Alþýðublaðið - 24.10.1987, Síða 20

20
Laugardagur 24. október 1987
ALÞÝÐUBLAÐIÐ AÐ TJALDABAKISTJÖRNUSTRÍÐSINS
Ingólfur Margeirsson skrifar
3. Grein
VOPNAFRAMLEIÐENDURNIR
Geimvarnaráætlun Bandaríkjanna — SDI
(Strategic Defense Initiative), oft nefnd
Stjörnustríð Reagans forseta, er og verður ein
umdeildasta hernaðarákvörðun Bandaríkj-
anna á síðari árum og hefur valdið miklum
usla í alþjóðlegum stjórnmálum. Nýverið ferð-
aðist ritstjóri Alþýðublaðsins um þver og
endilöng Bandaríkin, heimsótti helstu staði
sem tengjast áætluninni og ræddi við ráða-
menn, vísindamenn og vopnaframleiðendur.
Tvær fyrri greinar birtust laugardagana 10.
okt. og 17. okt. s.l.
Los Angeles (Alþýöublaðiö)
„ Við höfum gert 43 mismunandi samn-
inga við Bandaríkjastjórn um rannsóknir á
geimvarnarvopnum með framleiðslu í huga.
Þessir samningar hljóða alls upp á 582
milljónir dollara. Og hvers vegna erum við
að þessu? Vegna þess að viljum leggja
okkar að mörkum til að mœta kjarorku-
vopnauppbyggingu Sovétmanna og auka
öryggi Bandaríkjanna og bandamanna
þeirra. “
Þetta segir doktor Michael I. Yarym-
ovych, aðstoðarforstjóri geimvarnardeildar
Rockwell-samsteypunnar. A Iþýðublaðið
hitti hann að máli í dauflýstu stjórnar-
herbergi aðalstöðva fyrirtœkisins í Los
Angeles. Einn mikilvægasti hlekkur
geimvarnaráœtlunar Bandaríkjanna eru
fyrirtœkin. Þar liggur þekkingin, fjár-
munirnir og tœkniþróunin. Stœrsti hluti
vísindamannanna vinnur hjá stórfyrir-
tœkjunum. Það má því segja að stjörnu-
stríð hefjist og Ijúki hjá
vopnaframleiðendum.
Rockwell-fjðlþjóðafyrirtaeklð rannsakar nú framjeiðslu á vopnapalli i geimnum sem sendir Irá
sér litlar flaugar sem skjóta nlöur kjarnaodda I hugsanlegu stiornustriói.
Rockwell er eitt þeirra fjöl-
mörgu, bandarísku stórfyrir-
tækja sem tóku viðbragö eft-
ir aö Reagan Bandaríkjafor-
seti hélt svonefnda stjörnu-
striðsræöu sína í marsmán-
uöi 1983. Likt og önnur her-
gagnaframleiðsla fyrir Banda-
ríkjastjórn, þýddu nýjar geim-
varniraukin tækifæri fyrir
vopnaframleiðendur. Þetta
nýja kapphlaup fyrirtækjanna
um hugmyndirog samninga,
var þó dálítið óvenjulegt. I
fyrsta lagi var ekki öllum
Ijóst hvernig geimvarnir litu
út eða hvaða vopn átti að
hanna á teikniborðunum. í
öðru lagi er fyrsta stig geim-
varnaráætlunarinnar aðeins
byggt á rannsóknum. Fram-
leiðslan sjálf sem gaf stóra
ávinninginn var hins vegar
brot á gagnflaugasamningi
stórveldanna.
Blóðug samkeppni
En allt frá 1983 hafa hug-
myndirnar um geimvarnar-
vopn þróast og nú eru rann-
sóknir og minni háttar til-
raunir með slik vopn í fullum
gangi. Samningarnir milli fyr-
irtækja og hersins hafa einn-
ig tekið á sig fastari mynd,
þótt auðvitað sé samkeppnin
i fullum gangi fyrirtækjanna
á milli að hreppa hagstæð-
ustu samningana. „Þettaer
blóðug samkeppni," sagði
deildarforstjóri eins fyrir-
tækisins við mig. Árlega ver
Bandaríkjastjórn um 3.5
milljörðum dollara til
geimvarnaráætlunarinnar.
Reagan forseti hefur ítrekað
reynt að hækka þessa fjár-
hæð en þingiö hefur ávallt
brugðið fyrir hann fæti.
Upphæð þessi skiptist á milli
fyrirtækja (sem framleiða
vopn, skynjara, radara og
önnur tæki sem eru i þróun
áætlunarinnar), rannsókna-
stofa rikisins, háskóla,
stjórnarstofnana og annarra.
Lang stærstum hluta þess-
arar fjárhæðar, eða rúmlega
60 % er variö til fyrir-
tækjanna. Alls er því varið
rúmlega 2 milljöröum dollara
(af 3.5 milljörðum dollara alls)
til fyrirtækjanna árlega. Það
eru um 82 milljarðar (sl.
króna. Þettaeru talsverðir
peningar til að bítast um, en
i rauninni smápeningar
meðan vopnin eru á rann-
sóknarstigi.
Ég heimsótti 7 fyrirtæki,
vítt og breitt um Bandaríkin
sem náð hafa samningum við
Bandaríkjaher um rannsóknir,
þróun og hugsanlega fram-
leiðslu á geimvarnarvopnum.
