Vísir - 11.06.1979, Qupperneq 9

Mánudagur 11. júnl 1979
Bandariski stjórnfræöingurinn
Irving Kristol kastaöi trúnni á
rikisafskiptin og hefur siöustu
árin veriö afdráttarlaus tals-
maöur einkaframtaksins.
Breski sagnfræöingurinn Paul
Jjohnson sagöi sig úr Verka-
mannaflokknum og hóf haröa
baráttu fyrir einstaklingsfrels-
inu, þegar hann skildi, aö þvi
var ógnaö af samhyggjumönn-
um.
Franski „nýheimspekingurinn”
Andrés Giucksmann var rót-
tæklingur, en kastaöi trúnni á
heimsfrelsunarkenningu Karls
Marx. Gúlag eyjaklasinn eftir
Alexander Solsénitsyn haföi
mikil áhrif á hann.
Franski „nýheimspekingurinn”
Bernard-Henry Lévy var rót-
tæklingur, en skildi þaö, aö
hamingjuna er ekki hægt aö
skipuleggja.
Bandariski heimspekingurinn
Robert Nozick hefur skrifaö
mjög skarplega gagnrýni rétt-
lætishugtaks rikisafskiptasinna.
Hann er eindreginn frjáls-
hyggjumaöur.
Þrjár bækur, samdar i anda frjálshyggju, hafa komiö út slöustu tólf mánuöina á tslandi.
FrjálshyggjuDvlgjan
á vesturlöndum
Menntamennirnir á Vestur-
löndum eru margir aö skilja þau
frumsannindi siöustu árin, aö
neysluþörf veröur aö takmark-
ast af framleiöslugetu, aö
markaöskerfiö er skilyröi fyrir
mannréttindunum. Þeir eru aö
risa upp gegn samhyggjunni
(sósialismanum ). Kreppa
einkaframtaksins á fjóröa ára-
tugnum breytti einni kynslóö
þeirra I samhyggjumenn, en
kreppa rlkisafskiptanna á átt-
unda áratugnum breytir ann-
arri kynslóö þeirra I frjáls-
hyggjumenn. Þeir pennar, sem
vorurauöir á fjóröa áratugnum,
eru bláir á hinum áttunda.
Samhyggjumenn kasta
trúnni
Hverjir eru þessir mennta-
menn? Sumir þeirra voru fé-
lagshyggjumenn, sem trúöu
þvi, aö rikisafskiptin væru til
tryggingar réttlætinu, svo sem
bandariski stjórnfræöingurinn
Irving Kristol og breski sagn-
fræöingurinn Paul Johnson.
Nýjustu bækur þeirra, Tvöfalt
húrra fyrir einkaframtakinu
(Two Cheers for Capitalism)
1978 eftir Kristol og óvinir
skipulagsins (The Enemies of
Society) 1977 eftir Johnson, eru
báöar gagnlegar i hugmynda-
baráttunni. Aörir voru róttækl-
ingar, hlóöu götuvigi á dögum
nývinstristefnunnar og sungu
byltingarsálma, svosemfrönsku
„nýheimspekingarnir” André
Glucksmann og Bernard-Henri
Lévý og bandariski heimspek-
ingurinn Robert Nozick en bók
Nizicks Stjórnleysi riki og staö
leysur (Anarchy, State and
Utopia) um réttlætishugtakið
sem kom út 1974 er aö veröa si-
gild.
Frjálshyggjumenn fá
betri áheyrn
Gamlir frjálshyggjumenn
hafa einnig fengiö betri áheyrn
en áöur oröiö djarfari og bar-
áttuglaðari, Friedrich A.
Hayek, Milton Friedman, Ray-
mond Aron og margir fleiri.
Hayek gaf á þessu ári út 3. bindi
bókarinnar Frelsi, laga og laga-
setningar (Law, Legislation and
Liberty), sem þegar hefur vald-
iðmiklum deilum á Islandi, orö-
iö Þjóöviljanum tilefni til þess
að kalla Hayek „afturhalds-
segg”. Aron gaf 1977 út bókina
Til úrættaöra Noröurálfumanna
(Plaidoyer pour l’Europe dé-
cadente), þar sem hann varði
lýöræðisskipulagiö vestræna
snarplega. OgFriedman fer um
heiminn og heldur ræður viö
mikinn fögnuö allra annarra en
róttæklinganna.
Ný kynslóð haröskeyttra og
skarpra hagfræöinga er aö
koma til sögunnar, sem er
óbundin af hefðarspeki hins
„blandaöa” hagkerfis, fetar án
þessaö hika þá slóö, sem Hayek
og Friedman hafa varöaö.
