Alþýðublaðið - 28.10.1994, Blaðsíða 19

FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 75 ÁRA
19
Hið fræga samtal Helga Sæmundssonar ritstjóra
við Stein Steinarr skáld.
Sovét-Rússland er
vonandi ekki það,
sem koma skal
Sleinn Steinarr kom ekki t
auga á sósíalismann í
Sovét-Rússlandi
ALÞÝÐUBLAÐIÐ birtir á
5. síðu í dag samtal víð
Stein Steinarr skáid í til-
eíni aí ferð hans til Eúss-
lands í sumar og kennir
þar margra grasa, þó að
stiklað sé á stóru. Skáldið-*
er síður en svo hrifíð aÞ
' Rússlandi og segir skoðun
sína hispurslaust. Lætur
.SteLnn í Ijós álit sitt á
stjórnarfarinu og telur sig
ekki hafa komið auga á
framkvæmd sósíalismans,
segir lífskjör almennings
bág, Iýsir miklum von-
brigðum af listum og bók-
menntum í Rússlandi, —
finnst áhrifa Stalíns enn
gæta í ríkum mæli, þrátt
fyrir það, sem gerzt hefur
að undanförnu, og sér friðarvilja Rússa í allt öðru ljósi
en kommúnistar á Vesturlöndum.
Niðurstaða Sleins er sú, að kommúnisminn í Rúss-
landi sé fullkomin andstæða þess, sem frjálsu fólki á
Vesturlöndum finnst eftirsóknarverðast. Segist hann
vona, að Sovét-Rússland sé ekki það, sem koma skuli, enda
hafi hugsandi menn á Vesturlöndum löngu séð í gegnum
rússnesku blekkinguna. Hins vegar sanni rússneska ævin-
týrið ekkert gildi eða fánýti sósíalismans af þeirri eín-
földu ástæðu, að í Rússlandi ríki alls enginn sósíalismi —
hugsjón Lenins hafi þar verið fótum troðin og -enn hafi
Steínn Steinarr.
Steinn Steinarr fór f sendinefnd austur
til Rússlands í sumar. Undirritaður
mæltist til þess við hann á sínum tíma að
segja frá förinni og áhrifum hennar, ef
einhver yrðu. Skáldið tók tilmælunum
hægiætislega en Ijúfmannlega. Fyrir
skömmu áttum við svo tal saman um allt
þetta, og Steinn léði máls á að leyfa les-
endum Aiþýðublaðsins að fylgjast með.
Samtalið fer hér á eftir og þykir senni-
lega nokkur tilbreyting:
Ekki mjög hrifinn
Jœja, þú fórst til Rússlands sem fnegt
er orðið - hvemig leiztþér á?
..Humm - mér hefur verið kennt að
tala gætilega um stórveldin, hvaða nafni
sem þau kunna að nefnast. En Rússar
eru ýmsu vanir - og sannast að segja
varð ég ekki mjög hrifmn. Sovét-Rúss-
land er að vísu stórt og auðugt land, ef til
vill auðugasta land þessa heims, og þar
er mikið um alls konar verklegar fram-
kvæmdir. En það út af fyrir sig er ekki
nægilegt til að hræra hug og hjarta hins
„úrkynjaða skálds frá auðvaldsheimin-
um“, eins og vinur minn og samferða-
maður Jón Bjamason myndi orða það.“
Sósíaifasismi?
Firinst þér, að Rútssar séu að fram-
kvœma sósíalismann ?
„Nei, ekki held ég það. Það er að
minnsta kosti ekki sá sósíalismi, sem
okkur „gömlu mennina" eitt sinn
dreymdi um. Ég held, að það sé einhvers
konar olbeldi, mddalegt, andlaust og
ómannúðlegt. Og okkur svoköliuðum
Vesturlandamönnum myndi sennilega
finnast það óbærilegt. Mér er að vísu
ekki fyllilega ljóst, hvemig þessu er var-
ið, en það er ekki sósíalismi, það er
miklu frernur einhver tegund fasisma.
Kannski er þetta sá margumtalaði sósíal-
fasismi, ef menn vita ennþá, hvað það
orð þýðir.“
Skopleg alvara
Hvað finnst þér um skáldskap og list-
ir í Rússlandi?
