Morgunblaðið - 04.02.2001, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
V
IÐRÆÐUM Lækna-
félags Íslands og Ís-
lenskrar erfðagreining-
ar um framkvæmd laga
um miðlægan gagna-
grunn á heilbrigðissviði var slitið í
síðasta mánuði eftir að hafa staðið
í tæpa 11 mánuði með hléum. Í lok
desember virtist sem aðilar væru
að ná saman, m.a. lýstu báðir að-
ilar sig reiðubúna að fylgja eftir
yfirlýsingu Alþjóðalæknasamtak-
anna, WMA, um álitaefni varðandi
gagnagrunna á heilbrigðissviði
þegar hún lægi fyrir, en fyrstu
drög að yfirlýsingunni voru birt í
október sl. Þá virtust báðir aðilar
samþykkir því að þar til yfirlýs-
ingin lægi fyrir yrði krafist skrif-
legs samþykkis sjúklinga varðandi
söfnun heilbrigðisupplýsinga í mið-
lægan gagnagrunn, en skriflegt
samþykki hefur frá upphafi verið
meginkrafa Læknafélagsins.
Stjórn Læknafélagsins ákvað
engu að síður að slíta viðræðunum
og virðist sem að trúnaðarbrestur
milli stjórnar og Íslenskrar erfða-
greiningar hafi ráðið þar mestu
um. Að mati stjórnarinnar var
óheppilegt að ÍE gengi til samn-
inga við heilbrigðisstofnanir með-
an viðræður stóðu yfir við LÍ, auk
þess sem ummæli Kára Stefáns-
sonar, forstjóra Íslenskrar erfða-
greiningar, á opinberum vettvangi
gerðu stjórnarmenn fráhverfa
frekari viðræðum. Íslensk erfða-
greining hefur óskað eftir því við
stjórn Læknafélagsins að viðræður
verði teknar upp að nýju, en ekk-
ert svar hefur borist frá Lækna-
félaginu.
Hinn 22. janúar 2000 veitti heil-
brigðisráðherra Íslenskri erfða-
greiningu rekstrarleyfi til gerðar
og starfrækslu gagnagrunns á
heilbrigðissviði á grundvelli laga
nr. 139/1998 um gagnagrunn á
heilbrigðissviði. Þar er m.a. kveðið
á um að afhenda megi rekstrar-
leyfishafa upplýsingar úr sjúkra-
skrám til flutnings í gagnagrunn
að fengnu samþykki heilbrigðis-
stofnana eða sjálfstætt starfandi
heilbrigðisstarfsmanna. Í febrúar í
fyrra voru síðan í undirbúningi
samningaviðræður Íslenskrar
erfðagreiningar og stjórnenda
heilbrigðisstofnana um aðgang að
heilbrigðisupplýsingum lands-
manna til flutnings í miðlægan
gagnagrunn á heilbrigðissviði.
Íslensk erfðagreining og
Læknafélagið hefja viðræður
Þegar gagnagrunnsfrumvarpið
var til meðferðar sendu 150
læknar Alþingi yfirlýsingu um að
þeir myndu ekki senda upplýsing-
ar um sjúklinga sína í gagna-
grunninn, nema samkvæmt skrif-
legri ósk þeirra. Á aðalfundi
Læknafélags Íslands haustið 1999
var ítrekað það álit að lögum um
gagnagrunn á heilbrigðissviði væri
áfátt þar sem ekki væri gert ráð
fyrir upplýstu samþykki sjúklings
og lögin gætu því grafið undan
þeim trúnaði sem ríkja þyrfti milli
læknis og sjúklings.
Í samtali við Morgunblaðið 11.
febrúar 2000 sagðist Sigurbjörn
Sveinsson, formaður Læknafélags
Íslands, gera ráð fyrir að fjöldi
lækna væri ennþá þeirrar skoð-
unar að ekki yrði samið við rekstr-
arleyfishafann án samþykkis sjúk-
linga. Hann sagði þá að í huga
lækna tengdist upplýst samþykki
vísindarannsóknum þar sem sjúk-
lingur væri upplýstur um rann-
sóknina, eðli hennar og takmark
og hvernig farið yrði með gögnin
að henni lokinni. Nú lægi fyrir að
upplýstu samþykki væri ekki til að
dreifa í tengslum við gagnagrunn-
inn. Hann sagði aftur á móti að
Læknafélagið væri tilbúið að ræða
þá hugmynd að leitað yrði opins
samþykkis sjúklinga í tengslum við
gagnagrunninn. Kristján Erlends-
son, læknir og framkvæmdastjóri
samstarfsverkefna ÍE, tók vel í
hugmyndir formanns LÍ um að
hugsanlega mætti fara þá leið að
afla einhverskonar opins samþykk-
is en benti þó á að lögin gerðu ráð
fyrir svonefndu ætluðu samþykki
og sjúklingar gætu hvenær sem er
óskað eftir að upplýsingar um þá
yrðu ekki fluttar í grunninn.
