Vísir - 21.05.1979, Blaðsíða 4

VISIR Mánudagur 21. mal 1979.
4
#’ fíV *' ’íVA’ v'
Umsjón:
Guðmundur
Pétursson
Hðfundur
Henry Henriksen,
ritstjóri, skrifar i
hið samnorrræna
rit „Nordisk
Kontakt” grein um
þau vandamál sem
steðja að sambúð
Noregs og Islands
vegna hagsmun-
anna við Jan
Mayen. — Megin-
hluti greinarinnar
birtist hér þýddur,
en f jallar aðallega
Viðræður milli nágrannaríkja
um fiskveiðihagsmuni hafa haft
sorglega tilhneigingu til þess að
snúast yfir í pólitiskar þrartur og
ásteyting. Alvarlegasta dæmið
um slikt á siöustu árum var hið
svonefnda þorskastrið Bretlands
og íslands fyrir nokkrum árum.
Siðari árin einnig tilraunir Efna-
haesbandalagsins til þess að
koma á veiðikvótum i efnahags-
lögsögu EBE, en þær hafa strand-
aö á ágreiningi niilli Stóra-Brét-
lands annars vegar og hinna
EBE-landanna hins vegar.
Aö baki þorskastrlðínu lá
ákvörðun Islands um að lýsa yfir
200 mQna efnahags- eða fiskveiði-
lögsögu. Að baki deilunnar innan
EBE liggja mismunur á fisk-
veiðistefnum einstakra rikja og
svo flækjur þar sem 200 milna
lögsögur skerast. Hiö siöamefnda
er einmitt þaö, sem skapar Noreg
vanda í samskiptum si'num við
aðliggjandi strandriki eins og
Sovétrikin vegna Barentshafs og
Svalbarða, eða frændrlki eins og
tsland vegna hafsvæðisins um-
hverfis eyjuna Jan Mayen.
Arekstri var afstýrt í Barents-
hafi með þvi að Noregur og Sovét-
rikin gerðu með sér bráðabirgöa-
samkomulag varöandi hið um-
deilda fiskveiðisvæði. í Sval-
barðamálinu lækkaði Noregur
seglin. í staðinn fyrir að lýsa yfir
efriahagslögsögu, þar sem norsk
lög skyldu gilda, hvað sem liði
yfirráðum náttUruauðlinda eða
veiðihefðum, var lýst yfir vernd-
un fiskimiða á grundvelli laga,
sem gilda jafnt um norska sem
erlenda fiskimenn. — Hve stór
hættan er á því, að kastast geti i
kekki, kom best L ljós, þegar
Sovétrikin neituöu að viðurkenna
rétt Noregs til þess að taka sér
sllka efnahagslögsögu. Noregs-
stjórn tók þann kostinn að gera
ekki ítrustu kröfur við Svalbarða.
Landgrunnsspurningin
við Jan Mayen.
A ýmsan máta felast við Jan
Mayen ýmsir þættir sem minna á
deiluna milli Sovétrlkjanna og
Noregs, þar sem þrætt var um,
hverjum heyri til ákveðnir hlutar
af landgrunninu. I umræðum um
Jan Mayen-svæöiö eru lögð til
grundvallar vandamálin við aö
lýsa yfir efnahagslögsögu og
spurningin um, hvar draga eigi
mörkin, þar sem lögsagan rekst á
aðra. Hið siðarnefnda er þó
kannski ekki það mikilvægasta I
Jan Mayen-málinu, þótt það eigi
ef til vill eftir að taka langan tlma
og miklar viöræður að leysa það.
Aðalatriðiö er það — sem
margir kvlöa að geti orðið mikið
þrætuepli — hvort ísland viöur-
kennir eöa ekki, að landgrunniö
umhverfis eyjuna sé norskt eöa
ekki.
Samkvæmt gildandi þjóöarétti
heyrir landgrunnið umhverfis eyj-
una Noregi til, og þannig túlka
Norömenn þaö. Þannig hefur ver-
iö á það litið af flestum, og veröur
þvi skoðaö sem staöreynd, og
þarfiiastþvi ekki sérstakrar yfir-
lýsingar norsku rikisstjórnarinn-
ar.
Verður Jan Mayen
misklíðarefni
íslands 09 Noregs?
um spurninguna
varðandi land-
grunnið.
