Vísir - 29.10.1977, Blaðsíða 10

10
Laugardagur 29. október 1977
VÍSIR
Utgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Davió Guömundsson
Ritstjórar: Þorsteinn Pálsson ábm. ólafur Ragnarsson
Ritstjórnarfuiltrúi: Bragi Guðmundsson. Fréttastjóri erlendra frétta: Guð-
mundur G. Pétursson.
Umsjón með Helgarblaði: Árni Þórarinsson.
Blaðamenn: Anders Hansen, Edda Andrésdóttir, Elias Snæland Jónsson, Guðjón
Arngrimsson, Jón Oskar Hafsteinsson, Kjartan L. Pálsson, Magnús Olafsson, Oli
Tynes, Sigurveig Jónsdóttir, Sæmundur Guðvinsson. Iþrðttir: Björn Blöndai, Gylfi
Kristjánsson. Ljósmyndir: Einar Gunnar Einarsson, Jens Alexandersson.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson ..... .... ,
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson. Askriftargiald kr. 1500 á mánuði.
Auglýsingar: Siðumúla 8. Simar 82260, 86611. innanlands.
Afgreiðsla: Stakkholti 2-4 simi 86611 Verð i lausasölu kr. 80 eintakið ;
Ritstjórn: Siðumúla 14. Slmi 86611 7 linur Prentun: Blaðaprent hf.
Óvissuástand
Eftir sólstöðusamningana í sumar er leið var þegar
Ijóstr að verðbólga myndi fara ört vaxandi ef ekkert yrði
að gert. Jafnframt jókst hætta á, að viðskiptahallinn við
útlönd myndi aukast á ný. Rekstrarörðugleikar frysti-
húsanna sýndu síðan fram á, að gengi krónunnar var
ekki lengur rétt skráð.
Nýgerðir kjarasamningar opinberra starfsmanna við
ríkissjóð og sveitarfélög eru i rökréttu samhengi við þá
nýju þenslustefnu, sem mörkuð var með sólstöðusamn-
ingunum. Ljóst er, að þessir samningar torvelda mjög
viðleitni i þá veru að beita ríkisf jármálunum í því skyni
að stuðla að jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
Að öllu óbreyttu sýnast efnahagsmálin stefna í svip-
aða átt og árið 1974. Fyrri hluta þess árs var landið hins
vegar stjórnlaust, því að vinstri stjórnin hafði þá misst
starfhæfan meirihluta á þingi. Þráseta hennar fram á
mitt ár leiddi til þess, að vandamalin urðu miklu alvar
legri en þurft hefði að vera.
I tið núverandi ríkisstjórnar hefur heldur miðað í rétta
átt, þó að afturbatinn hafi verð afar hægur. Nú eru hins
vegar komnar alvarlegar blikur á loft og einsýnt, að
ringulreiðarverðbólgan mun magnast á ný að öllu
óbreyttu.
Fyrstu viðbrögð rikisstjornarinnar eftir sólstöðu-
samningana bentu til þess, að hun vildi halda áfram
bráðabirgðaaðgerðum gegn verðbólgunni, en ekki hef ja
allsherjar endurreisn efnahagslífsins. Þetta kom m.a.
fram ítilraunum til hallareksturs opinberra fyrirtækja,
sem viðskiptaráðherra stóð fyrir, tilhneigingu til þess að
stöðva verðbólguna með þeim feluleik að banna þegar
orðnar verðhækkanir og ófullnægjandi aðgerðum í
vaxtamálum.
Þetta hefur leitt til óróa innan Sjálfstæðisflokksins.
Einn af fyrirferðarmestu forvígismönnum flokksins
hefur ákveðið að gefa ekki kost á sér til frekari þingsetu
sakir þess, að ríkisstjórnin haf i ekki staðið i stykkinu. Þá
hafa tveir af forystumönnum i flokksfélögum í ná-
grannabæjum Reykjavíkur sagt sig úr flokknum vegna
sams konar óánægju.
Þetta bendir til þess, að sjálfstæðismenn vilji almennt
miklu ákveðnari aðgerðir en samkomulag hefur verið
um innan stjórnarflokkanna. Auk málefnalegra mót-
mæla eins og þeirra, sem hér hefur verið vakin athygli á
er að hinu leytinu hætta á, að upplausnarástand i efna-
hagsmálum veröi jarðvegur fyrir Glistrupisma eða
strigakjaftspólitik. Vísbending þar um kom fram á
borgarafundi fyrir skömmu um nýjar leiðir innan Sjálf-
stæðisf lokksins, er aðstandendur Dagblaðsins stóðu að.
Ljóst er, að nu er þörf á mjög sterkri stjórnarforystu
Þetta blað hefur lengi bent á nauðsyn þess að horfið
verði frá smáskammtalækningum i viðureigninni við
verðbólguna. i þviefni þarf markvissar alhliða aðgerðir
á öllum sviðum efnahagslífsins. Meðan stefnt er að jafn-
vægi í þjóðarbúskapnum er óhjákvæmilegt að skjóta öðr-
um markmiðum á frest, þó að þau kunni að vera góðra
gjalda verð .
