Vísir - 29.06.1978, Blaðsíða 10

10
VISIR
útgsfandi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Reykjaprent h/f
Davið Guómundsson
Þorsteinn Pálsson ábm.
Olafur Ragnarsson 4
Ritstjórnarfulltrúi: Bragi Guðmundsson. Fréttastjóri erlendra frétta: Guðmund-
ur Pétursson. Umsjón með helgarblaði: Arni Þórarinsson. Blaöamenn: Berglind
Asgeirsdóttir, Edda Andrésdóttir, Elías Snæland Jónsson, Guðjón Arngrímsson,
Jón Einar Guðjónsson, Jónina Mikaelsdóttir, Katrin Pálsdóttir, Kjartan Stefáns-
son, Öli Tynes, Sæmundur Guðvinsson, Iþróttir: Gylfi Kristjánsson og Kjartan L.
Pálsson. Ljósmyndir: Björgvin Pálsson, Jens Alexandersson. Útlitog hönnun: Jón
Óskar Hafsteinsson, Magnús Ölafsson.
Askriftargjald erkr. 2000 á
mánuði innanlands.
Verð i lausasölu
kr. 100 eintakið.
Prentun
Blaöaprent h/f.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson
Auglysingar og skrifstofur: Siðumúla 8.
simar 86611 og 82260
Afgreiðsla: Stakkholti 2-4 simi 86611
Jíitstjórn: Siðumúla 14 simi 86611 7_Jjnur
Skipbrot miðflokka-
hugmyndafrœðinnar
Eftir þingkosningarnar síðastliðinn sunnudag hefur
athygli manna eðlilega beinst að Alþýðuflokknum
vegna hins einstæða kosningasigurs. í raun og veru er
þó fylgistap Framsóknarflokksins miklu merkilegri
pólitiskur viðburður. í því felast pólitísk straumhvörf.
Alþýðuf lokkurinn hagnýtti sér með ýmsu móti djúp-
tæka óánægju, sem grafið hefur um sig fyrst og
fremst vegna verðbólguringulreiðarinnar. Sú sveifla
er svipaðs eðlis og Sjálfstæðisf lokkurinn varð aðnjót-
andi 1974, þó að hún hafi orðið miklu meiri að þessu
sinni. Báðar þessar sveiflur byggðust á óánægju
miklu fremur en pólitík.
Fylgistap Framsóknarf lokksins á sér dýpri pólitísk-
ar orsakir. í heild tapar flokkurinn um þriðjungi af
fylgi sinu en i þéttbýlinu i Reykjavík og á Reykjanesi
um það bil helmingi. I stað þess að vera næst stærsti
flokkur landsins og jafnvægisafl gagnvart Sjálf-
stæðisf lokknum er hann orðinn sá minnsti.
Á það er að líta í þessu sambandi, að Framsóknar-
flokkurinn var í upphafi hreinn hagsmunaflokkur
bænda. Á síðari árum hef ur hann á hinn bóginn sótt á
i bæjunum. Innreið Framsóknarflokksins í bæina
hófst undir forystu Eysteins Jónssonar. Nú hefur
þetta þéttbýlisfylgi hrunið.
Þessi vöxtur í bæjunum breytti Framsóknarf lokkn-
um smám saman úr einhliða bændaflokki í miðf lokk.
Þetta nýja hlutverk kallaði á hugmyndafræði. Fram-
sóknarf lokkurinn hefur því verið á svipaðan hátt og
áþekkir f lokkar á Norðurlöndum að búa til miðf lokka-
hugmyndaf ræði. Það er hún, sem hef ur beðið skipbrot
nú.
Vinstri kanturinn hefur farið til Alþýðubandalags-
ins og hægra fylgið til Sjálfstæðisf lokksins. Það sem
eftir stendur er gamli bændaf lokkurinn. í þessu sam-
bandi er rétt að hafa f huga að skoðanakönnun Vísis
gefur til kynna að Sjálfstæðisflokkurinn hafi þrátt
f yrir tapið fengið 7% af f ylgi sínu f rá fólki, sem kaus
aðra flokka i síðustu alþingiskosningum, og þá er
varla öðrum til að dreifa en Framsóknarflokknum.
