Vísir - 28.04.1979, Blaðsíða 17

VÍSIR
fSf'j .
Laugardagur 28. april 1979
17
Þrándur og kona hans, Sigrún Jónsdóttir, i nýstandsettri stofunni.
getaö séö hver lamdi gamla
manninn i hausinn og þaö var út-
kastarinn i klúbbnum. En hann
vildi ekkert um máliö segja.
Viö fylltum hann einu sinni og
kom þá I ljós aö sá sem haföi
lamiö fórnarlambiö var maöur aö
nafni Frykowski, hann var nú
stunginn af úr landi. Haföi hann
borgaö útkastaranum þúsund
zloty fyrir aö þegja. Hann var siö-
an myrtur ásamt Saron Tate,
eiginkonu Romans PolanskiS/ i
Kaliforniu”.
Nakinn á aöaigötu borgar-
innar
„Þú hefur lent i fleiri ævintýr-
um?"
„Ja, ég get nefnt annaö. Dani
sem var nýkominn I skólann átti
stóran Humber. Einn dag, þegar
heitt var i veöri, bauö leikkona og
maöur hennar okkur meö sér I
ökutúr út úr bænum. Viö fórum út
I skóg og lögðumst þar fyrir.
Hitinn var svo afskaplega mik-
ill, aö viö berháttuöum. Viö vor-
um meö eitthvaö glundur meö
okkur og dreyptum á þvi og létum
fara vel um okkur.
Eftir nokkurn tima sá Daninn
tvo lögregluþjóna á mótorhjólum
i rjóörinu og horföu þeir á okkur.
Þaö greip hann einhver ofsa-
hræösla og hann öskraöi Policia.
Þá reif hann okkur upp og dreif
okkur allsnakin inn i bilinn
Lögregluþjónarnir, sem ekkert
höföu skipt sér af okkur, héldu nú
að ekki væri allt meö felldu og
tóku aö elta okkur. Viö ókum inn i
borgina, inn i miöbæinn og eftir
aöalgötunni, viö allsnakin og
meö lögregluna á hælunum.
Þegar viö komum út úr borg-
inni aftur náöu lögregluþjónarnir
fyrstaö stoppa okkur og gengu aö
bllnum með byssurnar á lofti.
Löggan spuröi Danann eins og
löggu er siöur um ökuskirteiniö
og i fátinu baröi Daninn sig á
brjóstiö og lærin og sagöist þvi
miöur ekki finna þaö.
Þetta mun sennilega hafa
bjargaö okkur frá vandræöum þvi
lögregluþjónarnir skelltu uppúr
og slepptu okkur.”
Varö ekki var viö neitt
ófrelsi
— Hvernig likaöi þér I Pól-
landi?
„Mér likaöi afar vel. Bæöi er
landiö ægifagurt og fólkiö vin-
gjarnlegt og gestrisiö. Eg hef
mikinn hug á aö sækja landiö
heim aftur, en ég hef ekki komist
til Póllands siöan ég lauk þaöan
námi og kom heim áriö 1966. £g á
þar marga vini sem mér þætti
gaman aö heimsækja”.
— Er mikiö ófrelsi hjá almenn-
ingi I Póllandi?
„Aldrei varö ég var viö þaö
meöan ég var þar. Ég varö til
dæmis aldrei var við aö menn
væru hræddir viö aö segja slna
meiningu og meira aö segja i
sjónvarpinu var oft gert mikiö
grin aö stjórnvöldum. Gagnrýni
manna á stjórnvöld kom einmitt
gjarnan fram sem háö.
Ég heyröi i sjónvarpinu Is-
lenska fyrir skömmu frásögn af
árásum á kirkjuna i Póllandi. Þaö
getur náttúrulega veriö, aö
ástandiö hafi breyst siöan ég var
þar, en þá virtist kirkjan geta
fariö sinu fram.
Pólverjar eru kirkjuræknir en
kaþólska kirkjan er tákn fyrir
þjóöernissameiningu. Kirkju-
sóknin er e.t.v. frekar þáttur af
siöaheldni en trúarsannfæringu.
Kirkjan var meö mikla útgáfu,
gaf út ýmis rit og dagblöö sem
höföu töluveröa útbreiöslu. Þaö
má lika nefna þaö aö kristni-
fræösla var ekki bönnuö i skólum
á minum námsárum (’60-’66)
Ég held helst aö llkja megi
__ sambúö flokksins og kirkjunnar
viö vopnahlé”.