Það sem raunverulega hefur valdið þvi að meiri ár-
angur hefur ekki náðst í viðureigninni við verðbólguna er
einhvers konar feimni stjórnmálaflokkanna við að láta
það markmið i raun og veru sitja í fyrirrúmi. Á þessu
þarf að verða breyting.
Ekki er ósennilegt, að annars konar eða víðtækara
pólitískt samstarf um ríkisstjórn væri heppilegra en það
sem nú er við lýði. Ef ríkisstjórn á að hafa starfsfrið til
þess að koma fram aðhaldsaðgerðum þarf hún að njóta
óskoraðs trausts hagsmunasamtaka launþega og vinnu-
veitenda. Núverandi ríkisstjórn freistaði þess á síðasta
vetri að ná víðtækari pólitískri samvinnu stjórnvalda og
hagsmunasamtaka í þessu skyni með stofnun verðbólgu-
nef ndarinnar. Sú tilraun mistókst. Þess vegna þarf nú að
fara aðrar leiðir að því marki sem ríkisstjórnin hefur
sett sér.
í augum tékkneskra
yfirvaida lá málið Ijóst
fyrir: Fjórir óbreyttir
borgarar voru fundnir
sekir um að grafa undan
hagsmunum ríkisins.
1 augum hins vestræna heims
voru dómarnir I siöustu viku
yfir þessum fjórum helstu and-
ófsmönnum Tíkka enn ein árétt-
ing þess, hvaða tökum stjórn-
völd austantjalds taka þá, sem
gagnrýna athafnir þeirra. Og þá
sérilagi þá, sem æmta um
mannréttindi.
Þegar menn vestantjalds
velta fyrir sér þý&ingu Prag-
réttarhaldanna, vakna strax
tvær sourningar: Hversvegna
völdu Tékkar þennan tima til
þess aö láta til skarar skriða
gegn þekktustu andófsmönnum
sinum. Einmitt niina, þegar
austur og vestur eru að athuga
mannréttindaferil hvors ann-
ars? Og hvað verður næsta
skref stjórnarinnar i Prag?
Stjórnarerindrekarnir sem
sitja öryggismálaráðstefnuna i
Belgrad , þar sem mann-
réttindamálin eru einmitt efst á
baugi, hafa ekki frekar en aðrir
skýlaus svör á takteinum við
þessum spurningum. Ýmsar
hugsanir leita þó á menn.
Jiri Hajek
Mannréttinda-
baráttan fyrir
rétti í Prag
Hvers vegna nilna? Það eru
einkum tvennar skoðanir sem
menn hafa á þvi.
Ein skýringin á réttarhöldum
andófsmannanna fjögurra —
þrir þeirra voru meöal upphafs-
manna og undirskrifenda
„mannréttindayfirlýsingarinn-
ar 77”, sem fram kom I janúar
siöasta vetur — er sú, að til
þeirra hafi verið efnt vegna
þarfa heima fyrir. Nefnilega til
þess að letja aðra undirritendur
til þess aö hampa þvi plaggi
mikið.
Margir fulltrúanna á
ráöstefnunni I Belgrad telja, að
tilgangurinn hafi um leið veriö
sá, aö vara rá&stefnufulltrúana
við þvi, að Tékkóslóvakia muni
ekki þola neinsskonar afskipti
af innanrikismálum slnum. Og
sist afskipti af mannréttinda -
andófsmönnum, en málstaö
þeirra hefur mikið verið haldiö
á lofti vestan tjalds.
Ræðumenn af Vesturlöndum,
sem kvöddu sér hljóðs á Bel-
graderáðstefnunni tóku ákaft
upp hanskann fyrir andófs-
mennina fjóra, þegar um-
ræðurnar beindust að þvi,
hversu vel Helsinkisáttmálinn
frá 1975 um öryggismál Evrópu
og samskipti Evrópurikja haföi
veriö haldinn af þeim 35 rikjum,
sem undirrituðu hann.
Þegar fréttir af dómunum
(frá 14 mánaöa skilorösbundnu
fangelsi upp I 31/2 árs fangelsi)
bárust tilBelgrad , tókumargir
til máls og gagnrýndu þessar
dómsniöurstööur. Þeirra á
meðal voru erindrekar Banda-
rikjanna, Bretlands, Frakk-
lands, Hollands, Kanada og V-
Þýskalands. Fulltrúar austan-
tjaldsrikja, þar á meöal fulltrúi
Tékkóslóvakiu, lýstu þvi yfir, að
þessi gagnrýni kæmi umræöu-
efni ráðstefnunnar ekki við, og
væri „hnýsni i innanrlkismál”,
sem þar aðaukibyggöist á rang-
færöum upplýsingum.