Á stjórnarfundi Læknafélagsins
8. febrúar í fyrra var samþykkt að
hefja viðræður við Íslenskra erfða-
greiningu um hvort LÍ og ÍE gætu
fundið sameiginlega lausn á hvern-
ig virða megi sjálfsákvörðunarrétt
sjúklinga, að því skilyrði uppfylltu
að lausnin yrði ekki sértæk fyrir
miðlægan gagnagrunn á heilbrigð-
issviði heldur altæk fyrir sambæri-
lega grunna hérlendis. Samnings-
viðræður snerust einkum um
meðferð upplýsinga úr sjúkra-
skrám og hvort og hvernig afla
ætti skriflegs samþykkis sjúklinga
fyrir að veita heilsufarsupplýsing-
ar í gagnagrunninn.
Aðalfundur lýsir fullum stuðningi
við stjórn Læknafélagsins
Fram á mitt sumar skiptust að-
ilar á hugmyndum um hvernig
leysa mætti deiluna, en á stjórn-
arfundi 8. ágúst ákvað Lækna-
félagið að slíta viðræðunum. Í bók-
un fundarins segir að skýrt hafi
komi fram í viðræðum að Íslensk
erfðagreining væri alls ekki tilbúin
að virða fortakslaust þá megin-
reglu að samþykki þurfi að liggja
fyrir til þess að vinna megi með
heilbrigðisupplýsingar í hinum
miðlæga gagnagrunni. „Fram kom
að þrátt fyrir að samþykkis yrði
aflað bæri, með vísan til laga um
miðlægan gagnagrunn á heilbrigð-
issviði, að vinna með heilsufars-
upplýsingar þeirra, sem ekki gæfu
nein svör, á grundvelli ætlaðs sam-
þykkis. Ætti þetta bæði við þær
upplýsingar sem fyrir lægju og
þær sem til yrðu í tímans rás,“
segir í bókun fundarins.
Stjórn LÍ taldi verklag þetta
óaðgengilegt og ákvað í framhald-
inu að slíta viðræðum við Íslenska
erfðagreiningu og leggja fram
ályktunartillögu fyrir aðalfund til
samræmis við fyrirliggjandi stöðu
mála. Í framhaldinu sendu Íslensk
erfðagreining og Læknafélagið frá
sér sameiginlega yfirlýsingu þar
sem fram kom að viðræður hafi
verið efnislegar og málefnalegar
og sameiginlegur skilningur náðst
um ýmsa efnisþætti málsins. Einn-
ig kom fram að þótt viðræðurnar
hafi ekki leitt til sameiginlegrar
niðurstöðu væri það einlægur vilji
beggja aðila að leysa þann ágrein-
ing sem ennþá var fyrir hendi.
Aðalfundur Læknafélagsins var
haldinn dagana 25. og 26. ágúst og
í kjölfar hans óskaði stjórn félags-
ins eftir nýjum viðræðum við Ís-
lenska erfðagreiningu. Hinn 5.
september sendi Sigurbjörn Kára
Stefánssyni bréf og fór fram á að
viðræður yrðu teknar upp í kjölfar
ályktana aðalfundar Læknafélags-
ins og 14. september sendi Sig-
urbjörn annað bréf þar sem ÍE er
kynnt eftirfarandi ályktun aðal-
fundarins: „Aðalfundur Lækna-
félags Íslands, haldinn á Ísafirði
dagana 25.–26. ágúst 2000, lýsir yf-
ir fullum stuðningi við stjórn
félagsins við þá vinnu sem hún
hefur lagt í að fá leyfishafa mið-
lægs gagnagrunns á heilbrigðis-
sviði til að afla gagna í grunninn
með viðunandi hætti. Fundurinn
staðfestir þá skoðun stjórnar
félagsins að ekki verði við annað
unað en að aflað verði persónu-
legrar heimildar til flutnings heil-
brigðisupplýsinga um þá einstak-
linga sem grunninn eiga að
mynda.“ Í lok september sendi
Sigurbjörn Íslenskri erfðagrein-
ingu jafnframt ósamþykkt drög
Alþjóðalæknasamtakanna, World
Medical Association, að yfirlýsingu
um siðfræðileg álitaefni varðandi
gagnagrunna á heilbrigðissviði.