Það eru mótsagnirnar, sem hafa valdið skipbroti
miðflokkahugmyndafræðinnar hér eins og annars-
staðar: Varnarliðið á bæði að vera og fara. Vextirnir
eiga bæði að vera háir og lágir. Vísitölubæturnar eiga
bæði að vera skertar og óskertar. Og það er bæði nauð-
synlegt og ónauðsynlegt að byggja upp erlenda stór-
iðju.
Þetta sama hefur gerst með miðflokkana á hinum
Norðurlöndunum, sem reynt hafa að móta sérstaka
hugmyndafræði. Þeir hafa náð verulegu fylgi, en
misst það um leið og á hefur reynt. Norski miðf lokk-
urinn lenti milli steins og sleggju í Efnahagsbanda-
lagsmálinu á sínum tíma. Vinstri flokkurinn í Dan-
mörku hrundi og nú stendur miðf lokkurinn í Svíþjóð
frammi fyrir sömu vandamálum.
Framkvæmd miðflokkahugmyndafræði gagnvart
kjarnorkuverunum er sama vandamál fyrir mið-
flokkinn í Sviþjóð eins og framkvæmd Framsóknar-
flokksins á miðflokkahugmyndafræði gagnvart
varnarliðinu. Þessum flokkum hefur með öðrum orð-
um ekki tekist í þéttbýlinu að sýna fram á, að þeir
hafi pólitísku hlutverki að gegna. Miðflokkahug-
myndafræðin hefur einfaldlega ekki staðist í fram-
kvæmd.
Þetta eru þau umskipti, sem í raun og veru valda
mestum pólitískum straumhvörfum. Þau eiga sér
aðrar skýringar en stundar óánægju og verður því
ekki eins auðveldlega breytt.
Fimmtudagur 29. júni 1978 VISIR
Lengsta stjórnarkre
STJÓRNARMYNDANIR FRÁ STOFNUN LÝÐVELDISINS 1944-1950 1. HLUTI
Hreinn Loftsson blaðamaður skrifar:
Nú að loknum kosningum til al-
þingis hefst tfmi stjórnarmynd-
unar. Búast má viö aö nokkurn
tima taki aö mynda stjórn, þar
sem meiri röskun varö í styrk-
leikahlutföllum á þingi en áður
hefúr gerst i sögu lýöveldisins.
Af þeim sökum mun nú rakin I
Visi saga stjórnarmyndana frá
stofnun lýöveldisins 1944 og fram
til 1974 er rikisstjórn Sjálfstæöis-
flokks og Framsóknarflokks var
mynduö. Fyrsti hlutinn birtist I
dag og nær yfir árin frá 1944 til
1950. Stuöst er viö bók Agnars Kl.
Jónssonar, Stjórnarráö islands
1904-1964 og blööin frá þessúm
tima.
Nýsköpunarstjórnin
1944-1946.
Utanþingsstjórnin sem mynduö
var i desember 1942 sat enn viö
völd eftir stofnun lýöveldisins
1944. Vaxandi áhugi var þó fyrir
þingræöisstjórn bæöi utan þings-
ins og innan þess.
1 júlimánuöi var þvi hafist
handa um myndun þjóöstjórnar
allra flokkanna. Af þvi tilefni var
sett á laggirnar svonefnd Tólf
mannanefnd skipuöum fuUtrúum
frá öllum flokkum.
Viöræöur innan Tólf manna
nefndarinnar um hin ýmsu
vandamál og samkomulag til
lausnar stóðu frá þvi I byrjun
ágúst og fram i október.
Utanþingsstjórnin fór frá i
miðjun september og leiddi það
tU þess að Forseti íslands Sveinn
Björnsson sneri sér til fulltrúa
aUra flokka og hvatti þá til að
hraöa stjórnarmyndun.
Upp úr viöræðum Tölf manna
nefndarinnar slitnaöi i október-
byrjun þegar Eysteinn Jónsson
lýsti þvi yfir fyrir hönd Fram-
sóknarflokksins aö tilgangalaust
væri aö halda viðræöum áfram.
Þá var ljóst aö ekki myndi reyn-
ast unnt aö mynda þjóöstjórn
allra flokka.
Forseti Islands, Sveinn Björns-
son.fól þvi ólafi Thors, formanni
Sjálfstæöisflokksins, aö mynda
stjóra
Ólafur hóf strax viöræöur viö
Framsóknarmenn en þegar þær
viðræöur báru ekki árangur snéri
hann sér til Alþýöuflokksins og
Sameiningarflokks alþýöu —
Sósialistaflokksins meö drög aö
málefnasamningi.
