Vísir - 18.08.1977, Blaðsíða 11

VISIR Fimmtudagur 18. ágúst 1977
11
MENN
MUGUR
Óvinsœlar
athuganir
Af þeim fjölmörgu ráö-
stefnum, sem setiö hafa á rök-
stólum hér á landi, þaö sem af
er árinu, má óefaö telja aö tvær
hafi skoriö sig úr, einkum
sökum þess, hversu gjörólik
viöfangsefni, vinnubrögö og
mannvai, markmiö og niöur-
stööur blöstu viö frá upphafi til
enda. Hér er átt viö lifsháttar-
ráöstefnu Sameinuöu þjóöanna,
er starfaöi hávaöalaust i sjö
daga (5.-11. júni),og sam-
kembing svokallaöra aöila
íslenska vinnumarkaöins, sem
haföi hátt i margar vikur eöa
nánast mánuöi.
Visindaleg málsrök og
gamlir tilburðir
Verkefni fyrrnefndu ráöstefn-
unnar var að gera úttekt á stöðu
mannkynsins i veröldinni og
leita svara við þeirri áleitnu
spurningu, hvort framtiö manns
og heims gæti orðiö öllu lengri
en 50-100 ár að óbreyttu hátta-
lagi — og, ef svo sýndist ekki,
hvaða Urræði væru liklegust til
þess að bægja háskanum frá.
Deiluefni „aöilanna” var,
hvemig heppilegast væri að
skipta 100 á miili sin, þannig aö
hvor fengi sem næst 75 I sinn
hlut.
Störf lifsháttaráöstefnunnar
voru unnin á grundvelli alda-
langra, óumdeildra visinda-
legra málsraka, sem engum
kom til hugar að véfengja. Til-
burðir vinnusala og vinnukaup-
enda voru að mestu með sama
hætti og viðgengist hafa um
nokkra áratugi, og þvl flestum
kunnir. Að þessu sinni reyndist
þó þaulsætni þátttakenda og
skrafkraftur drýgri og ending-
arbetri en stundum áður.
Astæðan kann að einhverju leyti
að hafa verið sú, að dómsmála-
ráðuneytið sá sér ekki fært að
stifla eina gjöfulustu tekjulind
rikissjóðs meö þvi að setja
hömlur við áfengissölu aö þessu
sinni. Allir barir borgarinnar
áttu þess vegna liflegum við-
skiptum að fagna.
Lifsháttaráðstefna Samein-
uöu þjóðanna skipuðu 130 við-
kunnir sérfræöingar og vfsinda-
menn frá 20 rikjum, þ.á.m.
r T ^
Jón Þ. Arnason
skrifar um lífshátta-
ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna og tilburði
vinnukaupenda og
vinnuseljenada
margir, sem lengi hafa staðið i
fararbroddi á hinum ýmsu svið-
um mannlegrar þekkingarleitar
og hlotið heimsfrægð, heimsað-
dáun fyrir afgrek sin. Reyndar
vantaði nokkra, sem ómetan-
legur fengur hefði hlotið að
verða af að lagt hefðu sitt til
málanna. I þvi sambandi ber
t.d. að nefna prófessor Robert
L. Heilbroner, dr. Herbert
Gruhl, C.D. Darlington, Gunth-
er Schwab og Dennis Meadows.
A samkundu kjarabótafólks
vantaði hin vegar sárafáa, sem
þaráttu heima. Þar voru mættir
en masseallir þeir, sem við stfk
og þvllik tækifæri hafa haft
mest til brunns að bera af fá-
fræði og þjösnaskap.
Jafn ólikar og nótt er
degi
Markmið lifsháttaráöstefn-
unnar var i aðalatriðum fólgið i
að finna leiðir til þess að opna
augu ráðandi stjórnmálamanna
i heiminum fyrir þeirri heljar-
þröm, sem mannkyniö hefir an-
að fram á, koma rökstuddum
upplýsingum á framfæri við
rikjastjórnir og skora á ,,öll
samfélög, allt fólk aö hefjast
þegar i stað handa til að forða
frá þeirri ógæfu, sem biður
framundan”. Keppikefli hinnar
ráðstefnunnar var þveröfugt:
Að sefja sjálfa sig, blekkja al-
þýðu og hræða málamynda-
stjórnvöld landsins — allt I þeim
tilgangi að dylja þá staðreynd,
að 500-900% hækkun vinnuverðs
á 6-12 mánuðum umfram áætl-
aða aukningu þjóðartekna aö
bjartsýnustu manná yfirsýn,
hlýtur að hefna sin grimmilega.