Einkennilegur kækur
„1 þessu sambandi er ekki úr
vegi aö nefna einn prófessorinn
minn. Hann kenndi mér á pólsku
námskeiöinu sem ég tók. Viö tók-
um oft sama sporvagninn úr
skólanum og þá tók ég eftir þvi aö
hann virtist hafa sérkennilegan
kæk, sem hvergi kom fram nema
i sporvögnum. Hann horfði alltaf
út um glugga vagnsins og viö og
viö brá hann hendinni snöggt upp
aö enni sér.
Ég komst seinna aö þvi,
hvernig stóö á þessum kæk.
Prófessorinn sem var félagi I
kommúnistaflokknum, var semsé
aö signasig svoiltiö bæri á þegar
sporvagninn fór framhjá kirkj-
um, en þær eru margar i Pól-
landi”.
Bónuskerfi
— Hvernig er aö vera kvik-
myndageröarmaöur I Póllandi?
„Ég hef sjálfsagt aldrei haft
þaö eins gott fjárhagslega og
meðan ég var þar.
Rikiö kostar myndirnar en
kvikmyndageröarmennirnir leita
samán i mismunandi starfshópa
eftir þvl hvernig myndir þeir ætla
aö giera og hóparnir bera ábyrgö
á þeim myndum sem geröar eru.
Þegár myndin er fullunnin er hún
dæmd af þremur nefndum. Sú
fyrsta dæmir hvernig hún hafi
komiö út fjárhagslega. önnur
nefndin dæmir hvaö myndin hafi
mikið uppeldis- og/eöa áróöurs-
gildi og I þriöju nefndinni er
lagöur listrænn dómur á mynd-
ina. Kvikmyndageröarmenn eiga
fulltrúa i nefndunum. Fái myndin
góöa dóma, fær kvikmynda-
geröarmaöurinn bónus og upp-
hæöin fer eftir þvi hversu já-
kvæöir dómarnir eru.
Hver kvikmyndageröarmaöur
er meö fasta kauptryggingu en fái
mynd hans mjög góöa dóma getur
bónusinn numiö meira en árs-
kaupi hans. Þetta tel ég gott kerfi,
þaö tryggir mönnum atvinnu og
hvetur um leiö til dáöa”.
Beint til sjónvarpsins
— Hvaö geröiröu eftir aö þú
komst heim?
„Ég fór beint til sjónvarpsins.
Þetta var dálitiö aö brjótast um i
manni þvl á þessum tima voru
standandi atvinnutilboö alls
staöar aö úr heiminum. Þaö
munaöi ekki miklu aö ég færi til
Nlgeriu, þvi þeir buöu mjög gott
kaup. En mig langaöi alltaf heim
og úr þvi varö.
Þaö var spennandi verkefni aö
taka þátt I aö koma upp íslensku
sjónvarpi. Verkefnin voru geysi-
mörg og erfiö og starfsmennirnir
fáir. Ég var forstööumaður kvik-
myndadeildar, en deildina þurfti
aö vinna upp frá grunni og varö
maður þvi aö rekast i öllu. Ég
held að ég hafi aldrei sofiö lengur
en fimm tlma á sólarhring fyrsta
veturinn minn hjá sjónvarpinu.
Stofnunin var mjög heppin meö
starfsfólk. Til gamans má nefna
aö útlendingum fannst lygilegt aö
svo fáir starfsmenn kæmu út svo
miklu efni.
Meö vaxandi fjölda starfs-
manna breyttist starf mitt og
varö likara skrifstofustarfi og þaö
átti ekki vel viö mig. Ég hætti hjá
sjónvarpinu en hef unnið töluvert
viö stofnunina siöan sem „free-
lance"eöa málaliöi!'
/#Vatn á myllu kölska"
— Margir, sem hafa lesiö bók
Ólafs Hauks Slmonarsonar „Vatn
á myllu kölska”, þykjast I einni
sögupersónunni þekkja þig.
„Þaö fer vist ekki á milli mála
aö þar kemur eitt gerviö heim viö
mig.
Ýmsar ytrilýsingar koma heim
og saman og má þarna þekkja
fleiri menn innan stofnunarinnar
en mig einan. Ólafur býr til innan
i þetta ytra gervi, sem margir
þekkja ,sálarlif sem kannski á
„Ég þakkaöi lögreglunni kærlega
fyrir ökutúrinn, kvaddi og ætlaöi
aö ganga út úr iögregiustööinni,
en þá fékk ég kyifu I skallann’*.
ekki viö viökomandi menn. Mér
þykir þetta dálltiö djarft af ólafi.
En ég haföi gaman af bókinni,
hún er vel skrifuö aö ýmsu leyti.
Þaö góöa i bókinni er aöallega
þaö aö hún lýsir vel ringulreiö,
sem var á ýmsum hlutum i sjón-
varpinu. Það má segja, aö innri
persónurnar I gervinu gætu vel
staöist miöaö viö þaö vinnuálag,
sem þarna tiökaöist. Þó dregur
Olafur þetta upp i talsvert ýktum
dráttum.
