Vísir - 29.06.1978, Blaðsíða 11

VISIR Fimmtudagur 29. júni 1978
11
ppan - fyrsta vantraustið
/
Stjórnin haföi ekki tryggt sér
hlutleysi eöa stuöning neinna
þingmanna nema Sjálfstæöis-
flokksins. Þess vegna gat hiin átt
yfir sér vantraust hvenær sem
var. Þeir flokkar sem slikt van-
traust bæru fram gætu þó átt von
á þvi' aö mynda stjórn sjálfir.
Framsóknarmenn lýstu hvorki
yfir vantrausti né stuöningi og
sama geröu þingmenn Alþýöu-
flokksins. Sameiningarflokkur
alþýöu-Sósialistarnir lýstu þvi
hinsvegar yfir aö þeir væru and-
vigir hinni nýju stjórn.
í febrúarmánuöi hófust viöræö-
ur milli Framsóknarftokksins og
Sjálfstæöisflokksins um myndun
stjórnar þessara flokka, þannig
að ekki kæmi til þingrofs. Viöræö-
urnar byggðust á áhuga flokk-
anna á samstarfi tíl að ráöast
gegn efnahagsvandanum og til aö
koma i veg fyrir stjórnarkreppu.
Þegar þessár viöræöur báru
ekki árangur var vantrauststil-
laga borin upp I þinginu og sam-
þykkt meö 33atkvæðum gegn 18 i
marsmánuði 1950. Þetta var i
fyrsta skipti siöan 1911 sem van-
traust varsamþykkt á alþingi og
eina skiptið hingað til i sögu lýö-
veldisins.
Daginn eftir baöst ráöuneytiö
lausnar og féllst Forseti Islands á
það jafnframt þvi sem hann fól
stjórninni að sitja áfram þar til
ný stjórn tæki viö. Þaö gerðist
hálfum mánuöi siöar er stjórn
SteingrimsSteinþórssonar tók við
völdum 14. mars 1950.
—H.Þ.
Magnússon atvinnumálaráö-
herra.
Nýsköpunarst jórnin naut
stuönings 32 þingmanna af 52, þ.e.
allra sjö þingmanna Alþýðu-
flokksins og tiu þingmanna Só-
sialistaflokksins en fimm af
tuttugu þingmönnum Sjálfstæöis-
flokksins lýstu yfir andstööu viö
stjórnina.
Þessistjórnsataö völdum fram
ioktóber 1946 en þá kröföust þing-
menn Sósialistaflokksins þess að
stjórnin segði af sér vegna
ágreinings um afnot Bandarikja-
manna af Keflavikur flugvelli.
Þess vegna baðst Ólafur Thors
lausnar fyrir sig og og ráðuneyti
sitt 10. október 1946 en stjórnin sat
fram i febrúar 1947.
Fjögurra mánaða
stjórnarkreppa 1946-47.
Enn var að tilhlutan Forseta Is-
lands reynd myndun þjóöstjórn-
ar. Tólf manna nefnd var á ný
stofnuð og hóf störf i október 1946.
I desember þetta sama ár flutti
Ólafur Thors þau skilaboð til
nefndarinnar, frá Forseta Islands
að hann teldi tilraunir hennar til
myndunar nýrrar stjórnar hafa
mistekist. Nefndin féllst á álit
Forsetans og hætti störfum.
Ólafi Thors var þá falin stjórn-
armyndun og hóf hann þegar við-
ræður við Alþýöuflokkinn og
Sósialistaflokkinn en þær viöræö-
ur fóru út um þúfur.
Þá leitaði Forseti Islands til
Stefáns Jóhanns Stefánssonar
formanns Alþýðuflokksins. Hon-
um tókst aö mynda stjórn sins
flokks með Sjálfstæöisflokki og
Framsóknarflokki. Þetta var i
febrúar 1947 og haföi þvi bráða-
birgðastjórn ólafs Thors setið i
117 daga eöa nær fjóra mánuöi.
Það mun vera lengsta stjórnar-
kreppa i allri stjórnmálasögu ts-
lands.
I ráöuneyti Stefáns Jóhanns
Stefánssonar sem gegndi embætti
forsætis- og félagsmálaráöherra
sat auk hans frá Alþýöuflokknum
Emil Jónsson,samgöngumála- og
viöskiptamálaráöherra. Frá
Sjálfs tæöisflokknum Bjarni
Benediktsson, utanrikis- og
dómsmálaraöherra og Jöhann Þ.
