Tíminn - 27.01.1968, Blaðsíða 6

VETTVANGUR
TÍMINN
ÆSKUNNAR
LAUGARDAGUR 27. janúar 1968
Okkur vantar skipulegt átak, rann-
sóknir og áætlunargerð í menntamálum
Fimmtudaginn 18. janúar síðastliðinn efndi Stúdentafélag Há-
skóla íslands — SFRÍ — tii almenns umræðufundar um fram-
haldsmenntun á íslandi. Fundurinn var haldinn í Sigtúni, og
sótti hann rúmlega stórt hundrað manns, þ. á. m. menntamála-
ráðherra.
Fundinn setti formaður stúdentafélagsins, Jón Ögmundur Þor-
móðsson, laganemi, og skipaði hann fundarstjóra, Björn Teits-
so íslenzkunema, fyrrverandi formann Stúdentaráðs Háskóla ís-
lands — SHÍ. Fundarritari var Pétur Yngvi Pétursson læknanemi.
Framsögumenn voru þrír, Egill Jónasson, Stardal, cand. mag.,
Jóhann Hannesson, skólameistari, og Höskuldur Þráinsson ís-
lenzkunemi. Auk þeirra tóku til máls dr. Halldór Elíasson, Ingvar
Ásmundsson, menntaskólakennari, Þórarinn Þórarinsson fyrrv.
skólastjóri, Vésteinn Ólason stud. mag., dr. Björn Sigfússon,
Bjarni Kristinsson skólastj., og dr. Björn Björnsson.
Hér á síðunni birtist nú meginhluti framsöguræðu Höskuldar
Þráinssonar, en hún vakti mikla athygli, enda er Höskuldur
ómyrkur í máli Hann er Þingeyingur að uppruna, stúdent frá
Menntaskólanum á Akureyri 1966, og er nú formaður mennta-
málanefndar Stúdentaráðs Háskóla íslands.
Nú á tímum aUieimsmenningar
o.g al'heimsómenninigar er sífellt
krafizt fleiri manina með fram-
haldismenintun aif einhverju tagi.
Geysimarg't getur flokkazt undir
framihaldsmenntun — raunar allt
það mám, sem stundað er að
loknu skylduniámi. Ég muin hér
aðallega hafa í huga þær leiðir,
sem liggja til báskólanáms.
f mörgum nágrannalöndum
okkar er nú um það raett að
mæta hinni auknu þörf þjóðfé-
lagsins fyrir háskólamenntaða
mann með því að opna fleiri leið-
ir til háskólamáms. Hér á landi
liggur leiðin eins og kunnugt er
gegnum landsprófið o>g mennta-
skólana — eða gegnum Verzlun-
arskólanin eða Kennaraskólann,
en þeir krefjast ekki lands-
préfis. Það er því raumar aðeins
um þrjiár leiðir að velja enn sem
komið er. Sú spurning hlýtur því
alltaif að leita á hugann, hvort
þessar leiðir séu nógu margar og
hviort hliðin séu hæfilega breið.
Allar aðferðir til að velja hæfa
framhaldsnememdur úr stórum
hópum verða að uppfylla tvö meg
inskilyrði. í fyrsta lagi verða
helzt að nást allir þeir, sem hæf-
ir eru, o.g í öðru lagi verður að
reyna að nýta hæfileika hvers ein
staklings sem bezt. — Það er
kunnara en’frá þurfi að segja, að
landsprófið hefur löngum verið
gagurýnt harðlega, Vissulega hef
ur það marga galla — af eigiin
reynslu þykja mér þrir stærstir:
Það bind'Ur hendur kennarans
um of við ákveðið námserfni og
ákveðna tegumd af kröfum til
nemendanna. Það spillir viðhorfi
miemendanna til miámsins — eins
og raunar mörg önnur próf —
þ.e. nememdurnir læra fyric próf-
ið en ekki fyrir sjiálffa sig. Og
síðast en alls ekki sízt lokar það
allt of oft dyrum framhaldsnáms-
ins fyrir hinum seinþroska, sem
stundum getur engu síður orðið
efinismaður en sá bráðgeri.