Af hálfu þess opinbera hefur
ekki margt veriö látið uppi um
réttarhöldin. Ota Ornest fyrrum
leikhússtjóri, sá eini fjórmenn-
inganna, sem ekki haföi undir-
ritað mannréttindayfirlýsinga,
fékk þriggja og hálfs árs
fangelsi fyrir að hafa stuðlað aö
útflutningi greina, sem
bannaðar höfðu verið birtingar
á. Hafði hann notið stuðnings
erlendra diplómata. Hann hafði
einnig verið fundinn sekur um
tengsl við tékkneska útlaga I
Frakklandi og á Italiu. Hann og
Jiri Lederer, blaðama&ur sem
dæmdur var til þriggja ára
faigelsis fyrir sömu sakir voru
einnig ákærðir um samsæri með
Pavel Tigrid. Sá maður er rit-
stjóri „Review Svedectvi”
(„Vitnisburðurinn”), sem gefið
er út i Parls. Tékknesk yfirvöld
halda þvi fram, aö CIA, leyni-
þjónusta Bandarikjanna, standi
straum af útgáfukostnaði þessa
rits. — Hinir sakborningarnir
tveir, leikritahöfundurinn vin-
sæli, Vaclav Havel og leikhús-
stjórinn fyrrverandi, Frantisek
Pavlicek, voru dæmdir skilorðs-
bundið I fjórtan og sautján
mánaða fangelsi, enda bornir
vægari sökum. Nefnilega að
hafa reynt að smygla úr landi
bókmenntum, sem fólu I sér
áró&ur gegn rikinu.
David Miller erindreki Bret-
lands á Belgraderáðstefnunni,
sag&i, þegar hann kvaddi sér
hljó&s um málið, a& slikar
sakargiftir mundu ekki falla
undir refsilög flestra þeirra 35
rikja, sem fulltrúa eiga á Bel-
graderáöstefnunni. Aörar
sendinefndir tóku i sama streng,
og visu&u á bug þeirri túlkun
Prag, að réttarhöldin væru
óvi&komandi „mannréttinda -
yfirlýsingunni 77”. og kröfunum
þar um aukin mannréttindi i
Tékkóslóvakiu.
Hvað þá næst? Um það eru
einnig skiptar skoðanir. Þar
sem réttarhöldin komu mönn-
um á óvart á þessum tima eru
þeir tregir til þess að spá nokkru
um, hvað yfirvöldin I Prag láta
sér til hugar koma að gera næst
ef þá eitthvaö fleira verður að-
hafst.
Nokkrir diplómatanna I Bel-
grad kviða þvi að I kjölfarið
fylgi réttarhöl.d yfir fleirum
þeirra 800 Tékka sem undir-
rituðu „mannréttindayfir-
lýsinguna 77”. Svipaörar
skoöunar eru margir meðal
andófsmanna sjálfra, eins og
Havet.
Hann ræddi viö nokkra vest-
ræna fréttamenn á kaffihúsi i
Prag, eftir að dómsniður-
stöðurnar höfðu verið kunn-
gerðar. Havel kvaöst óttast að
yfirvöld reyndu að kasta ryki I
augu umheimsins varöandi
þessi réttarhöld meö vægum
dómum fyrst i stað, meöan þau
hyggöu á strangari aögerðir og
hámarksrefsingar til handa
þeim andófsmönnum, sem
minna væru þekktir.
„Þessi réttarhöld voru ein-
ungis lokaæfing fyrir önnur,
sem á eftir koma,” sagði þetta
,41 árs gamla leikritaskáld. „Við
kviðum þvi að senn fari skriðan
af stað.”
1 sama streng tók Pavel
Kohout, leikritahöfundur, sem
grunar, að kona hans, Jelena
veröi senn dregin fyrir rétt. Hún
hafði sýnt lögreglumönnum
mótspyrnu, þegar þeir ætluöu
að handtaka hana fyrir utan
heimili hennar skömmu eftir að
hún hafði undirritað mann-
réttindayf irlýsinguna.
Aðrir andófsmenn eins og Jiri
Hajek fyrrum utanrikisráö-
herra, sem einnig undirritaði
yfirlýsinguna og er einn af aðal-
talsmönnum andófsins I Tékkó-
slóvakiu, eru ekki svo kviönir
um framhaldið. Hann sagði of
snemmt aö draga ályktanir af
niöurstööu réttarhaldsins, um
hverjar séu framtiðaráætlanir
yfirvalda.
Hajek og stuðningsmenn hans
vonast til þess, a& þeim auðnist
— meö þvi að haga baráttu sinni
I einu og öllu eftir lagabókstöf-
um — að fá mannréttindayfir-
lýsinguna viðurkennda sem lög-
leg andmæli. Telja þeir sig hafa
orðið nokkuð ágengt I þvi efni,
eftir þvi sem þeir hafa fundið á
yfirheyrendum sinum.