Þau voru Raytheon og Mitre i
Boston, Lockheed-verksmiðj-
urnar i Sunnuyvale, Kali-
forníu, Boing-verksmiðjurnar
í Seattle, Hughes-verksmiðj-
urnar i Los Angeles, og TRW
og Rockwell i Los Angeles.
Ég sat í dauflýstum stjórnar-
herbergjum og hlustaði á for-
stjóra og sérfræðinga fyrir-
tækjanna útskýra þátttöku
sfns fyrirtækis i geimvarnar-
áætluninni, ræddi einslega
við yfirmenn og sérfræðinga
i hádegisverðarboðum og
hanastélsmóttökum að lokn-
um vinnudegi og hlýddi á
ýmis sjónarmið manna sem
þeir bæði vildu láta hafa eftir
sér og ekki. Þessi grein er
tilraun til að taka saman þátt
fyrirtækjanna i geimvarnar-
áætluninni. Sú tilraun er
byggð á persónulegu mati
mínu eftir heimsóknir i fyrir-
tækin og viðtöl við fjölmarga
yfirmenn þeirra.
Byggt á fyrri reynslu
Flestöll fyrirtækin hafa
áður gert samninga við
Bandarikjaher um framleiðslu
á hergögnum. Þannig lifir
Hughes flugfyrirtækið á
hergagnframleiðslu eða um
90 % af framleiðslu fyrir-
tækisins. Mörg þeirra hafa
þróað árum og jafnvel ára-
tugum saman tækni sem nýt-
ist þeim í kapphlaupinu um
samninga í stjörnustrlðs-
áætluninni. Til að mynda
fyrirtækið Raytheon, sem
lengi hefur þróað skynjara og
radara. Boing-verksmiðjurnar
framleiða flugvélar eins og
allir vita, og hafa þar að auki
þróað flugvélar búnar
hátæknibúnaði til eftirlits og
njósna eins og AVACS-
vélarnar. Það lá því í hlutarins
eðli að þeir náðu samningi
um eftirlitsvélar á lokastigi
kjarnorkuvopnaárásar, sem
skynja árásarodda sem
sleppa gegnum gufuhvolfið.
Sú vél heitir reyndar AOA
(Airborne Optical Adjunct) og
er venjuleg Boing 767 með
óvenjulegri yfirbyggingu sem
geymir skynjara, radara og
tölvubúnað.
Til margs aö vinna
Fyrirtækin missa mörg
hver framleiðslu á hefð-
bundnum vopnum og
skammdrægum kjarnorku-
flaugum við nýja afvopnunar-
samninga. Ótryggur markað-
ur gerir það að verkum að
vopnaframleiðendur eru stöð-
ugt með augun hjá sér ef nýj-
ungar berast frá Hvíta hús-
inu. Geimvarnaráætlunin var
því mikilvægt startskot, þótt
framleiðsla slíkra vopna sé
enn ekki leyfileg samkvæmt
gagnflaugasamningnum.
Jafnframt þvi að tryggja sér
samningavið rannsóknir,
tryggja fyrirtækin sér samn-
inga um framleiðslu á siðara
stigi áætlunarinnar. Þátttaka
í geimvarnaráætluninni þýðir
ennfremur þátttöku í geim-
iðnaði sem er að öllum lík-
indum næsta bylting iðn-
tækni og atvinnuþróunar.
Það mætti kannski orða það
svo að geimurinn væri
næsta, óunna heimsálfan
sem býr yfir ótæmandi auð-
lindum og rannsóknarefnum.
Og síðast en ekki síst gera
samningar við Bandaríkjaher
það kleift að setja á stað
rannsóknir sem nýtast fyrir-
tækjunum, hvort sem verður
af geimvörnum eða ekki.
Hliðaruppgötvanir nýtast
bæði í geimiðnaði og hefð-
bundnum iðnaði og sérstak-
lega á þetta við tölvuþróun.
Með öðrum orðum: Banda-
ríkjaher greiðir óbeint fyrir
almennar rannsóknir fyrir-
tækjanna. Það er því til
margs að vinna.
Markmiðið: Ódýrt og
létt
Fyrirtækin spila því með í
geimvarnaráætluninni. Stóru
peningarnir eru ekki enn
farnir að rúlla inn meðan
vopnin og varnarkerfið er á
rannsóknarstigi. En um leið
og framleiðsla hefst, fer
stóra lottóið í gang. Sumir
telja að framleiðsla sliks kerf-
is sé svo óhemju kostnaðar-
söm aö Bandarikin ráði ekki
við þær upphæðir. Þess
vegna er mesta áherslan lögð
á tvennt í rannsóknum fyrir-
tækjanna á geimvörnum:
Kerfið verður að vera sem
allra ódýrast í framleiðslu og
einstakir hlutar þess verða
að vera sem minnstir og létt-
astir svo hagkvæmt og auð-
velt sé að skjóta þeim út í
geiminn með sem minnstum
tilkostnaði.
Geimvarnardeildir
Flest þau fyrirtæki sem
náð hafa fótfestu í samning-
um við herinn, hafa sett á
stofn eigin geimvarnardeildir
í fyrirtækjunum. Rockwell-
samsteypan, sem framleiðir
allt frá öxlum og bremsum í
bíla,og prentvélum upp í raf-
eindabúnað í eldflaugar, B1B
sprengjuvélar og vélar i geim-
flaugar, (t.d. geimskutluna),
hefur steypt geimvarnarmið-
stöð sinni saman úr geim-
deildinni, flugdeildinni, og
rafeindadeiidinni. „Geimvarn-