Margir hrópa hástöfum: Niður
með landsprófið. En ef við lít-
um á landsprófið sem inngöinigu-
skilyrði í menmtaskóla. er ljóst,
að með eimhverjum hætti verður
að velja úr þá unglinga, sem hæf-
ir teljast til menmtaskólanáms.
Ef við fellum niður landsprófið
verður eitthvað að koma í stað-
inm. Ekki er hægt meðan allar
aðstæður eru óbceyttar að veita
öllum 16 ára unglingum landsins
umsvifalaust leyfi til að setjast í
þriðja be’kk menntaskólanna.
Surnir hafa komið fram með
kenningar um, að farsælla væri
að beita þeirri aðferð að láta sér-
firæðinga eiga viðtöl við nemend-
ucna og finna þannig út hverjir
væru hæfir til framhaldsnáms og
hiverjir ekki. Enn aðrir hafa mælt
með gagngerri rannsókin á öllum
skólaferli námsmannsins og síð-
ast en ekki sízt má telja hand-
leiðsluna svonefndu, sem Jóhann
Hannesson, skólameistari, | .hefuc,-
iíyinnt sér manna mest j þér , á
landi. Allar þessar aðgerðir eru
mér með öllu ókunnar, en mér
virðist þeim það sameiiginlegt, að
þær mæða ekki eins mikið á
nemendanum sjálfum og langvar
and'i próf en gera auknac kröfur
um samvizkusemi, skarpsiyggni
og réttsýni til veljandans hvort starf.
sem hann er kennari eða hvað.
Gæti þá oft bruigðið til beggja
vona um árangurinn, þar sem
hleypidómar og flokkadrættir
ríða húsum.
I umræðum um skólamiál hef-
ur löngum verið deilt um meinnta
skólastigið — ekki sízt val niáms-
greina og kennsluaðferðir. Mörg-
um hefur veitzt orðið valfrelsi
tákna allsherjar lausn þess vanda
máls. Svo einfalt er málið alls
ekki. Ég er auðvitað fús til að
viðurkenna, að menntaskólar okk
ar eru um margt nœsta gamal-
dags og of fastheldnir á gamlar
aðferðir og niámsefnið stenzt sjáif
sagt ekki að öllu leyti kröfuir
tímanis. Vaifrelsi að ákveðnu
markd gæti trúlega orðið til ein-
hverra bóta. En reglugerðir leysa
auðvitað engan vanda af sjálfu
sér. Það er vitagagnslaust að
setja reglur um áð þetta stouli
kenna en ekfci hitt, þetta eigi að
vera valfrjálst en hitt skyldugt,
sumt skuli kenna svona, annað
hinsegin. ÖH slík boðorð dæmast
sjálfikrafa dauð og ómerk, ef hiús-
næðis- og tækjaskortur hamlar
framtovæmdum — og umfram allt
ef kejinararnir eru ekki starfi
sinu vaxnir og nemendur tileinka
sér ekki námsefnið með réttu
hugarfari. Menntunargildi náms
greina fer fyrst og fremst eftir
því á hvern hlátt þær eru kennd-
ar og numdar. í okkar skólum
er þvi miður allt of mikið af
steindauðum og stirnuðum kenn
urum. Þeir hafa ef til vill
lok i ð sínu kennaraprófi
fyrir mörgum áratugum og
siðan hafa þeir kennt sama náms
effnið við sama skólann með sömu
aðferðunum og hugsað um það
ejtt gð hafa sem minnst fyrir lif-
inu. Það eiru þeir, sem standa
í vegi fyrir öllum framförum,
því að þeir nemna ekki að fylgj-
ast með timanum, endurnýja
anda sinn og taka upp nýjar að-
ferðir. Mér er tjáð að kennarar
eigi rétt á orlofi eftir tíu ára
Sumir notfæra sér þessi
réttindi og afla sér viðhalds-
menntuinar og andlegrar end-
urnæringar í þessu orlofi. Aðric
kæra sig ekki um það. Þriðju
hafa ekki aðstöðu til þeiss og
, f jórðu fá það ekki, þótt þeir sæki
Við landspiráf og stúdentspráf um — og er það raunar alsvívirði
eru gerðar kröfur um raotokra legast. Ég þekki t.d. mætavel
kunnátta í dálitlum fjölda greina. skólastjóra nokkucn, sem búinn
gerðra endmrbóta í íslenzkum
skólamálum — nauðsynlegt sé
Höskuldur Þráinsson
inokkurs konar endurhæfdng-
arstöð fyrir kennara, þar sem
þeir gætu dvalizt lengri eða
stoemmri tíma. Þessi endurhæfing
arstöð þyrfti að fylgjast vel með
öllum nýjungum í skóla og
kennsLumiálum erlendis og hafa
fremstu menn í sinni þjónustu
— helzt bæði innlenda og er-
lenda. Þá þyrftu menn ekki nauð
synlega að leita út fyrir lands-
steinaina til að afla sér nýrrar
tækni og endurnýja sig í kennsl-
unni.
