Vísir - 01.06.1979, Blaðsíða 9

VISIR Föstudagur 1. júnl 1979
vw:%>
Eftir aö íslendingar komust undir Noregskonung vegna ösættis
heima fyrir og nokkurrar höfðingjadýrkunar og ættfærslunnar til
smákonunga i Skandinaviu lentu þeir siöar undir danska konunga
eins og svo giöggt má sjá á giftingarvottorðum þar sem hið
hátfðlega mál Ijómar enn á follósíðum: Vér o.s.frv. hertogi Vinda og
Gauta og hvaö þeir hafa nú titlaö sig hinir merku útlendu herrar
sem lögðu blessun sina yfir ástarsambönd íorfeðra okkar. Á
nltjándu öldinni þurfti að ná saman friheitunum sinum til að fá
svona attest frá hertogum hreppa suður I Evrópu og getur þess oft í
bréfum.aðmennerubeðnir aðútvegaþau fyrir kaupakonur af öðru
landshorni.
Hertogar
og Gauta
Með undarlegum hætti hefur
konungdómur ætið verið fjarri
íslendingum og kannski svolitið
hlægilegur i bland. Enginn þorði
að orða konungdóm yfir Islandi
um þær mundir sem landið var
að losna undan Danakóngi á
striðsárunum, enda kynkvislir
Ara fróða orðnar nokkuð út-
þynntar eftir átta hundruð ár. I
flimtan var haft að við heföum
getaö fengið konungættaðan
brunavörð og fimmtán milljónir
danskar með.en það hefur verið
skritin hugmynd og varla borizt
með simanum, enda var með
öllu sambandslaust milli land-
anna um þær mundir sem
lýðveldið varð að verða að veru-
leika. En þótt kóngar hafi verið
okkur fjarri lengst af þeim tima
sem hér var konungsriki hefur
okkur fallið þeim mun betur við
dönsku konungsfjölskylduna
sem lengra liður frá lýðveldis-
tökunni. Þetta eru eðlileg við-
brögð við kurteisi dönsku
þjóðarinnar sem hefur gert sér
far um að sýna að engar bráðar
tilfinningar hafa fylgt slitum við
hinn danska konungsstól.
Bréf til Grænlendinga
Nýlega var svo annað land að
heimta til sin nokkurs konar
fullveldi úr hendi danskrar
drottningar. Mátti fyrir
skömmu sjá hvar Margrét Þór-
hildur og hennar gemal stóöu
framan i nokkrum Græn-
lendingum i hvitum anórökkum
við að fá þeim bréf upp á að nú
mættu þeir tala sjálfir en nytu
áfram fjárstyrksins úr danska
kassanum sem manni skilst að
skipti Grænlendinga miklu. Er
þá lokið dönskum yfirráðum i
Norðurhöfum og þvi nokkur
þáttaskil orðin sem ég skil ekki
hvað valdiö hafa litlum tiðind-
um á tslandi. Voru þó einu sinni
menn til i landinu sem gátu skil-
greint svona atburði. En auð-
^vitað situr efnahagsþvælan
fyrir öllu eins og fyrri daginn.
Danskir reyfarar
t rauninni hefur það alltaf
verið nokkur ráðgáta hvers
vegna kóngar.smáir sem stórir,
sóttu til landa hingað norður i
kuldann. A tslandi og Grænlandi
var bókstaflega ekkert annað
en landrými, mest sprengisand-
ar og jöklar. Að visu hafa veriö
skrifaðar lærðar bækur um Is-
landsverzlunina og vonda
danska kaupmenn sem áttu að
hafa grætt heil ósköp. Vel má
vera að margt sé rétt og skyn-
samlega athugað í þeim skrif-
um og hér hafi rikt verzlunar-
ánauð herraþjóðar. En veður-
far, plágur og eldgos voru okkur
þó þyngri i skauti þegar á allt er
litið og söxuðu mest mannfólkið.
Auðvitað komu hingað danskir
reyfarar til að stjórna landinu i
umboði konungs en það var
svona ámóta fullt i heiminum af
reyfurum á miðöldum og er I
dag — og ekki Ifkar stjórnin
betur núna, eða hvaö?