Jósefsson, atvinnumálaráöherra.
Frá Framsóknarflokki þeir
Bjarni Asgeirsson landbúnaöar-
ráöherra og Eysteinn Jónsson
menntamálaráðherra.
Hinir nýju stjórnarflokkar
höföu 42 fulltrúa á alþingi af þeim
52 þingmönnum sem þar áttu
sæti. Sjálfstæöisflokkur haföi 20
þingmenn, Framsóknarflokkur 13
og Alþýðuflokkur 9.
Stjórnarsamstarf þessara
flokka gekk yfirleitt vel, en 1949
fór aö bera á óánægju Fram-
sóknarmanna með stjórnarfram-
kvæmdirnar. Siösumars 1949 var
ákveöiö aö rjúfa þing og boöa til
kosninga vegna þessaö samstaöa
Stjórn ólafs Thors, Nýsköpunarstjórnin, sem sat frá 1944-1946.
Stjórn Stefáns Jóhanns Stefánssonar sem sat 1917-1949.
náöist ekki um aögeröir i
dýrtiöarmálunum.
Kosningar fóru fram I lok októ-
ber og uröu úrslitin sigur Fram-
sóknar og einnig vann Sjálf-
stæðisflokkurinn á.
Þess vegna baöst Stefán
Jóhann Stefánsson lausnar fyrir
ráðuneyti sitt i byrjun nóvember
en gegndi störfum fram I desem-
ber 1949 er ný stjórn tók við.
Minnihlutastjóm Sjálf-
stæðismanna 1949-1950
Nýtt þing kom saman 14.
nóvember 1949 og lagði Sveinn
Björnsson hart að þvi þegar i
þingsetningarræöu sinni aö þing-
ræðisstjórn yröi mynduö strax
fyrir lok mánaðarins. Aö öörum
kostí yröi mynduö ný utanþings-
stjórnsem alþingigæti þá hafnaö
eöa sætt sig viö.
Vegna sigurs Framsóknar-
flokksins i kosningunum fékk
Hermann Jónasson þaö hlutverk
aö mynda stjórn. Hann ræddi
fyrst við Alþýöuflokksmenn um
myndun tveggja flokka stjórnar
og aö þess yröi fariö á leit viö
Sjálfstæöismenn að veita slikri
stjórn hlutleysi eða stuöning.
Þessar viðræöur báru ekki
árangur.
Þá ræddi Hermann viö Sjálf-
stæöismenn, en þegar þaö bar
engan árangur tilkynnti
Hermann Jónasson Forseta
tslands aö sér hefði mistekist
stjórnarmyndun. Sósialistaflokk-
urinn haföi þó boðist til stjórnar-
samstarfs við Framsóknarflokk-
inn en þvi verið hafnað.
Forsetí tslands sneri sér þá til
Ólafs Thors og að loknum viöræö-
um viö fulltrúa Alþyöuflokksins
og Framsóknarflokksins mynd-
aöi Ólafur minnihlutastjórn Sjálf-
stæðisflokksins. t þeirri stjórn
sátu auk ólafs Thors þeir Bjarni
Benediktsson, Björn Ólafsson,
Jóhann Þ. Jósefsson og Jón
Pálmason.
Síðasta leyndarmál heim-
styrjaldarinnar síðari
athygli veröar af mörgum
ástæðum. í fyrsta lagi voru
Kremlverjum afhentir menn,
sem voru ekki þegnar þeirra að
neinum lögum, kósakkarnir og
aðrir, sem lengi höfðu búið utan
Ráðstjórnarrikjanna.
i öðru lagieru þau örlög ekki
kaldhæðin, heldur grimm, sem
flytja menn úr þrælabúðum
nasista, þar sem þeir eru taldir
kommúnistar, i þrælabúðir
kommúnista, þar sem þeir eru
kallaðir nasistar. Flestum
striðsföngunum, sem Kreml-
verjum var skilað, var gefið það
eitt að sök aö vera lifandi, en
hafa ekki dáið baráttudauða
fyrir bóndann i Kreml, Jósef
Stalin!