„Það, sem við köllum skáldskap og
listir, á mjög örðugt uppdráttar í Sovét-
ríkjunum. Flokkurinn ákveður hvemig
mála skuli mynd, skrifa skáldsögu og
yrkja kvæði. Þetta kaila þeir sósíalreal-
isma og þykjast góðir. Sömu lögmálum
lýtur byggingarlistin, það er erfitt að
hugsa sér auvirðilegri hégómaskap og
andlausara tildur en sumar nýbygging-
arnar í Moskvu, t.d. háskólann, Metro
og fleira slíkt. Fyrst í stað heldur maður
kannski, að verið sé að skopast að Vikt-
oríutímabilinu brezka eða jafnvel Thor-
valdsen gamla. En svo kemur það upp úr
kafinu, að þetta er rammasta alvara -
„listsmekkur sósíalismans", gerið þið
svo vel! Það er víst þetta, sem við köll-
um hlægilegt og aumkunarvert í senn.“
Æstir og ódamála
Náðuð þið tali af einhverjum skáldum
og rithöfundum?
„Jú, við hittum nokkra rithöfunda og
bókmenntamenn, en það var lítið á þeim
að græða. Spyrði maður einhvers urðu
þeir strax dálítið æstir og óðantála. Sum-
ir fóm jafnvel að hrakyrða Bería sáluga.
Þeir vita lítið sem ekkert um vestrænar
nútímabókmenntir. Rússar flytja ekki
inn erlendar bækur. Það er ekki til gjald-
eyrir! Öðm máli gegnir þó um bækur frá
leppríkjunum. Eg sá í nokkrum búðar-
gluggum verk Leníns og Chekovs í aust-
ur-þýzkum og tékkneskum útgáfum.
Kommúnistaflokkurinn lætur þýða og
gefa út allmikið af vestrænum og jafnvel
amerískum bókmenntum, en það verður
belzt að vera lofgerð um þá sjálfa eða
mjög einfaldar og naktar árásir á kapítal-
isrnann. Stundum misskilja þeir þetta
sem vonlegt er, og við því er ekkert að
segja.
Við töluðum lengi dags við þann
fræga mann llja Ehrenburg. Hann vat'
allstrangur í tali og hélt, að við væmm
hinar svívirðilegustu auðvaldsbullur.
Annars vom „frasar“ hans furðu „billeg-
ir“ og minntu mig all mikið á tvo gamla
vini mína hér heima, þá Ólaf Friðriksson
og Guðbrand heitinn Jónsson. En það er
mikill misskilningur, sem ég hef ein-
hvers staðar séð á prenti, að vð höfum
veitzt að þessum ágæta rnanni og sovét-
rússneskum bókmenntum yfirleitt. Ég
gat að vísu ekki gert greinarmun á bók-
menntagildi tveggja sovét-rússneskra
skáldsagna, sem ég sagðist hafa lesið,
þeina „Lygn streymir Don“ eftir Sjó-
lókov og „Saga af sönnum manni" eftir
Polevoj. En við sættumst fljótlega á
þeim forsendum, að það væri of langt
síðan ég hefði lesið aðra og of stutt síðan
ég hefði lesið hina. Þar með var það
deiluatriði úr sögunni.
Sálfrædi Laxness
Rússar eru ákaflega hrifnir af Halldóri
Laxness. Ég spurði einn frægan bók-
menntagagnrýni þeina, hveiju það sætti.
„Laxness er svo mikill sálfræðingur,"
svaraði hann. „Hvað er til marks um
það?“ spurði ég. „Jú, hann er svo mikill
sálfræðingur, að hann minnir á Ibsen,“
svaraði gagnrýnandinn. Svo var því
samtali lokið.
Yfirleitt fundust mér þessir „andans
menn“, sem við hittum í Rússlandi, frek-
ar leiðinlegir og jafnvel ógeðfelldir. En
þeir hafa búið vel um sig og hugsa og
skrifa það eitt, sem Flokkurinn vill.“
Stalín er enn, „vinur"
og „fadir"
Hvað segjaþeir um Stalín?
„Sennilega er það allt satt og rétt, sem
þeir Knistjov og félagar segja um Stalín.