Sér i lagi á heiðarlegu verka-
fólki strax, og æskufólki siðar.
Að framangreindu verður
ljóst, að niðurstöður ráðstefn-
anna hlutu að verða jafn ólikar
og nótt er degi. Þar skilur hyl-
dýpið eitt á milli.
Nærgætni viðlifrikið og
gömul ihaldsúrræði
1 boöskap fulltrúa hugsandi
stéttanna er meginþungi lagður
I nærgætni og undirgefni við llf-
rikið. Hann er reistur á þeirri
fullvissu, að „ákvaröanir, sem
teknar eru núna og á næstu 30
árum, munu ráða úrslitum um
framtið mannkynsins og heims-
ins”. Hann er strlðsyfirlýsing á
hendur ofátsstefnunnar. Þvl að-
eins á manneskjan von um
bærilega framtið, aö hún gæti
hófs og stjórnsemi, skrúfi bruöl-
fýsnir sinar niður um allan
helming og vakni til meðvitund-
ar um, aö kynfærin og melting-
arfærin eru ekki þýðingarmeiri
i tilveru hennar en hjarta, heili
og taugakerfi. Gömul Ihaldsúr-
ræði — sparsemi, nýtni, heil-
brigðir lifnaðar- og sambúöar-
hættir — eru enn sem áður
mergur máls. Ef þeim veröi
hafnað, verði brunið niður til
vinstri ekki stöðvað.
Fulltrúar vinnandi stéttanna
— sumir kalla þá verkalýösrek-
endur — og samsektarbræður
þeirra, ábyrgðarsljóvir at-
vinnurekendur, sem „Morgun-
blaðið” gefur ófeimið i skyn, að
séu I rauninni verðbólgubrask-
arar og skuldaprakkarar, en al-
menningur nefnir gjarnan pen-
ingajúða sáu hins vegar ekkert
annað en himneskt sólskin
framundan. Færustu sérfræð-
ingar, en þó e.t.v. heldur bjart-
sýnir, höfðu spáð um 5% hækk-
un þjóðartekna. Á þeirri for-
sendu reiknaðist múgamanna-
þinginu svo til, að þjóöinni væri
leikur einn aö hækka kaup sitt
strax um málægt 30% — og allt
að 20% að auki siðar, ef t.d. er-
lendar vörur hækkuöu duglega i
verði. Og samt höldum við að
við séum með fullu viti.
Til að vekja athygli á
sjónarmiði Bryndisar
Schram
I grein, sem frú Bryndis
Schram skrifar i „Visi” 7. þ.m.,
og er ágæt að öðru leyti en þvi,
að hún nefnir Hriflu-Jónas á
meðal valinkunnra sæmdar-
manna (áhrif frá Indriða?),
harmar hún, hversu algengt er,
að þeir vægi, sem vitið hafa
meira, og efast um, að „dóm-
greind almennings” sé þaö
bjarg,sem traustrikiverði reist
á. Þessi greinarstúfur minn er
tilraun til þess að vekja athygli
á stjónarmiði hennar. Málin
skýrast sem kunnugt er oftast
nýtilegast meö þvi aö fylkja
andstæðunum hverri gegn ann-
arri.
Vilhjálmur Egilsson
viðskiptafrœðingur
skrifar um þátttöku
ríkisins i atvinnu-
rekstri og segir, að
hlutverk þess sé að
skapa almenn skilyrði
fyrir atvinnulífið og
að skatttekjurnar
sitji eftir þar sem
verðmœtin eru
sköpuð
vegna. I upphafi var ekki ætlunin
hjá rikinu að staldara lengi viö I
sildarútvegnum, og voru sölu-
heimildir á slldarverksmiöjunum
til samvinnufélags sjómanna og
útvegsmanna i lögunum um þær.