Þaö verður að liggja ljóst fyrir,
að efnahagslögsaga hefur ekkert
með hafsbotninn aö gera. Þau
sjónarmið, sem mennhafa I huga
við efnahagslögsögu taka ekki til
landgrunnsspurningarinnar viö
Jan Mayen. Það gera hinsvegar
landgrunnslögin.
En þaö er ákveöið samhengi á
milli þessara spurninga. Þegar
menn ræða um efnahagslögsögu
við Jan Mayen, verða mönnum
fiskeiðarnar efstar I huga. Fisk-
veiðitakmarkanir verða I reyndi
efnahagslögsaga eyjarinnar.
Einn og einn maður á tslandi
heldur þvf fram, að trauðla sé
unnt að viðurkenna fiskveiðilög-
sögu Norðmanna við Jan Mayen
öðru vísi, en það stangist á viö
gildandi viðhorf til landgrunns-
ins. Enda eru raunar sömu rökin
tekin til, þegar menn draga i' efa,
að rfki geti gert tilkall til land-
grunns, eins og þegarefast er um
réttmæti efnahagslögsögu.
Eyja eða útsker
í ræðu, sem Knut Frydenlund,
utanrfkisráðherra Noregs, flutti i
vetur, ítrekaöi hann, að Noregur
hefði rétt til þess að lýsa yfir
efnahagslögsögu við Jan Mayen.
Þessi yfirlýsing leiddi til beiskra
ummæla ýmissa Islendinga (eins
og Lúövfks Jósepssonar,
formanns Alþýðubandalagsins,
eins þriggja núverandi stjórnar-
fl ok kci
Lúðvik hélt þvi fram, að krafa
Noregs væri fjarstæða, og að
Noregur gæti í mesta lagi gert til-
kall til tólf mflna landhelgi um
Jan Mayen, ef rikjandi s jónarmið
á hafréttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna verða látin gilda, og að
Jan Mayen heföi ekki rétt til eigin
efnahagslögsögu og eigin land-
grunns, þvi að á eyjunni væri ekki
samfélag manna, naumast nokk-
ur byggð,ogekki um að ræða lífs-
afkomu þjóðar eða eigið atvinnu-
lif ibúa þar.
Benedikt Gröndal, utanrfkis-
ráðherra tslands, tók öfuga af-
stööu, þegar hann lýsti þvi yfir,
að næðu frumvörp, sem liggja
fyrir Hafréttarráöstefnunni,
fram að ganga, liti hann svo á, aö
Noregur gæti lýst yfir 200 milna
efnahagslögsögu viö Jan Mayen.
Sagt með fáum orðum, er
þrætuefnið þá i reyndinni þetta:
Er JanMayen útsker, einsog þaö
erskilgreint i þjóöarétti, —áborö
viö Rockall — , eða er það eyja?
Uppkastið, sen) liggur fyrir
hafréttarráöstefnunni, fjallar um
þetta f þrem stuttum málsgrein-
um i kafla 121. — Fyrst er eyja
skilgreint þannig: Eyja er
náttúrulega myndað landssvæði,
umkringt vatni, sem stendur upp
úr yfirborðinu á háflóöi. — I öðru
lagi er fjallaö um útvíkkun land-
helgi (sem strandrfki hefur öll
umráð yfir), útvikkun efnahags-
lögsögu (þarsem strandriki hefur
umráð yfir auðlindum I sjónum,
en verður að leyfa frjálsar sigl-
ingar) og aðliggjandi svæða, og
tekiö fram, að styðjast verði við
gildandi hafréttarsáttmála, þeg-
ar leyst er úr þrætum um, hvar
draga eigi mörkin. (1 Barentshafi
lita Norðmenn svo á, að mörk
efnahagslögsögunnar og land-
grunnsins skuli miöast við mið-
linukenninguna, eða út frá fjar-
lægðinni milli stranda þessara
tveggja rikja.) — I þriöja lagi er í
uppkastinu sagt, að útsker, þar
sem mannabyggð geti ekki viö-
haldist og ekki eigið efnahagslff,
skuli ekki gera kröfu um sér efna-
hagslögsögu eöa tilkall til land-
grunns.
Er Jan Mayen eyja?