Sennilega hefur hann verið brjálaður
glæpamaður, og sennilega er það fyrst
og fremst honum að kenna hvemig hin
mikla hugsjón Leníns hefur verið svívirt
og fótum troðin í Rússlandi. En hvað um
það. Þetta veit ekki rússneska þjóðin í
dag, af einhverjum ástæðum hafa ráða-
mennimir í Kreml ekki ennþá treyst sér
til að flygja sinni eigin þjóð þessi
hörmulegu tíðindi. Stalín gamli er enn í
dag „faðir“ og „vinur“ hinnar rússnesku
alþýðu. Hvar, sem maður kemur, og
hveit, sem maður fer, blasa við sjónum
ntanns ljósmyndir af þessum þögla,
harða og skuggalega manni. Borgir,
samyrkjubú, verksmiðjur, götur og torg
bera ennþá nafn hans í þúsundatali. - Og
þó hefur eitthvað gerzt, hvað svo sem
það er. Vonandi tekst Krústjov og félög-
um hans inann stundar að skapa nýjan
Guð lil handa þessari undarlegu þjóð,
fyrst hún endilega þarf þess með.“
Hvernig heldur þú að kjör rússnesks
almennings séu?
„Það veit ég ekki nteð neinni vissu.
Allir hafa atvinnu, en kaupgjald er mjög
misjafnt. Öll vara er ótrúlega dýr og
hlutfallið milli vinnulauna og verðlags
virðist vera ákaflega óhagstætt, hvað
sem því veldur."
Heldurþú, að Rússarséu friðelskundi
þjóð?
„Rússar hafa fundið upp friðinn,
hvorki meira né minna, og má það teljast
býsna laglega geit. Þar með er ekki loku
fyrir það skotið, að þeir hyggi á land-
vinninga og jafnvel heimsyfirráð í viss-
um skilningi. Þeim er sem sé ljóst, að
friðsamleg vinna getur gert þá ríka og
volduga langt út fyrir öll staðbundin
landamæri. I Rússlandi fara nefnilega
færri handarvik til ónýtis en í nokkru
öðm landi. En þjóð, sem hlotið hefur hið
sovét-rússneska uppeldi, hlýtur óhjá-
kvæmilega að ala í brjósti sér einhvers
konar herraþjóðaðdraum, þótt leynt fari.
Og þeim er ljóst, að heimurinn verður
ekki unninn með vopnum, heimurinn
verður einungis unninn með snilldarleg-
um áróðri og takmarkalausum auðæf-
um. Þetta vita þeir, sem nú stjóma Sov-
ét-Rússlandi og þess vegna kjósa þeir
friðinn framar öllu öðm. Hann er þeirra
sterkasta vopn.“
Vonandi ekki!
Erþettci það, sem komct skal?
„Nei, vonandi ekki. Við á Vesturlönd-
um myndum ekki sætta okkur við það
stjómarfar, sem ríkir og ríkt hefur í Sov-
ét- Rússlandi. Það er í grundvallaratrið-
um fullkomin andstæða þess, sem okkur
þykir eftirsóknarverðast. Þetta er öllum
ljóst. Flestir eða allir alvarlega hugsandi
menn á Vesturlöndum hafa fyrir löngu
séð í gegnum hina sovét- rússnesku
blekkingu. Aftur á móti er þetta rúss-
neska ævintýri enginn dómsúrskurður
um ágæti eða fánýti sósíalismans, blátt
áfram vegna þess, að það er ekki sósíai-
ismi. Það væm stórfelld og hættuleg
ósannindi að halda slíku fram.“
Vill ekki vera í girdingunni
Mér heyrist á öllu, að það sé rétt, sem
þú sagðir í upphafi, að þú hafir ekki orð-
ið mjög lirifinn.
„Ég er vitanlega enginn Rússlandssér-
fræðingur, og það má vel vera, að ég
hafi misskilið ýmislegt og kveði annars
staðar fullsterkt að orði - og við því er
ekkert að segja. En ég vil ógjama láta
loka mig inni í þeirri gaddavírsgirðingu,
sem heimkomnir Rússlandsfarar stund-
um gista, og þora ekkert að segja af ótta
við það að vera stimplaðir annaðhvort
„leiguþý kommúnismans“ ellegar
„keyptir auðvaldslygarar". Fyrir okkur,
svokallaða fijálsa menn, gildir sama um
Rússland og önnur lönd. Við höfum fullt
leyfi til þess að segja það. sem okkur
finnst sannast og réttast, án þess að því
þurfi að fylgja neinar heimskulegar og
móðursjúkar getsakir."
Helgi Sæmundsson.
