Vísir - 27.08.1976, Side 15

VISIR
Föstudagur 27. ágúst 1976
15
GOS VIÐ KROFLU GÆTI
ORÐIÐ MFÐ AOEINS
20 MÍN. FYRIRVARA
• Ef gos hæfist i Leirhnúk eða nágrenni gæti
Kröfluvirkjun, þéttbýlið við Reykjahlíð og Kisil-
iðjan verið i yfirvofandi hættu.
• Eldgosum fylgja jafnan jarðskjálftar, og oft
verður þeirra vart áður en gos hefjast.
• Jarðskjálftar fundust á Reykjahliðarsvæðinu
20 minútum fyrir gosið 20. desember 1975.
• Fljótandi hraunkvika er varla dýpra niður en
fjóra kilómetra við Kröflu.
• Hæðarmælingar og mælingar á togspennu
bergsins virðast benda til þess að mest hætta sé á
að gos brjótist út 500 tii 1000 metra frá stöðvar-
húsinu við Kröflu.
• Nóg bráðin hraunkvika liggur á litlu dýpi
undir Kröflusvæðinu til að stórgos geti orðið.
Stöðugt bætist við kvikuna, (370.000 rúmmetrar á
dag), og bendir það til að möguleiki sé á langvar-
andi gosi.
Sföan I desember s.l. , er smá-
gos varö viö Leirhnjúk hefir oft-
sinnis veriö gefiö I skyn, aö búast
megi viö aö aftur gjósi á svipuö-
um slóöum. Ef svo yrBi, þá gæti
Kröfluvirkjun, og e.t.v. einnig
þéttbýliB viB ReykjahliB og Kisil-
iBjan veriB i yfirvofandi hættu.
Hér verBur reynt aB kryfja til
mergjar þá þekkingu, sem fyrir
liggur og nýta má til aB áætla gos-
hættu viB Kröflu (eöa annars
staBar þar nálægt).
Jarðskjálftar:
Eldgosum fylgja jafnan jarö-
skjálftar og oft veröur þeirra vart
áöur en gos hefjast. A Kröflu-
svæöinu er nú fylgst mjög náiB
meö jaröskjálftum og eru stöBugt
i gangi þrir jaröskjálftamælar á
svæBinu. Jaröskjálftar hafa veriö
tiöir á svæöinu siöan snemma á
árinu 1975, en um þverbak keyr&i
eftir gosiö 20. desember 1975 og
allt fram i miöjan febrúar 1976.
Svo viröist sem mjög tiöir jarö-
skjálftar hafi hafist um 2 klst fyr-
ir gosiö 20. desember, en enginn
fylgdist þá meö mælunum. Jarö-
skjálftar munu hafa fundist á
Reykjahliöarsvæöinu um 20 min-
útum fyrir gosiö. Þessar upp-
lýsingar getabenttilþess.aömeö
stöðugri vakt viö jaröskjálfta-
mælana megi segja fyrir meö
hálfrar til tveggja kls.fyrirvara ef
gos er aö hefjast. Alitamál er
hvort nýta megi jaröskjálfta-
mælingarnar til aö segja fyrir um
goshættu vikum eöa mánuöum
fyrir hugsanlegt gos.
Sem fyrr segir dró mjög úr
skjálftavirkni i febrúar 1976 og
náöi hún lágmarki siöari hluta
marsmánaöar eöa i april, en þá
mældust aö meöaltali um 15 jarö-
skjálftar á dag I Reynihlíö. Sí&an i
april hefir skjálftavirkni aukist,
fyrsthægfara, en siöar meö meiri
hraöa. Meöalfjöldi jaröskjálfta
sem mældust á dag i Reynihlíö
var um 20 i mai, tæplega 30 i júni
og um 40 I júli. Enn fleiri mældust
fyrri hluta ágústmánaöar. Þessa
fjölgun jaröskjálfta má túlka sem
merki um aukna goshættu, en
ekki liggja fyrir neinar upplýs-
ingar sem nota megi til aö dæma
um, hve mikil goshætttan er, né
hvenær helst megi búast viö að
eldgos brjótist upp á yfirborð
jaröar. Þó er e.f.v. hægt aö gera
einhverjar ágiskanir þar aö lút-
andi. Svo viröist sem fjöldi jarö-
skjálfta umfram 10 á dag hafi um
það bil tvöfaldast á mánuöi hverj-
um siðan I april. Ef svo heldur
áfram.veröa jaröskjálftar orönir
mjög tí&ir um næstu áramót, eöa
hnjúk aö Bjarnarflagi hafa veriö
nokkru dýpri, allt niöur undir 10
km dýpi. Þessi dreifing jarð-
skjálftaupptaka afmarkar tvö
svæöi þar sem goshætta virðist
mest. Annast vegar næsta ná-
grenni Vitis, þar sem stærstu
skjálftarnir eiga upptök, og hins
vegar línu frá Leirhnjúk aö
Bjarnarflagi, þar sem dýpstu
jaröskjálftarnir veröa. Þessi lina
fylgir gossprungu Mývatnselda
frá fyrri hluta átjándu aldar.