i þriðja lagi er það skipulag
meira en litiö gallað, sem fær
hundruð þúsunda manna — þá
af milljónunum tveimur. sem
kalla má „föðurlandssvikara”
— til liös við óvin þess. Það er
ein goðsögnin af mörgum um
heimsstyrjöldina siðari, að
þjóöir Ráðstjórnarrikjanna hafi
barizt sem einn maður með
Stalin og hinum blóðrauða her
hans. (En þeir Bretar og
Bandarikjamenn, sem börðust
með þýzka hernum, voru fáir
sem engir.)
t fjórða lagi höfðu vestrænir
stjórnmálamenn i þessu máli
sem öðrum ekki nægilegan
skilning á þeirri manngerö, sem
réði Ráðstjórnarrikjunum, og á
þeirri skipulagsgerð alræðis
(„totalitarianism”), sem var i
þeim. Þeir, sem tóku ákvörðun-
ina um að sinna kröfu Stalins,
treystu þessum grimma og
kæna stigamanni i einhverju,
trúðu þvi, að hægt væri að sætt-
ast við hann, þótt þeirri nauð-
syn, sem rak hann i bandalag
við Vesturveldin gegn Hitler,
væri ekki til aö dreifa eftir
styrjöldina.
t fimmta og siðasta lagi er
það siðferðilegt úrlausnarefni,
hvort ákvörðunin var rétt eöa
röng. Það er að visu auðvelt fyr-
ir okkur þrjátiu árum eftir styr-
jöldina að gleyma þvi, aö Hitler
og nasistana varð aö sigra, hvað
sem það kostaði — og þaö kost-
aði góða samvinnu við Stalin og
kommúnistana. Var um eitt-
hvað að velja? Brugðust vest-
rænir menn skyldu sinni? Til-
veran leggur ekki á menn aöra
skyldu en það, sem þeir geta.
En þó eru flestir þeir, sem hafa
rættum málið eftir útkomu bók-
ar Bethells, sammála um það,
að kröfu Stalin var sinnt of vel,
gengið var of langt til móts við
hann i þessu máli.Abyrgðina á
þvi bar einkum Anthony Eden,
sem var utanrikisráherra, en
hann var jafnglámskyggn á
innri mann Stalins og hann var
glöggskyggn á innri mann Hitl-
ers. Stjórnmálamennirnir og
embættismennirnir, sem tóku
ákvörðunina, voru miklu vissari
i sinni sök en hermennirnir, sem
framkvæmdu hana. Þversögnin
er sú, að hermennirnir voru
mannúðlegri en skrifstofu-
mennirnir. Mennirnir i bákninu
eru margir harðbrjósta, ein-
staklingarnir eru i augum
þeirra tölur, sem færa má á
milli dálka, en ekki lifandi menn
með tilfinningar, vitog vilja. En
þeir, sem eru innan um ein-
staklingana, sjá þá sem menn.
(Fremsti hershöfðingi Breta,
Harold Alexander, mótmælti
mjög þessum aðförum, Chur-
chill efaðist, en Eden ekki).
Bethell telur sjálfur, að ákvörð-
un Vesturveldanna hafi verið
röng.
Mikill harmleikur
Bók Bethells er um mikinn
harmleik. Vesturveldin fórnuðu
tveimur milljónum manna —
flestum saklausum — fyrir
góöa samvinnu viö þá menn,>
sem kenndu sig við og trúðu á
stálið. Við eigum að muna eftir
þessum harmleik, eftir þeim
tveimur milljónum manna, sem
urðu fórnarlömb hryllilegra
kringumstæðna. Ég held, að ts-
lendingar séu ajlra þjóða skiln-
ingslausastar á hina sifelldu
hættu, sem þeim er búin i við-
sjálli veröld, þvi að þeir vita
ekki af eigin raun hvað orð eins
og „styrjöld” og „alræði”
merkja. Eina tryggingin fyrir
þvi, að við rötum ekki i sömu
ógöngurnar og aörar þjóðir
heims á árunum 1939-1945 að við
verðum ekki sjálfir fórnarlömb
hryllilegra kringumstæðna, er
aðild okkar að Atlantshafs-
bandalaginu, varnarbandalagi
vestrænna lýðræðisrikja. Eini
stjórnmálaflokkurinn sem styð-
ur þessa aðild af fullum heilind-
um, er Sjálfstæöisflokkurinn.