Fyrsti samningurinn undir-
ritaður við heilbrigðisstofnun
Í framhaldi af þessum bréfa-
skriftum formanns Læknafélags-
ins til ÍE var lítil hreyfing á mál-
inu, en Sigurbjörn og Kári hittust
tvisvar, seinast 2. október, og varð
þá niðurstaðan sú að Kári myndi
senda tillögur sínar innan skamms
til Læknafélagsins. Hinn 11. des-
ember sendir Kári Sigurbirni síð-
an bréf þar sem hann segir að
hann hafi ákveðið að biðja læknana
Kristján Erlendsson og Einar
Stefánsson að annast frekari við-
ræður við Læknafélagið og þeir
muni óska eftir fundi næstu daga.
Í bréfinu kemur jafnframt fram að
Íslensk erfðagreining lagði fram
yfirlit um það hvernig getið er um
umfjöllun siðanefnda, tölvunefndar
og notkun upplýsts samþykkis í
Læknablaðinu í síðustu fjórum ár-
göngum þess. Því til viðbótar segir
Kári að nú liggi fyrir drög að yf-
irlýsingu WMA, World Medical
Association, um siðfræðileg álita-
efni varðandi gagnagrunna á heil-
brigðissviði og þessi skjöl ættu að
geta orðið gott innlegg í um-
ræðuna.
Í niðurlagi bréfsins segir Kári
að samningar við stofnanir hafi
gengið vel og að þegar hafi skap-
ast aðstæður sem geri undirritun
fyrstu samninga mögulega. „Það
er mitt mat að þannig sé frá samn-
ingum gengið að þegar niðurstaða
fæst í viðræðum LÍ og ÍE þurfi
ekki að breyta þeim á nokkurn
hátt. Það er áfram einlægur vilji
ÍE að niðurstaða fáist sem allra
fyrst.“ Íslensk erfðagreining skrif-
aði undir fyrsta samninginn við
heilbrigðisstofnun þegar samning-
ar voru undirritaðir við Fjórðungs-
sjúkrahúsið á Akureyri 19. des-
ember sl. Í samningnum er m.a.
kveðið á um að FSA muni á samn-
ingstímanum vinna og búa til
flutnings í gagnagrunn á heilbrigð-
issviði heilsufarsupplýsingar sem
til eru innan stofnunarinnar, en
hvergi er í samningnum vikið að
því hvort leitað verði samþykkis
sjúklinga eða lækna varðandi með-
höndlun og færslu heilbrigðisupp-
lýsinga í miðlægan gagnagrunn á
heilbrigðissviði.
Farið verði að íslenskum lögum
og alþjóðlegum viðmiðunum
Tveimur dögum fyrir undirritun
samningsins við FSA, 17. desemb-
er, lögðu samningsaðilar Íslenskr-
ar erfðagreiningar fram drög að
því sem kallað var sameiginleg sýn
ÍE og LÍ á notkun heilsufarsupp-
lýsinga í vísindarannsóknum sem
til verða við þjónustu við sjúklinga.
Meginefni þessara tillagna ÍE fólst
í þremur þáttum. Í fyrsta lagi að
aðilar myndu fara að íslenskum
lögum eins og þau eru hverju sinni
svo og alþjóðlegum viðmiðum vís-
indasamfélagsins, eins og þau
myndu koma fram í væntalegri yf-
irlýsingu World Medical Associa-
tion um álitaefni varðandi gagna-
grunna á heilbrigðissviði. Í öðru
lagi gerðu drögin ráð fyrir að eng-
ar rannsóknir færu fram á slíkum
heilsufarsgögnum án samþykkis
vísindasiðanefndar (þverfaglegrar
Trúnaðarbrest-
ur helsta orsök
samningsslita
Fólk að störfum á rannsóknarstofu Íslenskrar erfðagreiningar að Lynghálsi.
Morgunblaðið/Kristinn
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigðisráðherra afhendir Kára Stefánssyni, forstjóra
Íslenskrar erfðagreiningar, rekstrarleyfið fyrir gagnagrunni á heilbrigðissviði.
Viðræðum Læknafélags Íslands og Íslenskrar
erfðagreiningar slitið þrátt fyrir að lítið bæri í milli
Helsti ásteytingarsteinninn í viðræðum Læknafélagsins og
Íslenskrar erfðagreiningar varðandi framkvæmd laga um mið-
lægan gagnagrunn á heilbrigðissviði hefur snúist um þá kröfu
Læknafélagsins að krefjast eigi skriflegs samþykkis sjúklinga við
færslu upplýsinga í grunninn. Eiríkur P. Jörundsson kynnti sér gang
viðræðna milli þessara aðila og leitaði orsaka fyrir því að upp úr
viðræðum slitnaði þegar samkomulag virtist í sjónmáli.