Steinn
og Alþýðublaðið
Steinn Steinarr var ekki
orðinn þjóðskáld þegar
hann tók að birta kvæði í
Alþýðublaðinu á fram-
anverðum fjórða ára-
tugnum; ýmislegt bendir
til þess að sú fullyrðing
hans hafi átt við rök að
styðjast, að hann hati
verið „soltinn og klæð-
laus“. En vegur Steins
fór smámsaman vaxandi
og uppúr 1940 varð
hann andlegur lærifaðir
nýrrar skáldakynslóðar.
Þegar Steinn dó árið
1958, aðeins 49 ára, var •
hann í margra hugum
mesta skáld Islands. Og í
vitund þjóðarinnar hefur
vegur Steins vaxið æ
síðan, svo líklegt er að
hann verði í framtíðinni
talinn mesta Ijóðskáld
20. aldar.
Steinn Steinarr birti bæði
ljóð og greinar í Alþýðu-
blaðinu. Hann var snarp-
ur stílisti í lausu máli, og
margir hafa tregað að
hann skyldi ekki hafa
skrifað nieira. Stuttar
ádeilugreinar, ritdómar
og ýmislegt rabb ber æv-
inlega skýr merki höf-
undarins, engu síður en
ljóðin.
Við ritjum upp tvö Ijóð
sem Steinn birti í Al-
þýðublaðinu sumarið
1934. Hann var þá 26
ára gamall og ennþá
undir talsverðum áhrif-
um frá Tómasi Guð-
mundssyni. En aðdáend-
ur Steins þekkja eiaðsíð-
ur í þessum ljóðum þann
tón sem meistarinn átti
eftir að slá oftar og með
ýmsum blæbrigðum á
komandi árum.
Miðvikudagur
Miðvikudagur. - Og lífið gengur sinn gang,
eins og guð hefir sjálfur í öndverðu hugsað sér það.
Mannifinst þetta dálítið skrítið, en samt erþað satt,
þvísvona hefir það'verið og þannig erþað.
Þér gangið hér um með sama svip og í gær,
þér sigrandi Jullhugar dagsins, sem króntma stýfið.
I morgun var haldið uppboð á eignum manns,
sem útt ’ ekki nógfyrir skuldum. - Þannig er lifið.
Og mennirnir grœða og mennirnir tapa á víxl,
og mönnum er lánað þó enginn skuld sína borgi.
Um malbikuð strœtin berst múgsins hávœra ös,
og Morgunblaðið fœst keypt nið ’r á Lœkjartörgi.
Miðvikudagur. - Og lífið gengur sinn gang,
og gangurþess verður víst hvorki aukinn né tafinn.
Dagbjartur múrari eignaðist dreng í gœr. -
/ dag verður herra Petersen kaupmaðiir grafinn.
Alþýðublaðið, föstudaginn 6. júlí 1934.
The morning after the night before
Nóttin er liðin. - Götumarfyllast affólki,
fólki með svefnþrútin andlit og reikula fœtur.
Aðeins lokaðir gluggar ú einstaka afskektu húsi
bera enn þá dulrœnan svip hinnar liðnu nœtur.
Og bílar og vagnar, sem rétt fyrir örstuttri stundu
svo stiltir og hógværir sváfu í skúr eða porti,
þeir bruna með válegum gnýyfir bæjarins stræti
eitis og blóðþyrstir vargar af langvinnum nœringarskorti.
Og bílamir öskra og mennimir verk sín vinna
í verzhmum, sementi, trjáviöi, fiski og kolum,
samt finst okkur öllum launin svo lítils virði
og líf okkar sjálfra svo dapurt og alt í molutn.
En til hvers er þá að vakna og fara á fætur
og fást við kol eða verzlun, sem illa gengur,
og hlaupa sig þreytta í daganna fánýta flani,
þegarflestir gætu sofið svo miklu lengur?
Svo vitum við líkasl til allir hvar sagan endar,
að eitt sinn skal dauðinn loka sérhverju auga,
og bílctrnir velta og vagnamir eyðileggjast
og verða fluttir suður á öskuhauga.
Alþýðublaðið, fimmtudaginn 5. júlí 1934. Steinn breytti síðar
nafni kvæðisins í Daginn eftir. Ljóðin eru birt hér með sömu staf-
setningu og þegar þau komu fyrst fyrir sjónir lesenda Alþýðu-
blaðsins fyrir réttum 60 árum.