Jarðfræðilega séö uppfyllir Jan
Mayen skilgreiningarkröfurnar,
sem geröar eru til eyjar. Jan
Mayen er 380 ferkilómetra land-
svæði. Það búa um það bil 20
Norðmenn þar að staöaldri. Þeir
starfa við veðurathugunarstöðv-
ar, en fá allt sitt viðurværi frá
Noregi. — En hvernig mun hátta
til á Jan Mayen eftir tiu eöa
fimmtán ár?
Það má vel hugsa sér, að þar
verði byggð fiskibátahöfn og f
framhaldi af þvi taki menn sér
þar fasta búsetu. Ef finnstá land-
grunninu olia eða gas, sem hag-
kvæmt væri að vinna, risi vafa-
laust þar upp ollumiðstöð. Þriðja
skilyrði hafréttarsáttmálans yrði
þá uppfyllt.
A hafréttarráðstefriu Samein-
uðu þjóðanna, sem kom saman
19. mars, var meirihluti fulltrú-
anna fylgjandi textanum, eins og
hann láfyrir i kafla 121 í uppkast-
inu. Það þykja litlar horfur áþvi,
að veigamiklar breytingar verði
gerðar þar á, enda standa að því
orðalagi miklu voldugri riki en
Noregur og Island, og þau gera
einnig kröfur til landgrunns viö
slnar eyjar. Nægir að nefna eyj-
arnar i Kyrrahafinu, þar sem
Bandarikin hafa mikla hagsmuna
aö gæta.
Óvissan um ísland.
Meðan Noregur hefur lýst opin-
berlega sinni afstöðu, hefur Is-
land ekki enn gert opinberlega
grein fyrir sinni. Dregur fslenska
stjórnin rétt Noregs til land-
grunnsins i efa, eða viðurkennir
hún hann? 1 síðara tilfellinu ligg-
ur leiðin opin til samninga um,
hvar mörkin skuli dregin.
Það má einfalda þetta svo, að
segja, að samningaviðræður
komi ekki til greina, fyrr en ts-
lendingar viðurkenna, að þarna
séeitthvað, sem komi til skipta. t
Barentshafi hafa bæði Sovétrfkin
og Noregur fyrir löngu lýst sinni
afstööu og kröfum. En lfka má
orða þaö þannig, aö spurningarn-
ar um Jan Mayen séu f eðli sinu
tvær: 1. Um rétt Norðmanna til
þess að gera tilkall til land-
grunnsins, og þar með spurningin
um þjóðarétt til þess að helga sér
ákveðin svæði. 2. Hvar draga
skuli mörkin miili lögsögu um-
hverfis Jan Mayen og lögsögu Is-
lands, sem lýst var yfir fyrir
mörgum árum.
Það er óvissan um viöbrögð ts-
lendinga til fyrri spurningarinn-
ar, sem segir mest til sin. Það er
mest þar, sem hætta getur oröiö á
deilum. Siður i samningum um,
hvar mörkin skuli dregin.
Þar f liggur að miklu leyti skýr-
ingin á varfærni norsku stjómar-
innar. Bæöi i samskiptum við
Sovétrikin og EBE-löndin, sem
höfðu hagsmuna aö gæta á norsk-
um fiskimiöum, valdi Noregs-
stjórn að fara viðræöu- og samn-
ingaleiöina til þess að sneiða hjá
vandræðum, misskilningi og mis-
tökum. Sömu stefnu er fylgt
gagnvart tslandi. Norðmenn vilja
vita vissu sina um afstööu íslend-
inga, áður en þeir lýsa yfir efna-
hagslögsögu. Bráöræöi gæti leitt
til illinda milli tveggja NATO-
rfkja, og þá á jafn mikilvægu
svæði og norðurjaörinum.
Henry Henriksen: Konflikt Norge-Island om Jan Mayen?
Norden: Regionalpolitiskt handlingsprogram faststállt
Danmark: Barsebáck udsat for stærk dansk modvind
Finland: Riksdagsöppning i kvinnornas tecken
Island: Krisen i regjeringen löst
Norge: Fordelaktig á satse pá elektrisk kraft
Sverige: Dramatisk omsvángning av (s)
Portráttet: Steingrímur Hermannsson
A forsfðu samnorræna rltsins „Nordisk Kontakt”, þar sem grein Henry Henriksens birtist um
Jan Mayen, er birt mynd af Islenskum fiskibátum á leiö i land af miðunum.