Ég álít sem sagt að bæði mennt
un, viðhaldsmenntun og eðlisfar
kemnarans skipti sköpum um allt
aám. Allic vita að dauður kenn-
ari getur drepið lifamdi náms-
efni og llfandi nemanda, og ekki
síður getur lifandi kennari líffgað
dautt námsefni og jaffinvel dauð-
an eða amk. meðvitundarlausan
nemanda.
En til þess að tryggja góða
kennarastétt verður að gera
kennarastarfið efticsóknarver't og
hefja það til vegs og virðingar.
Ainmars getur svo farið að allir
beztu mennirnir sæki í læknis-
fræði eða verkfræði. En ef okk-
ur tekst að flá nógu macga góða
menn inn í kennarastéttina geta
skólamir skapað lifamdi menn,
hugsandi menn og sannmemtaða
menn, annars ekki, hveirsu marg-
'm. a. að byggja skóla og
byggja skóla. Valdhafarnic
stæira sig af því á stórhátíðum
hve mikla áherzlu þeir leggi á
skólamiál. Það mun raunar mála
sannast, að við verjum fyllilega
jafnmiklum hluta þjóðartekima
okkar til skólamála og ýmsac ná-
grannalþjóðirnar — ef marka má
tölur. En það segir auðvitað ekki
mema hálfa söguna. Er þessu fjiár
magni varið skynsamlegia og efftir
ákveðinni heildarstefnu? . Er víst,
að fjármagnið fari þangað sem
átaks í skólamálum er mest þörf?
Hvernig er með skólamál dreiifbýL-
isins? Og umfram allt: eru þessac
nýju skólabyggingar okkar allar
hentugar og hóflegar að íburði?
Það væri óskandi að öllum þess-
um spurningum mætti swara ját-
aindi. En víst ©r um það, að
skólabyggingarnar eru ekki alltaf
sem hagkvæmastar. Við höfum
því miður alltof mörg dæmi um
tildur og bruðl í íslenzkum stoóla
byggingum, þótt það komist auð-
vitað ekki í hálfkvisti við sumar
kirkjuibygigingar og ekki veit ég
heldur um neitt skólahús í þess
•um nýja sjúkrabússtíl — þ.e.
með tumi. — Ég er alls ekki að
mæla með nirfilshætti í mann-
virkjagerð — öðru nær. En bruðl
og og bríarí á ekki heima þar frem
ur en ainmars staðar. — Méir er
tjáð að nýi menntaskólinn við
Hamrahlið sé til fyrirmyndar að
allri gerð — enda , heffur þar
mestu ráðið einn merkasti stoóLa-
maðu.r landsins.
