Lukkari (og ekkert
slæmt um þau að segja, nema síður
sé) sem fulltrúum frá Norðurlöndum,
auk allra hinna Skandinavanna sem
enginn les eða skilur (hvað þá þýðir
eða gefur út). Fyrir valinu á slíkar há-
tíðir ættu þó ekki endilega að verða
„góðir kjaftaskar og vondir rithöfund-
ar,“ svo vitnað sé í Guðberg ég hætti
á gæsalappir þó tilvitnunin sé kannski
ekki hárnákvæmt orðuð), heldur höf-
undar sem eru í hvað mestum metum
hjá þjóðinni: þ.e.a.s. Margit Sandemo,
Louis Masterson og Sven Hassel og
lengra komnir gestir t.d. Judith Krantz
og P.D. James, sem eru blessunarlega
farnar að koma þýddar í handhægri
vasabrotsútgáfu og aðgengilegar öll-
um í lestri sem sjónvarpi.
Umræðurnar og fyrirlestrarnir yrðu
ekki af lakara taginu. Sandemo og
staðhæft hvort að leikstjórinn Greg-
ory Ratoff hafi tekið mið af því er
hann valdi Howard í hlutverkið.
Leslie Howard lék ávallt tilfinninga-
næma, listræna og fágaðar persónur
sem unnu gáfum og góðum listum.
Hann var mikið i uppáhaldi hjá veikara
kyninu og reyndar frægur Shake-
speare-leikari. Leslie Howard lék í all-
mörgum þekktum kvikmyndum, þar á
meðal Rauöa akurliljan (The Scarlet
Pimpernel) sem gerð var f strlðsbyrj-
Krantz gætu sem best borið saman
reynslu sína af sögusviði aftur í öld-
um (ísfólkið) og í uppasamfélagi nú-
tímans (Ég tek Manhattan) og Master-
son og Hassel hina hörðu lífsbaráttu
kúrekahetju (Morgan Kane) annars
vegar og aðpkiljanlegra stríðshetja
hins vegar. íslensku fulltrúarnir læsu
þá upp úr innlendum metsölubókum,
opinskáar lífsjátningar athafnamanna
sem „láta allt flakka,“ öllum til yndis
og ánægju og vegna mikillar reynslu
af að greiða úr flækjum gæti P.D.
James svo túlkað niðurstöður og ár-
angur hátíðarinnar.
Þessi stutti nafnalisti er tíndur sam-
an í flýti og án mikillar íhugunar, þvi
pistilhöfundur fylgist sorglega lítið
með metsölu á hverjum tíma, enda
gegnsýrður af aumingjahugsunar-
hætti (og nú vitna ég i nafnlaust
lesendabréf) svonefndrar ’68-kynslóð-
ar um að menningu og listir beri að
styrkja og ekki telja arð af slíkri iðkan
endilega i krónum og aurum (þó eitt-
hvað rámi mig í að bókaútgáfa skili
drýgri skilding í ríkiskassann ár hvert
en úr honum rennur til höfunda). Ef-
laust eru aðrir færari um að safna
saman völdum hópi höfunda „sem
borga sig“ og leiða fyrir landslýð í
anda hinnar nýju menningarviðmiðun-
ar. Kannski taka menn sér þá frí úr
vinnu til að fylgjast með.
un. Myndin umbreytti sögunni um
rauðu akurliljuna sem fjallar um ævin-
týramann sem bjargar frönskum að-
alsmönnum til Bretlands undan fallexi
byltingarmanna I frönsku stjórnarbylt-
ingunni. Kvikmynd Howards fjallaði
um breskan vísindamann sem bjarg-
aði þýskum gyðingum, einkum vís-
indamönnum, út úr Þýskalandi nas-
ista. Leslie Howard lék vísindamann
sem ferðast um Þýskaland með há-
skólanemum sínum undir því yfirskyni
að vera prófessor en smyglar gyðing-
um á laun úr landinu. Vel gerð mynd
og spennandi og full af bröndurum
um nasista. Hitler er sagður hafa ærst
þegar hann sá myndina, enda var hún
bönnuð í Þýskalandi öll stríðsárin.
Nokkru síöar var farþegaflugvél, sem
Leslie Howard var um borð i skotin
óvænt niður af þýskri orrustuvél, og er
því enn haldið fram að það hafi veriö
bein skipun frá Hitler að eyða hinum
hættulega leikara Leslie Howard með
þessum hætti. Allir farþegar vélarinn-
ar fórust i árásinni.
En þótt að Leslie Howard hafi ekki
náð að gera margar kvikmyndir telst
hann sannarlega í hópi sígildra kvik-
myndaleikara. Samleikur hans og Ingr-
id Bergman er ógleymanlegur í Inter-
mezzo. Takið sérstaklega eftir atriðinu
þegar þau fella fyrst saman hugi er
þau leika óvænt saman lagstúf fyrir
píanó og fiölu i einkasamkvæmi á
heimili fiðluleikarans.
Iirtermezzo,
laugardag, kl. 23.10
Leslie Howard og Ingrid Bergman horfa djúpt í augu hvors annars í Intermezzo. Þau sýna frá-
bæran samleik, bæði sem leikarar og á fiðlu og pianó.