Athuganir á jaröskjálftabylgj-
um geta sýnt, hvort bylgjan hefir
borist gegnum vökva. Bylgjur frá
jaröskjálftum austan Leirhnjúks
og noröan stöövarhúss Kröflu-
virkjunar sýna merki um að þær
hafi boristgegnum vökva áleiö til
Reynihliöar. Þessar upplýsingar
gefa til kynna, aö bráöin hraun-
kvika sé undir svæöi sem tak-
markast aö vestan af noröur-suð-
ur linu um Leirhnjúk, en aö sunn-
an af austur-vestur linu um
stöövarhús Kröfluvirkjunar. Dýpi
á þessa hraunkviku er vart yfir 4
km, annars mundu bylgjur frá
mjög grunnum skjálftum ekki
berast gegnum kvikuna.
Hæðarmælingar og
hallamælingar:
Hæð fastamerkja i hornum
stöðvarhúss Kröfluvirkjunar hef-
ir verið mæld nokkrum sinnum
bæöi fyrir og eftir gosiö I desem-
ber s.l. Fyrsta mæling eftir gosiö
var gerð 18. jan. 1976 og kom þá i
miöað við Reykjahlið. Siöan hefir
land risið viö Kröflu og i byrjun
ágúst 1976 var risið oröiö 1 meter
siöan i mars.
Rishraöinn hefir verið mjög
jafn, en siöasta mæling gaf til
kynna minn-kun rishraöans um 5
til 10%. Þessi minnkun rishraö-
ans er svo litil.aö hæpiö er aö um
raunverulega breytingu sé aö
ræða. Ef rishraöinn veröur jafn
áfram, veröur hæö lands við
Kröflu oröin jöfn og fyrir gos um
miöjan janúar 1977.
Nákvæmnishallamælingar
austan Námaskarös sýna, aö þar
ris land til noröurs eöa norö-norö-
austurs, en hallabreytingar eru
þar aöeins 1/18 þess sem mælist
við stöövarhúsiö.
Þessar halla- og hæöarmasling-
ar sýna, aö siðan i mars 1976 hefir
land risiö á Kröflusvæöinu. Risiö
er í mjög góöu samræmi viö þaö
ris sem fræðilega á aö eiga sér
staö ef efnisauki veröur á 2900
metra dýpi undir staö, sem liggur
500 til 1000 metra noröan stöövar-
húss Kröfluvirkjunar. Þetta verö-
ur best skýrt meö þvi, aö bráöin
kvika þrýsdst aö þessum staö.
Aöstreymiö þarf aö vera um 4,25
rúmmetra á sek. til aö skýra
landrisið. Dýpi á kvikuna viröist
aöeins vera 2900 metrar, en þess
ber að gæta, a& forsendur, sem
gera þarf ráö fyrir viö útreikning
þessa dýpis, eru ekki aö fullu
þekktar, svo vera má aö nokkru
skakki, þó vart meira en 500
metrum.
Mælingar á landrisi og halla
Aðrar mælingar:
✓
Ymsar fleiri mælingar og at-
huganir hafa veriö geröar á
Kröflusvæöinuá þessuári, en þær
gefaennþá a.m Jc. litlare&a engar
visbendingar varöandi hugsan-
lega goshættu. 1 mars varö vart
mikillar aukningar á gasi i bor-
holum við Kröflu, sem bendir til
þess aö þá hafi nokkurt magn
hraunkvikukomisti snertingu við
jarövatn svæðisins. Sennilegt er,
aö litlu hafi munaö aö hraun
flæddi upp á yfirborö jaröar þeg-
ar þetta skeöi.
nokkrir tugir mælanlegra jarö-
skjálfta á hverri klukkustund, en
slikt er eölilegt að túlka sem yfir-
vofandi hættuástand.
Þótt vafasamt sé aö jarö-
skjálftamælingar verði notaöar
til aö áætla goshættu dögum eöa
vikum fyrir gos, þá er hægt aö
nota þær til aö áætla hvar mest
hætta sé á gosi. Nú I sumar hafa
langflestir jarðskjálftar á Mý-
vatnssvæöinu veriö innan hrings
með miöju við Leirhnjúk og 4 km
geisla, en auk þess hafa nokkrir
jarðskjálftar átt upptök á linu,
sem liggur um þaö bil frá Leir-
hnjúki aö Bjarnarflagi. Flestir
stærstu jaröskjálftarnir hafa átt
upptök innan eins km fjarlægðar
frá Vfti. Nær allir jarðskjálftar á
Kröflusvæðinu hafa átt upptök á
minna en 4 km dýpi, en upptök
sumra skjálfta á linunni frá Leir-
ljós, aö noröurendi hússins haföi
sigiö um næstum 5 cm miöaö viö
suöurendann siöani október 1975.