Okkur vantar fýrst Óg fremst
sikipulegt átak, raninsóknir og á-
ætlanagerð í menntamálum. —
En hvemig er með skólarann-
sóknirnar? kynni einhver að
spyrja. Þær eru auðvitað góðra
gjalda verðar svo lamgt sem þær
iná. En allir hljóta að sjiá, hvílík
fásinna það er að ætla einum
manni að annast mest allt það
starf ofan á allt annað sem hann
fæst við — þó svo hann hafi sér
til ráðumeytis tvo gagnmerka
skólamenn. Ef vel ætti að vera,
iþyrfftu skólarannsóknirnar að
verða öflug stofnun með dálítinn
Úr framsöguræðu HöskuSdar Þráinssonar á umræðufundi SFHÍ
Það er seim sé leiitazt við að
leggja allvíðtækan gmndvöll al-
menmrar þekkingar undic síðari
sérhæfingu og forða mönnum
þamnig frá því að verða algjörir
„fagidjótar“, sem kallað er, en
sú hætta vofir alltaf yfir ef sér-
hæfing bycjiar of snemma. Nauð-
syn þessa víðtæka undirbúnings
er almennt viðurkemnd meðal
menningairþjóða, þótt í nokkuð
misjöfmum mæli sé. Það er víst
nóg af andlauisum vélmenmum í
heiminum, þótt menn geri sér
etoki leik að því að framleiða
þau. En þessu fylgir ákveðið
vandamál: Hvað á að gera við
sérhæfileikamennina — þá sem
aðeins hafa námshæfileika á á-
kveðnu, þröngu sviði. Þeim er oft
ókleift að brjótast hina venju-
legu leið til sérmenntunar og
hvernig á þá að tryggja að hæfi-
leikar þeirra nýtist þjóðfélaginu
og sjálfum þeim? Ég varpa þess-
ari spurningu ffram, ea treysti
mér etoki til að svara henni
vair að kenna yfir 30 ár og sótti
um orlof. HÖnum var synjað!
Þess mó geta til skýringar, að
hainn hef.ur verið í framboði við
alþingiskosn in gar, fyrir flokk,
sem ekki vac í náðinni í það
sinnið.
Það er auðvitað hwergi nærri
fullnægjandi að örfáir kennarar
fái aðstöðu til að afla sér við-
haldsmenmtunar einu sinnd á
starfsævi sinni eða svo. Þetta
þyrfti að gera öllum kennurum
kleift o.g raunar að skylda þá til
að taka sér orlof — minnst 10.
hvert ár til að hressa upp á amda
sinn O'g kennsluaðferðir. Mér er
að vísu ljóst að erfitt er að
koma þessu við meðan kemnara-
skortur ec svo mikill að skólarn-
ir mega engan hundinn missa. —
Þess ber að geta að stundum hafa
verið haldin sumarnámskeið fyr-
ir kennara, og vasri það góðra
gjalda vert ef tryggt væri að
nógu margir sæktu þau. En
helzt þyrfti að koma á
ar reglugerðir sem settar vecða
um námsefni og kenmsluhætti.
En það ec eimmitt mesti vandi
hwers skóla að fá nemenduir til
að hugsa, vinna og skapa sjálfa,
eins og skáldið kvað:
„memmtuniin verður ei heil
né ihálf,
ef hugsið þið eigi og
skapið sjólf,
hve margt, sem þið lesið
og lærið“.
í mörgum skólum eru það helzt
skólafélögin, sem fá nemendur til
að hugsa, skapa og tjá hugsanir
sínar í ræðu og riti. En sú stacf-
semi nær venjulega aðeins til Lít-
ils hluta nemenda og þess vegna
ljúka margir stúdentsprófi eða
þaðan af stærri prófum illa læs-
iis, ótalandi og óskrifandi. Þessu
verður að breyta. En vert er að
hóp af fastráðnu starfsliði — þar
sem væru sérfræðingar af ýmsu
tagi. Að vísu skal viðurkennt, að
við eigum næsta lítið af slíkum
sérfræðingum — en ekki trúi ég
öðru en hœgt vexði að finna
nokkra, sem hefðu sízt minni
tíma aflögu en þeir þrír, sem fyr-
ir eru.
En þetta geffur tilefni til að
minpast á það, sem einna mest
háir öllum framkvæmdum og um-
bótum hér á landi — bæði á skóla
málum og öðru. Öll meiri háttar
mál eru falin nefndum eða ráð-
um. sem í eiga sæti menn, sem
eru í óteljandi öðrum nefndum
og ráðum. Þessir menn eiga svo
aninríkt, að þeir geta ekkert sinnt
öllum þessum nefndarstörfum að
gagni — því að allir hafa þeir
1—2 föst störf að auki Það virð-
hafa í huga, að stökkbreyting ger ist sem sé venjan að hafa sem
ist ekki í skólamálum nema kenn mest sömu mennina í öllum
ararnir stökkvi með.
AHir eru sammála um, að
brýna nauðsyn beri til gagn-
nefndum. Mér var t.d. einu sinni
sagt, að þeir háskólaretotor og
Framhald á bls 4.