Alþýðublaðið - 28.10.1994, Blaðsíða 16

16
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 75 ÁRA
FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 1994
Nokkur menningarfyrirbrigði
Stigamenska í Reykjavík
Flestir þeir, sem koma til Reykja-
víkur úr öðrum borgurn, munu veita
eftirtekt því sérstaka látbragði, sent
skilur mikinn fjölda reykvfskra
barna og unglinga frá bömum og
unglingum í öðmm borgum siðaðra
landa. Það er t.d. mjög algengt að sjá
hálfstálpuð börn. einkum pilta, og
unglinga upp til tvftugsaldurs eða
meir, fara ýmist einstaka eða í hóp-
um um strætin með ámátlegustu
óhljóðum, gólandi og skrækjandi,
líkt og maður ímyndar sér villimenn.
Eftir
Halldór Kiljan Laxness
Seint á kvöldum, jafnvel á næturþeli,
verður maður var við hópa af ungum
hrínandi mönnum á götunum, stund-
um með mddalegustu sönghljóðum,
stundum organdi einhverjar lagleys-
ur.
Eitt meðal hins daglegasta sem
við ber á götunni, bæði kvöld og
miðja daga, er að sjá hálfvaxna ung-
linga standa saman tvo eða þrjá, eða
í stærri hópum, og æpa alt hvað af
tekur ókvæðisorð og skæting á eftir
fólki sem leið á unt strætið, ekki síð-
ur eftir konum en körlum, og alveg
sérstaklega á eftir gömlu veikburða
einstæðingsfólki og aumingjum. Því
lík hegðun æskulýðs á strætum úti
hversdagslega, þekkist hvergi á
bygðu bóli, nema hér í Reykjavík,
held ég að mér sé óhætt að fullyrða,
að minsta kosti hef ég hvergi séð
neitt sem svipar til þ&ss. - Meðal
þessara æpandi götuskrfls, þekkir
maður oft bcirn úr ýmsum mikilsvirt-
ustu fjölskyldum höfuðborgarinnar.
Nú væri kanski ástæðulítið að
gera veður út af þessum almennu
skrílslátum á götum úti, ef þau bæru
ekki f sér gerilinn til neins verra; við
ísiendingar höfum svo oft orðið að
þola það, að vera talin ósiðuð þjóð,
að sumum okkar finst kanski afsak-
anlegt, að vér látum hlutlaust þó
unglingunum sé látið haldast uppi að
stuðla að því að þjóðlífið beri nafn
með rentu. En þessi hversdagslegi
skrílsháttur á götunni er sem sagt
einkenni á sjúkdómi í unglingunum,
sem þegar minst varir getur blossað
upp í herfilegustu mynd, og þess
vegna varðar þetta mál alla þá, sem
nokkurs meta uppeldi æskulýðsins
hér.
Fyrir skömmu ber það við, að
ungur maður hér í bæ, formaður í
æskulýðsfélagi nokkru, er á göngu
heim til sín um kvöld. Félagi hans er
með honum, og þegar þeir ganga
gegn um miðbæinn, er
æpt til þeirra skætingi
og hótunum úr flokki
nokkurra unglinga á
götunni. Þeir skifta sér
ekki af þessu að neinu
leyti, þar sem þetta til-
heyrir aðeins þeirri
hversdagslegu kurt-
eisi, sem hefir nú einu
sinni verið viðtekin
hér á götunum.
Skömmu síðar skiljast
félagamir tveir, og
formaður æskulýðsfélagsins, gengur
heimleiðis, upp Túngötu. En ekki
hefir hann fyr skilið við félaga sinn,
en hópur sá er áður hafði gert óp að
konum, kemur fram úr myrkri næt-
urinnar, og ræðst á hann; hafa stiga-
mennimir, að því er þeir skýra síðar
frá fyrir rétti „fylgt honum út úr mið-
bænum og eigi ráðist á hann fyr en
að framan greinir, vegna þess, að
þeir töldu sig hafa betri aðstöðu til að
dyljast og fremja verknaðinn óþektir
en í miðbænum.“ Eg vitna til þessara
orða úr Lögregluþingbók Reykjavík-
ur, vitnið er einn af árásarmönnun-
um, sonur úr einni þekktustu og mik-
ilsvirtustu borgaraíjölskyldu hér í
bænum. Þeir eru að minsta kosti
f
;í . ....'
• í ' ,
................