H a n d a d ö n s k u m
kaupakonum
Danir hafa haldið þvi fram að
þeir hafi ekkert haft nema ama
af tslandi. Þeir halda hinu sama
fram um Grænland, þar fengu
þó Skandinavar að kristna lýð-
inn eins og frægt er og bæta einu
landinu enn undir hinn rétta
Guð. Hins vegar verður ekki séð
hvert ágæti þessi lönd voru fyrir
konunga suður I álfu sem enginn
þeirra sá og varla heyrði fyrr en
1874, þegar Kristján niundi kom
hingað með barnabarn frönsku
byltingarinnar i hendinni. Það
hefur þá helzt verið að á hverju
folió-blaði handa fólki sem var
að gifta sig stóð fyrir utan her-
togi Vinda og Gauta að jöfur
væri einnig konungur Islands og
Grænlands. Kaupakonurnar i
Danmörku gátu svo haldið það
sem þær vildu um hin miklu
lönd norður i hafinu. Þær hafa
frekar haft spurnir af land-
gæðum hjá Vindum og Gautum.
En allt hefur þetta verið hégómi
og reykur að helmingi. Danskir
kóngar og áður norskir hljóta að
hafa haft litil afskipti og litla
vitund um þessi lönd sin nema
hvað stöku sinnum rakst Is-
lendingur að dyrum þeirra til
neðanmáls
„Krafa okkar um eignaraðild að
Jan Mayen sannar sig sjálf
hnattlega séð og er engu rétt-
minni en einhliða yfirlýsing
Norðmanna um eignarrétt”,
segir Indriði i þessari grein og
ennfremur: „Samningar okkar
um hafsvæðið i kringum Jan
Mayen eiga að byggjast á þeirri
viðurkenningu Norðmanna að
til eyjarinnar eigum við jafnan
rétt og þeir”...
að flytja þeim kvæði og aðrar
rollurýmist i bænarformi eða til
lofs og dýrðar æðsta manni allrai
skepnu i rikinu.
Guðdómlegur gleðileikur.
Þegar Margrét Þórhildur sem
samkvæmt gamalli hefð hlýtur
að vera hertogaynja Vinda og
Gauta, Slésvikur og Holstein
afhenti Grænlendingum miðann
upp á fullveldið. hefur eflaust
flogið um hug hennar að þá væri
þessu basli lokið hér norður frá.
Grænlenzki búningurinn hénnar
verður hengdur upp og geymdur
um sinn og endar siðan á safni i
Kaupmannahöfn til vitnis-
burðar um hin grænlenzku yfir-
ráð. Og allt i einu veröur áhorf-
andanum ljóst að hann hefur
orðið vitni að einskonar
„guðdómlegum gleðileik” sem
hófst með Gamla sáttmála og
endaði I Góðvon einn svalan
vordag 1979. En uppgjörið um
norðurhöfin er eftir, vegna þess
að gleðileikurinn sem hófst á
þrettándu öld i Noregi hefur
skilið eftir sig leifar konungs-
valds sem eyþjóðir i norðurhöf-
um hljóta aö andmæla fyrr eða
siðar vegna hnattstöðu sinnar.
Þegar stofnað var til yfirráða
yfir þessum leifum voru
norðurbúar ekki sjálfráðir
gerða sinna i stjórnarfarslegum
efnum meö norskan eða dansk-
an alvald yfir sér og fulikomna
og alvöruþrungna þátttöku i
þvi sjónarspili sem nú er lokið.