Þaö er gert ráö fyrir aö flest allt
sem gert er I sjónvarpinu sé gert
hraöar og meö færri starfskröft-
um en tíökast annars staöar. Þaö
má benda á aö svona mikiö álag
kemur ekki alltaf út sem hag-
kvæmni. Og menn, sem ættu aö
vera skapandi I þáttagerö hljóta
aö veröa andlega þreyttir fyrr
eöa siöar.
9/10 í kafi
— Hvaö ertu aö fást viö núna?
„Þegar ég hætti hjá sjón-
varpinu stofnuðum viö Jón Her-
mannsson sem einnig hefur unniö
hjá þeirri stofnun, kvikmynda-
geröarfyrirtæki saman. Fyrir-
tækiö heitir ísjaki en þaö var upp-
haflega uppnefni þar sem fyrir-
tækiö var 9/10 i kafi.
Viö höfum unniö að ýmsum
verkefnum fyrir sjónvarpið,
bundnum verkefnum fyrir ýmis
bæjarfélög og stofnanir og svo
myndir, sem viö höfum gert i
þeirri von aö sjónvarpiö eöa aðrir
myndu kaupa þær af okkur.
Nú stendur til aö viö tökum
nokkra þætti úr þjóösögunum. Og
svo er maöur, eins og aörir kvik-
myndageröarmenn meö eitthvaö
I skúffunni. Hvaö þaö er, er aö
sjálfsögöu ekki gefiö upp á þessu
stigi málsins”.
Kvikmyndagerð á Islandi í
hálfgerðu basli.
— Hvaö meö framtiö kvik-
myndageröar á Islandi?
„Kvikmyndageröin hefur veriö
hálfgert basl á Islandi. 1 vand-
ræöum sinum hafa margir orðiö
aö fara út i gerð auglýsinga-
mynda. Og ef þú ert kominn út i
auglýsingamyndagerð hefuröu
ekki tima til aö gera aðrar
myndir.
Kvikmyndageröarmenn hafa
bundið miklar vonir viö kvik-
myndasjóöinn. En styrkir úr hon-
um nema ekki nema litlum hluta
af kostnaöi viö gerö mynda.
Margir vilja aö formi fjárveit-
inga sjóösins veröi breytt. Menn
vilja aö fjárveitingarnar séu i
formi lána eöa ábyrgöar og þá,
hærri. Styrkirnir eiga ekki aö
vera neinar ölmusur.
Eins og er ber markaðurinn hér
ekki kostnaöínn af gerö fræöslu-
mynda svo dæmi sé tekiö. En ís-
lendingar eiga eftir aö læra aö
notfæra sér kvikmyndirnar, svo
sem til kennslu, fræöslu og
kynningar. Mönnum blöskrar aö
sjá hvaö kostnaöurinn viö kvik-
myndagerö er mikill. En er hann
mikill miöaö við aöra fjölmiöla,
s.s. viö gerö hljómplötu,
uppsetningu og sýningu leik-
verks? Mér finnst vanta skilning
á þvi aö kvikmyndin getur jafnvel
veriö hreinn „bissness”.
Þá erum viö óánægöir meö þá
samkeppnisaöstööu sem islenskir
kvikmyndageröarmenn eru I
gagnvart erlendum „kollegum”
sinum. Viö þurfum aö borga all-
háar upphæöir I formi tolla og
gjalda sem útlendingarnir sleppa
viö.
Þannig er samkeppnishæfni
okkar rýrö verulega. Þannig
sækja útlendingarnir til okkar
fjársjóö þjóöarinnar, þ.e. um-
hverfiö og taka um leiö verkefni
frá islenskum kvikmyndageröar-
mönnum.
Ég held þó ekki aö þaö sé al-
mennur vilji I okkar félagi fyrir
aö gera eins og iönaöarmenn og
hljómlistarmenn aö krefjast þess
aö hingað komi enginn kvik-
myndageröarmaöur nema meö
okkar samþykki. Hins vegar
ættu þeir t.d. aö borga eitthvert
aöstöðugjald hér I kvikmyndasjóð
og jafna þannig aöstööumuninn.
Ef tekst aö auka skilning al-
mennings á notagildi kvikmynda
og ef samkeppnisaöstaöan batnar
þannig aö viö höfum sömu aö-
stööu til aö nýta eigiö land og út-
lendingarnir, þá er ég bjartsýnn á
framtið islenskrar kvikmynda-
geröar”.
—ATA
roddsen, MlKmyndagerðarmann
Myndlr: Jens Klexandersson