Einnig var reiknað með þvi, að
sildin væri unnin fyrir reikning
útvegsmanna en ekki keypt af
þeim nema með sérstöku ráð-
herra leyfi. Eru ákvæði um þessi
atriði ennþá I lögum og i fullu
gildi. Umsvif ríkisins I þessari at-
vinnugrein jukust samt ár frá ári
og urðu mest á Siglufirði og
Raufarhöfn.
EKKI AUÐVELT
AÐSNUAVIÐ
Þegar rikiö var einu sinni byrj-
að á beinni þátttöku I atvinnulífi
sildarplássanna, varð ekki svo
auðveldlega snúið til baka, enda
auðveldara að gera kröfur á
hendur rikinu um óarðbæra starf-
semi en einkaaðila. Fór svo að
rikiðkom fót tunnuverksmiðjum,
er voru reknar með nokkurs kon-
ar atvinnubótafyrirkomulagi.
Ennfremur kom rikið á fót niður-
suðurverksmiðju á Siglufirði,
sem átti að ryðja brautina fyrir
stórfelldan niöursuðuiðnað I land-
inu. Sú forysta hefur auðvitað
veriö með endemum slöpp, og
Austantjaldsþjóðir hafa keypt
framleiðsluna mestan part. Þar
ráða hins vegar örfáir menn þvi,
hvað fólkið hefur sér til matar
erlendis frá og liklegt, að þeir hafi
keypt af Sigló til að tryggja til-
veru riikisfyrirtækis fremur en
vegna sérstakra gæða framleiösl-
unnar.
RIKIÐ RÉÐI HVERSU
MIKIÐ SAT EFTIR
Það má eflaust þakka rikinu
fyrir að gegna lykilhlutverki við
að koma útlendingum út úr
sildarútvegnum, en hins vegar
voru áhrifin á munstur at-
vinnullfsins sildarplássunum
óæskileg, ef plássin áttu að vera
varanlega i fullri byggð. Þá verö-
ur einnig að lita á það, að rlkið gat
með útflutningsgjöldum og öðr-
um skattalögum ráöið afkomu
fyrirtækjanna og verkafólksins
og þar með hvað sat eftir af pen-
ingum i sildarplássunum. Þaðgat
verið hagstætt fyrir rikiö að
leggja há útflutningsgjöld á
sildarafurðir, þótt það tapaöi þar
meö á síldarverksmiðjunum.
1 ljósi þess hve rlkið haföi mikið
upp úr verðmætasköpuninni á
Siglufirði á sinum tlma má e.t.v.
lita á brölt rikisins nú I atvinnulif-
inu þar sem nokkurs konar
endurgreiðslur. Hins vegar er
óhætt að fullyröa það, aö þar má
margt betur fara og æskilegra að
styðja við atvinnulífið eftir öðrum
leiöum. Til dæmis má nefna, aö
rikiö haföi forystu um aö byggja á
Siglufiröi frystigeymslu á við
heilan fótboltavöll. Síðan var öll-
um áætlunum breytt og leikvang-
urinn orðinn að saltfiskverk-
unarhúsi.
Ef þessi mál eru skoðuö af ein-
hverri skynsemi, hlýtur það að
verða niöurstaðan, að rikiö sé
aðalorsakavaldur hinnar miklu
deyfðar, sem varð I sildarpláss-
unum eftir að hún hvarf og miklu
meiri sökudólgur I þessum efnum
en einkaframtakiö. Og til að
fyrirbyggja að öll sömu mistökin
hendi aftur ef sildin skyldi nú
birtast á ný hlýtur það aö verða
frumskilyrði, að rikið dragi sig út
úr þessum rekstri, en skapi þess i
stað almenn skilyrði, sem tryggi
auðveldari fjármagnsflutninga
milli atvinnugreina, og að skatt-
tekjurnar sitji eftir þar sem verð-
mætin eru sköpuö. „Rikið gaf,
rikið tók” á ekki aö vera graf-
skrift atvinnulifsins i sildarpláss-
unu,.
Hlutverk ríkisins f atvinnurekstri er að skapa almenn skilyrði fyrír atvinnulffið
og að skatttekjurnar sitji eftir þar sem verðmœtin eru sköpuð