Hefðarréttur og enginn
réttur
I norðurhöfum, norðan Is-
lands.eru tvær eyjar, sem lentu
undir Noreg á sinum tima. Hér
er átt við Svalbarða og Jan
Mayen. Svo vill til vegna nýrra
uppskipta á hafsvæðum að
báðar þessar eyjar skipta oröið
miklu máli. Eignaréttur Noregs
á Svalbarða og Jan Mayen ork-
ar tvimælis, og má merkilegt
kalla að þær skyldu ekki lenda
undir dönsku krúnuna á sinum
tima, þegar Noregur gekk und-
an Danmörku. Sannleikurinn er
sá að Norðmenn voru kannski
ekki komnir af stað fyrir alvöru
i landvinnineum í norðurhnfnm
um það leyti. Engu að siður
hefur verið litið á Svalbarða
sem norskt land, þótt þar sé að-
eins veöurathugunarstöö og þótt
Rússar gangi þar um eins og
heima hjá sér. Noregur á eftir
að sanna ótviræðan eignarrétt
sinn á Svalbaröa og ber fram-
koma Rússa vitni um það. En
riki einhver vottur af norskum
hefðarrétti til Svalbarða þannig
að Norðmenn geti hengt hatt
sinn á hann, gildir enn minni
réltur til Jan Mayen.
Jan Mayen að hálfu
Manni skilst að islenzkir
stjórnmálamenn enn nokkuð
trúir skandinaviskum yfir-
ráðum, liti svo á að þeir þurfi að
semja við Norömenn um haf-
svæðið i kringum Jan Mayen.
Það getur vel verið að eitthvað
þurfi að semja,en þá verður það
aðeins út frá jöfnum rétti til
eyjarinnar. Fyrst dönsk drottn-
ing hefur i verki lýst þvi yfir að
mál sé að linni yfirráðum I
noröurhöfum er mál til komið
að við förum aö tala við Norð-
menn um yfirráöin i næsta ná-
grenni okkar. Við þurfum i þvi
efni ekki að vera eins og
kaupakonurnar fyrrum sem
urðu að biða eftir friheitunum
sinum til að geta gift sig með
bréfi frá hertoga Vinda og
Gauta. Krafa okkar um eignar-
aöild að Jan Mayen sannar sig
sjálf hnattlega séð og er engu
réttminni en einhliöa yfirlýsing
Norðmanna um eignarrétt. Á
þessari öld voru farnar ferðir
héðan til Jan Mayen til að sækja
rekavið og af þeim sökum höf-
um við nytjaö eyna engu siður
en Norðmenn. Atti sá ágæti
maður, Freymóður Jóhannsson
listmálari þátt i einni slikri ferö
og hefur lýst henni skilmerki-
lega á prenti.
Norðmenn viðurkenni
réttinn.
Kurteisi er sjálfsagt góð i
skiptum rikja á milli. Frænd-
semisfeimni okkar við
Norðmenn út af þessu máli yrði
hins vegar afleit. Margrét Þór-
hildur sýndi Grænlendingum
mikla kurteisi á dögunum og
enn kurteisari eiga Danir eftir
að verða við Grænlendinga þeg-
ar þeir fara að borga þeim svo
þeir geti lifað þvi hálfdanska
menningarlífi sem þeim hefur
verið kennt að meta og viröa.
En nú er svo langt oröið siðan
við urðum lýöveldi að viö liggur
að norræna samvinna ætli á
stundum að slæva lýðveldis-
þróttinn. Og verði norræn sam-
vinna til þess að frændsemis-
hjali slepptu að við látum af
kröfum okkar til Jan Mayen þá
erum við raunar enn undir sam-
einuðum hégóma Noregs og
Danmerkur. Samningar okkar
um hafsvæöið I kringum Jan
Mayen eiga að byggjast á þeirri
viðurkenningu Norðmanna að
til eyjarinnar eigum við jafnan
rétt og þeir. Fyrr verður þetta
mál ekki leyst enda veröur ekki
séð eftir lýðveldistökuna á Is-
landi 1944 og fullveldi Græn-
lands 1979 að þjóðir suður í At-
lantshafi hafi óskoraöan rétt til
eylanda fyrir norðan okkur og á
landgrunninu. igþ
„Mátti fyrir skömmu sjá hvar Margrét Þórhildur og hennar gemal stóðu framan I nokkrum
Grænlendingum I hvítum anórökkum”...
„A þessari öld voru farnar ferðir héðan til þess að sækja rekavið
og af þeim sökum höfum viö nytjað eyna engusiðuren Norðmenn”.
Myndin er frá Jan Mayen.