Halldór Kiljan Laxness: Hann lét sér ekkert mannlegt óviðkomandi í tilraunum sinum til þess að ala þjóðina upp.
fimm saman, jafnvel sjö, og ráðast
hér að einum manni á næturþeli í
myrkri götu, steypa sér yfir hann
með barsmíð, óðar en hann er ein-
samall, berja hann til óbóta, og þegar
félagi hans, sem hann var nýskilinn
við, snýr aftur til hans eftir að hafa
heyrt hjálparköll hans, þá flýa stiga-
mennimir alt hvað fætur toga út í
myrkrið. - Tilræðismennimir gefa
síðan upp þá orsök til árásarinnar, að
þeir hafi verið í andstöðu við þennan
mann, vegna skoðanamunar, sem
fram hafi komið á fundi æskulýðsfé-
„En það er áreiðanlega sjúkur og heill-
um horfinn æskulýður, sem hefir
ánægju af því að skríða saman í hópa í
myrkri næturinnar til að sitja fyrir ein-
sömlum manni, margir gegn einum, og
ganga maður undir manns hönd að
því að berja hann varnarlausan."
lags fyrir nokkmm dögum, en fund-
urinn endaði í upplausn.
Nú er fátt skiljanlegra og afsakan-
legra en blóðheitir strákar fari í áflog
og tuskist hver við annan, maður
gegn manni, bæði í skólum og félög-
um og gefi hver öðmm á hann sem
snöggvast, og þá venjulega með
þeim árangri að verða aldrei betri
vinir en á eftir. Þetta tilheyrir heil-
brigðum bamabrekum. Það er líka
mikil heilbrigð æfintýraþrá í æsku-
mönnunum, löngun til að komast í
krappan danz, færast í fang eitthvað
meira en aðrir, vinna sigur á erfið-
leikunum og afla sér frama, með því
að beita kröftunum til hins ítrasta á
hættulegum vettvöngum og standast
þrekraunina. En það er áreiðanlega
sjúkur og heillum horfinn æskulýð-
ur, sem hefir ánægju af því að skríða
saman í hópa í myrkri næturinnar tii
að sitja fyrir einsömlum manni,
margir gegn einum, og ganga maður
undir manns hönd að því að berja
hann varnarlausan. Slíkt framferði
hefði verið talið alveg óskiljanlegt
meðal Islendinga fram á þennan dag,
nema þá meðal vesalla afbrota-
manna; slíkt hefði alla tíma frá upp-
hafi Islandsbygðar verið álitið blett-
ur á íslenzku þjóðemi. Þess vegna
hlýtur maður að
reka upp stór augu,
þegar maður les í
réttarskjölunum, að
unglingar þessir
telja sig allir til-
heyra æskulýðsfé-
lagi einu hér f bæn-
um, sem kallar sig
fslenzkt þjóðemis-
félag, eða eitthvað
þess háttar, og
meðlimir þess ís-
lenzkir þjóðernis-
sinnar. Maður mundi þó að minsta
kosti sverja fyrir, að það gæti verið
annað en versti trantaralýður lands-
ins, sem opinberaði þjóðemismetnað
sinn í jafn furðulegu níðingsverki.
En viti menn, það er enginn trantara-
lýður. Það eru piltar, sem stunda nám
í hærri skólum, einn er t.d. í fimta
bekk hins almenna mentaskóla, ann-
ar í verzlunarskólanum, og tekur þátt
í tilræðinu með einkennishúfu sína á
höfðinu; einn er sonur í virðulegri
kaupmannafjölskyldu f bænum, ann-
ar er hvorki meira né minna en sonur
sjálfs dómkirkjuprestsins í Reykja-
vík; annálaðs ágætismanns!
Ég skal taka annað dæmi af því
hvernig hið daglega götusiðleysi
Rvíkur getur snögglega tekið á sig
ógnþrungnar myndir. Það er á gaml-
árskvöld. Einhver óheyrilegasta
sorgarfregn, Keflavíkurbmninn, hef-
ir þá um daginn borist til bæjarins.
Samkomuhús hefir brunnið, þar sem
fjöldi bama og kvenna var að jóla-
gleði; mitt í gleðskapn-
um er eldur uppi og hóp-
ur glaðra barna er á fám
mínútum orðinn að
öskuhrúgu. Maður er
svo lélegur sállfæðing-
ur, að ímynda sér, að
ungir ekki síður en
gamlir hefðu við þessa
frétt fundið með sér, að
það væri ástæða til að
gæta varúðar í um-
gengni sinni við eldinn.