Þessar viöræður stóðu fram I
miöjan október og loks var form-
lega gengiö frá myndun rfcis-
stjornar 21. október 1944. Það var
hin svonefnda Nýsköpunarstjórn.
t Nýsköpunarstjórninni sátu frá
Sjálfstæöisflokknum þeir ólafur
Thors, forsætis- og utanrikisráö-
herra og Pétur Magnússon, við-
skipta og fjármálaráðherra. Frá
Alþýöuflokknum þeir Emil Jóns-
son, samgöngumálaráöherra og
Finnur Jónsson félagsmála- og
dómsmálaráöherra. Fulltrúar
Sameiningarf1okks al-
þýöu—Sósialistaflokksins voru
þeir Brynjólfur Bjarnason
menntamálaráöherra og Pétur
Stjórn ólafs Thors, minnihlutastjórn Sjálfstæöisflokksins, sem sat 1949-1950.
Gengið á reka

Hannes Hólmsteinn
Gissurarson skrifar:
Nicholas Bethell: The Last
Secret, Forcible Repatriation to
Russia 1944-1947, André Deutsch
1974, 224 bls.
Leynilegur samningur
íYalta
Komiö hefur verið upp um
þaö, sem Alexander
Solsjenitsyn hefur kallaö „siö-
asta ieyndarmál heimsstyrj-
aldarinnar siöari” — að á
árunum 1944-1947 afhentu
Vesturveldin Kremlverjum
tvær milljónir fyrrverandi ráð-
stjórnarþegna, karla, kvenna og
barna. Um þetta leyndarmál
þögöu flestir, sem það vissu,
vestrænir stjórnmálamenn,
hermenn og blaöamenn, þó að
George Orwell segöi frá þvi sem
fréttamaður af dæmafárri
hreinskilni sinni. Alexander
Solsjenitsyn sagöi frá þvi i
Gúlageyjunum, þvi að hann
hafði kynnzt nokkrum þeirra i
þrælkunarbúðum, en i þær voru
þeir ráðstjórnarþegnarnir send-
ir, sem ekki voru teknir af lifi.
Nicholas Bethell, brezkur sagn-
fræöingur og fyrrverandi að-
stoðarráöherra thaldsflokksins,
rannsakaöi málið af þvi tilefni,
þegar skjöl Bandarikjamanna
og Breta frá siðari heims-
styrjöldinni voru birt, og árang-
ur rannsóknarinnar var bókin
siöasta leyndarmáliö („The
Last Secret”), sem kom út fyrir
fjórum árum.
Hverjar eru staðreyndir
málsins? Bandarikjamenn og
(einkum) Bretar komu aö
tveimur milljónum fyrrverandi
ráðstjórnarþegna, á hernáms-
svæöum Þjóöverja i Norðurálfu
(Evrópu) i styrjaldarlokin, sem
vildu alls ekki i sameignarsælu
ráöstjórnarinnar. Sumir þeirra
voru kósakkar, sem flúiö höfðu
Ráðstjórnarrikin þegar eftir
rússnesku byltinguna og
borgarastyrjöldina, sumir voru
striösfangar Þjóöverja, sem
unniö höföu i þrælasveitum nas-
ista, en sumir — þeir voru nokk-
ur hundruö þúsund — höföu bar-
izt með þýzka hernum, tekið
Hitler fram yfir Stalin sem
landsföður. Og mörgum þessara
manna fylgdu konur og börn.
(Hinir siðast nefndu voru
kenndir við Andrei Blassoff
herforingja, sem stjórnaöi
þeim.) Stalin kraföist þess i
Yalta, að honum væru afhentir
þessir fyrrverandi ráðstjórnar-
þegnar, og Vesturveldin sinntu
þeirri kröfu hans, gerðu leyni-
legan samning við hann um það.
Nokkrir ráöstjórnarþegnanna
flúöu örlög sin með þvi aö
fremja sjálfsmorð, öörum var
komið undan af brezkum og
bandariskum hermönnum, sem
fengu með þeim samúö, en
langflestir voru afhentir Kreml-
verjum. Og Bethell dregur upp
margar ljótar myndir af þess-
um nauöungarflutningum i
hinni fróðlegu bók sinni, sem
mjög hefur veriö lofuö af brezk-
um sagnfræöingum.
Athygli verðar
staðreyndir
Þessar staöreyndir eru