Liðsauki úr austri og
vestri — og frá íslandi
Kaupsýshimenn eru einnig aö
vakna, hvetja til gagnsóknar
neöanmáls
Hannes
Hóimsteinn
Gissurarson
skrifar
einkaframtaksins, svo sem
William E. Simon, fyrrverandi
fjármálaráöherra Bandarikj-
anna, sem reit bókina Kominn
timitiKA Time for Truth) á sið-
asta ári. Frjálshyggjunni hefur
og bæst drjúgur liðsauki, þar
sem er útlagahópurinn úr aust-
rænu alræöisrikjunum. Hann er
aö reyna aö koma Vesturlanda-
búum 1 skilning um það, hvers
viröi frelsiö er, áöur en það
veröur of seint. A lslandi hafa
nýlega komiö út þrjár bækur,
samdar I anda frjálshyggjunn-
ar. Þær eru Frjálshyggja og ai-
ræöishyggja eftir Ólaf Björns-
son prófessor, gamlan lærisvein
Hayeks, Sjálfstæöisstefnan —
Ræöur og ritgeröir 1929-1979 eft-
ir tiu áhrifamenn I þjóðlifinu slö
ustu fimmtiu árin og Uppreisn
frjálshyggjunnar eftir okkur
fimmtánunga Sjálfstæöismenn,
Jón Steinar Gunnlaugsson lög-
fræöing, Pétur J. Eiriksson hag-
fræöing, Geir H. Haarde hag-
fræöing, Jón Asbergsson fram-
kvæmdastjóra, dr. Þráin Egg-
ertsson dósent, Baldur Guö-
laugsson lögfræöing, Halldór
Blöndal blaöamann, Bessi Jó-
hannsdóttur sagnfræöing, Ernu
Ragnarsdóttur innanhússarki-
JónasH. Haralz bankastjóri áttaöi
„velferöarrikið” væri komiö á vi
reisn atvinnuiifsins i anda frjálsi
tekt, Björn Bjarnason lögfræö-
ing, dr. Þór Whitehead lektor,
Daviö Oddsson borgarfulltrúa,
Friörik Sophusson alþingis-
mann Þorstein Pálsson fram-
kvæmdastjóra og fyrrverandi
ritstjóra VIsis og mig. Og á átt-
ræöisafmæli Hayeks 8. mal sl.
stofnuöu nokkrir ungir menn
Félag frjálshyggjumanna til
baráttu I hugmyndaheiminum.
Draumsýn betri heims
Afltaug geöfelldustu geröar
samhyggjunnar er draumsýn
betri heims, þar sem allir veröi
hamingjusamir. En mennta-
mennirnir eru aö skilja, aö leiö-
in til vítis er vöröuö góöum ætl-
unum. Tilveran er og veröur
ófullkoniin, skortur er og veröur
á gæöum jaröar. Skilningur á
þeim skilyröum, sem hún setur
mönnunum, er lifsnauösynleg-
ur. Menn geta ekki stytt sér leiö
f tilverunni meö ööru en þvl aö
ljúka henni. Og rikiö getur ekki
gert menn hamingjusama, þótt
þaö geti gert þá óhamingju-
sama. Ofmat á getu rlkisins til
góös og vanmat á getu þess til
ills er böl nútlmans. Hver er
sinnar gæfu smiöur — var al-
þýðuspeki Islendinga, áöur en
„velferðarríkiö” kom til sög-
unnar.
Freisting kynslóðanna
Grikkir hinir fornu kölluöu
þann löst „hybris”, ofmetnaö,
dramb, aö skilja ekki takmark-
anir sinar. Þennan skilning
læra menn ekki I skólum , held-
ur fá hann i llfinu. En hver kyn-
slóðin af annarri vex eöli máls-
ins samkvæmt upp án þess aö
hafa þennan skilning, og hættan
eralltaf sú, aöhúnnotifrelsiö til
þess að tortima þvi. Nýjar
freistingar veröa fyrir henni,
samhyggjan kemur aö henni
undir nýjum nöfnum. Frelsinu
fylgir sifelld áhætta, sem verður
aö reyna aö lágmarka meö þvl
aö minna á eölisrök þess.
Frjálshyggjumenn berjast
samkvæmt þeirri gamalreyndu
kenningu, aö þeir eigi aö búast
við hinu versta, en vona hiö
besta. Fall réttarríkisins, vlgis
frjálshyggjunnar, er síður en
svo nauösynlegt, því aö „sögu-
leg nauösyn” marxsinna er
imyndunin ein. Framtiöin er i
höndum mannanna, þeir geta
mótaö hana við þau skilyröi,
sem tilveran setur þeim. Bar-
áttan er háö ihugmyndaheimin-
um — meö skynsemina að
vopni, en ekki ofbeldiö. Gagn-
bylting er hafin á Vesturlöndum
— og hún er aö hefjast á íslandi.
(1 þessa grein notaöi ég m.a.
efni úr ritgerö minni I bókinni
UPPREISN FRJALSHYGGJ-
UNNAR).
9
Austurriski hagfræöingurinn og
nóbelsverölaunahafinn Fried-
rich A. Hayek hefur fengiö betri
áheyrn síöustu árin en áöur, þvi
hann reyndist glöggskyggnari
en flestir aörir hagfræöingar.
Franski stjórnfræöingurinn
Raymond Aron hefur variö ein-
staklingsfreisiö og önnur verð-
mæti vestrænnar menningar af
mikilii rökvisi og ritsnilld I
fjöida bóka.
Bandariski hagfræöingurinn og
nóbelsverölaunahafinn Milton
Friedman er umdeildur, en þó
er ekki deilt um fræöilega hæfni
hans og hreinskilni.
Wiiliam E. Simon, sem var fjár-
málaráöherra Bandarlkjanna,
varð reynslunni rikari af
tregðulögmálinu, sem gildir I
rikisbákninu. Hann hvetur til
gagnsóknar einkaframtaksins.
Ólafur Björnsson prófessor hefur
frelsis siðustu fjörutiu árin, og b
RÆÐISHYGGJA, markar timam