En hvað gerist? Það sem
gerist er það, að kvöldið
eftir Keflavíkurbrunann
æskulýður Reykja-
víkur á götum úti grip-
inn slíku brennuvarga-
æði, að engin dæmi
slíkrar vitfirringar eru
áður kunn hér. Eftir því
sem lögreglan skýrir frá,
safnast æskulýður göt-
unnar saman í hópa um
allan bæinn, að því er
virðist með það fyrir
augum að láta hinn
rauða hana gala yfir
bænum. Fram eftir öllu
kvöldi stendur lögreglan
í opnu stríði við æskulýð
götunnar í ýmsum átt-
um, til þess að afstýra
því að borgin verði
brend! Það em kveikt
bál í ýmsum áttum, bæði
í görðum bak við hús, og
fyrir framan stórhýsi,
þar á meðal Mentaskólann og Frí-
kirkjuna, með það fyrir augum að
kom öllu í bál og brand. Þegar lög-
reglan bjargar eldiviðnum úr klóm
hina ungu brennuvarga á Austur-
velli, og kemur honum fyrir inni á
Iögreglustöð, þá hleypur hersingin á
IHalldór Kiljan Laxness
, og Alþýðublaðið
Halldór Kiljan Laxness og Alþýðublaðið áttu langa sam-
leið, allar götur síðan Barn náttúrunnar var fyrsta bókin
sem blaðið íjallaði um. Halldór birti fjöldamargar greinar í
Alþýðublaðinu, einkanlega á þriðja og fjórða áratugnum.
Hann fjallaði um allt milli himins og jarðar; raforkumál og
bókmenntir, mannasiði, pólitík og landbúnað - Halldóri
var ekkert mannlegt
óviðkomandi í viðleitni
sinni til þess að ala
þjóðina upp. Við end-
urbirtum hér á opn- a5aejj nIaBH>á*«ieBnla»er8laui) Hébe;

unni ritdóminn um
Barn náttúrunnar, og
getum státað okkur af
því að fyrsti bókagagn-
rýnandi blaðsins
reyndist svo spámann-
lega vaxinn. Þá birtir
Alþýðublaðið og
snarpa grein Halldórs
frá fjórða áratugnum,
þarsem hann sagði pS
ungum trantaralýð «
höfuðborgarinnar til ||
syndanna; og reyndar ffji
ekki síður uppalend- s|
um þess sama lýðs.
f&wíkmiwiiðtitáii
tm mki iéfuku kmgtk
;Un#J rarí »3 l«tía oiánf«
^.HeidaaiMÍ Éi.taBd«u t í-> r... •
• atcfoííw
; mdígasr

...
Strákurinn frá Laxnesi orðinn sannkallað óskabarn íslensku
þjóðarinnar: Forsíða Alþýðublaðsins 28. október 1955 þegar
tilkynnt var að Halldór Kiljan Laxness hlyti bókmenntaverð-
laun Nóbels.
eftir, umkringir lögreglustöðina,
ræðst á hana með grjótkasti og mölv-
ar allar rúður í byggingunni, svo að
það verður að Ioka strætinu.
- Var þetta einhver tryltur tötra-
lýður? spyr ég lögregluna í gær.
- Nei, er svarið, fjarri fer því.
Mestur hlutinn af þesu
voru vel búnir ungling-
ar, meir að segja böm
úr velmetnum fjöl-
skyldum, Qöldinn allur
af unglingum úr skól-
unum. -
Ég sá ekki ástæðu til
að orðlengja frekar um
þessi hörmulegu atvik.
Ég skal heldur ekki
gera tilraunir til að
draga neinar ályktanir
af þeim hér. Mínar per-
sónulegu ályktanir
mundu líka hafa litla
stoð. Ég skírskota að-
eins til heilbrigðrar
skynsemi, ég skírskota
til almennings, til for-
eldra, kennara og yfir-
valda, andlegra og ver-
aldlegra, - það em
þessir aðilar, sem hér
eiga einkum að draga
ályktanir, hver fyrir
sig. Það er sagt, að
vond böm þýði sama
og vondir foreldrar.
Það em með öðmm
orðum þeir fullorðnu,
sem fyrst og fremst
eiga að athuga hvar
þeir standa.
Greinin er endurbirt
einsog hún birtist í Al-
þýðublaðinu.