Siðan seig noröurendinn enn allt
fram i miöjan febrúar og haföi þá
sigiö 5,2 cm miðaö viö suðurend-
ann. Mælingar fyrst I mars
sýndu, aö þessiþróun haföi snúist
viö. Siöan hefir noröurendi húss-
ins risiö jafnt og þétt um rúmlega
4 mm á mánuöi, eöa samtals um
2,4 cm siöan snemma i mars, en
siðasta mæling var framkvæmd
11. ágúst 1976. Mælingar þessar
sýna, aö meö sama rishraöa mun
húsiö hafa rétt sig viö til fulls um
mi&jan febrúar 1977.
Hæöarmælingar frá Mývatni til
Kröflusvæðisins hafa verið fram-
kvæmdar nokkrum sinnum siöan
i mars 1976, en þá kom i ljós, að
viö stöðvarhús Kröfluvirkjunar
hafði land sigiö um rúma 2 metra
gefa ekki til kynna, hvort gos á
eftir aö verða, eöa hvenær. Þó er
augljóstaö ekki getur land haldiö
áfram aö hækka mjög lengi þar
sem togspenna bergsins yfir
kvikuþrónnihlýtur þá að yfirstiga
styrkleika bergsins. Þá myndast
sprungur og um þær flæ&ir vænt-
anlega upp eitthvaö af þeirri
hraunkviku, sem safnast hefir
saman.
Þaö er ástæöa til aöhafa i huga
þá staðreynd, aö land viö Kröflu
mun ná fyrri hæö á fyrstu mánuö-
um ársins 1977, e.t.v. er þaö sá
timi þegar helst má búast viö
gosi.
Togspenna bergsins eykst þar
sem landris er mest, en þaö er ná-
lægt hánorðri frá stöövarhúsinu í
500 til 1000 metra fjarlægð. Hæð-
armælingar benda til aö þar sé
mest hætta á gosi.
Ályktanir:
1) Kvikuþró liggur undir allstóru
svæöi viö Kröflu og eru vestur-
mörk þróarinnar viö Leir-
hnjúk, en suöurmörk nálægt
stöövarhúsi Kröfluvirkjunar.
2) Miöja þessarar þróar er nálægt
Viti, en hún nær næst yfirboröi
jaröar (um 3 km dýpi)
skammt (0,- — 1 km) noröan
stöövarhúss.
3) Inn i þessa kvikuþró hefir
streymt þunnfljótandi kvika
siöan I mars 1976. Aöstreymiö
hefir veriö jafnt, um 4,25 rúm-
metrar á sek., eöa um 370.000
rúmmetrar á dag.
4) Ekki er meö vissu vitað, hvaö-
an hraun streymir aö kviku-
þrónni, en likur benda tii aö
kvikan komi upp um sprungu
þá sem gaus i Mývatnseldum á
átjándu öld, en flæöi til austurs
úrsprungunni á um 3 km dýpi.
5) Þegar hraunkvikan tók aö
flæöa inn i kvikuþróna viö
Kröflu i mars 1976, komst
nokkurt magn af hrauni svo
hátt i jarðskorpuna aö gas úr
því komsti jarðvatniö. Þá mun
hafa legiö viö aö gos hæfist.
6) Nóg bráöin hraunkvika liggur
á litlu dýpi undir Kröflusvæö-
inu til aö stórgos geti oröiö.
Stööugt bætist viö kvikuna, en
þaö má túlka þannig, aö mögu-
leiki sé á langvarandi gosi.
7) Ekki veröur sagt meö neinni
vissu, hvort gos hefst á Kröflu-
svæöinu á þessu ári, eöa næstu
árum, og ekki hvenær slikt
gæti helst oröiö.Þó benda bæöi
jarðskjálftamælingar og hæö-
armælingar til þess aö gos-
hætta fari nú sifellt vaxandi.
8) Ef svo fer, aö gos hefjist aö
nýju, þá veröur þaö sennilega
annaö hvort á gossprungu er
liggur frá Leirhnjúk aö Bjarn-
arflagi, eöa i botni Hliöardals,
rétt noröan viö stöövarhús
Kröfluvirkjunar.
9) Land viö Kröflu mun, meö nú-
vcrandi rishraöa, ná sömu hæö
og var fyrir gosiö 20. desember
1975 á fyrstu mánuðum ársins
1977. Landris umfram fyrri
landhæö má túlka sem merki
um yfirvofandi goshættu.
10) Lfluir eru til aö gos, ef af þvi
veröur, geri boö á undan sér
meö snöggri aukningu á tiöni
jaröskjálfta. Sú aukning hefst
sennilega hálfri til tveimur
klukkustundum áöur en gos
hefst. Vaktmenn viö jarö-
skjálftamæla munu væntan-
lega geta sent út viövörun áöur
en hugsanlegt gos hefst.
11) Frásagnir af Mývatnseldum
1724-1729 gefa til kynna aö eld-
gos á þessu svæöi geti verið
langvarandi en slitrótt. I Mý-
vatnseldum Uöu nær þrjú ár
meö slitróttri vb-kni uns stór-
gos hófst I ágúst 1727.
Reykjavik, 25.ágúst 1976.
Guömundur E. Sigvaldson
Karl Grönvold
Eysteinn Tryggvason
Páll Einarsson