Morgunblaðið - 19.07.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 FIMMTUDAGUR 19. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
UNDANFARIÐ ár
hefur sjókvíaeldi á
norskum laxi verið
mikið rætt hér á landi.
Hagsmunaaðilar og
aðrir unnendur ís-
lensku laxveiðiánna
hafa varað við þeirri
hættu sem laxinum
okkar er búin ef stór-
felldu sjókvíaeldi verð-
ur hleypt af stokkun-
um með tilheyrandi
umhverfisáhrifum.
Íslendingar hafa nú
einir þjóða þá sérstöðu
hér við Norður-Atl-
antshaf að hafa lax-
veiðiár sínar
óskemmdar af mannavöldum að
langmestu leyti. Aðrar þjóðir s.s.
Noregur, Stóra-Bretland, Bandarík-
in og Kanada hafa umgengist þessa
auðlind sína með þeim hætti að nátt-
úrulegir laxastofnar þar eru ýmist í
útrýmingarhættu eða á undanhaldi.
Stíflugerð, mengun og laxeldi í
sjókvíum er að útrýma Norður-Atl-
antshafslaxinum. Milljörðum hefur
verið varið til að endurvekja lax-
agöngur í ár þar sem laxinum hefur
verið útrýmt, en án árangurs. Er-
lendir vísindamenn og blaðamenn
sem hingað sækja til að fjalla um
ástand laxastofna ljúka lofsorði á Ís-
lendinga vegna stöðu þessara mála
hér og brýna okkur á að gæta var-
úðar í umgengni við þessa viðkvæmu
auðlind. Landssamband veiðifélaga
hefur margoft mótmælt því opinber-
lega að heimilað verði að ala norskan
lax í sjókvíum við Ísland. Ástæðan er
einföld. Erlendis má sjá samhengi
milli hnignunar laxastofna og vax-
andi laxeldis. Ástæða er til að ætla
að slíkt verði einnig raunin hér við
land. Laxeldisiðnaðurinn hefur ætíð
neitað að viðurkenna þessa stað-
reynd. Sníkjudýr, sjúkdómar í eld-
inu og erfðamengun vegna stroku-
laxa úr fiskeldinu er
ógnun við náttúrulega
villta laxastofna sem
víða blasir við.
Skemmst er að minn-
ast frétta frá Noregi nú
nýverið þar sem jafnvel
er talið nauðsynlegt að
banna veiðar í nokkr-
um helstu laxveiðiám
þar nú í sumar vegna
þess að laxinn er í út-
rýmingarhættu.
Ástæðan er hið um-
fangsmikla sjókvíaeldi
í norskum fjörðum sem
er að ganga af laxa-
stofnunum útdauðum í
norskum ám. Þessi
frétt vakti nokkra undrun því sl.
sumar var því haldið mjög á lofti af
talsmönnum laxeldisiðnaðarins hér,
að lax mokveiddist í norskum ám og
því væri engin ástæða til að hafa
áhyggjur af neikvæðum áhrifum lax-
eldis hér við land á íslensku laxa-
stofnana. Sannleiksgildi þeirra full-
yrðinga liggur nú fyrir. Um það þarf
ekki að fjölyrða meir.
Það má ljóst vera að ábyrgð þeirra
sem ráða fyrir íslensku þjóðinni í
þessum efnum er mikil. Landssam-
band veiðifélaga hefur ítrekað bent á
að mikið skortir á að nægar upplýs-
ingar liggi fyrir hérlendis til að hægt
sé að leggja raunhæft mat á áhættu
sem fylgir sjókvíaeldi hér við land.
Umhverfisráðherra sem fer með
skipulagsmál lögum samkvæmt hef-
ur nú úrskurðað að tvær risalaxeld-
isstöðvar í Austfjörðum skuli und-
anþegnar umhverfismati. Taldi
ráðherrann að kærendur, sem kröfð-
ust þess að framkvæmdin yrði mats-
skyld, hefðu ekki með óyggjandi
hætti sýnt fram á að laxeldið myndi
valda umhverfisáhrifum. Þessi
ákvörðun ráðherrans hefur verið
kærð til Eftirlitsstofnunar EFTA.
Túlkun umhverfisráðherra á lögun-
um um umhverfismat stangast veru-
lega á við tilskipun Evrópusam-
bandsins, 97/11 EC en þar segir að
séu líkur á að framkvæmd hafi um-
hverfisáhrif í för með sér skuli um-
hverfismat fara fram. Umhverfis-
ráðherra hefur því í úrskurðum
sínum snúið sönnunarbyrðinni við og
þannig gengið gegn alþjóðlegum
skuldbindingum okkar sem lögin þó
hvíla á. Framganga umhverfisráð-
herra hefur valdið vonbrigðum.
Verndarar íslenskra laxastofna eiga
ekki í henni þann bandamann sem
vonir stóðu til. Það ber að harma.
Hagsmunir í fiskeldinu eru agn-
arsmáir miðað við þau verðmæti sem
fólgin eru í laxastofnunum okkar.
Samkeppnisstaða íslenskra laxeldis-
fyrirtækja er afar erfið vegna veð-
urskilyrða og sjávarkulda. Vafi leik-
ur á hvort rekstrargrundvöllur er
fyrir slík fyrirtæki hér við land eftir
að heimsmarkaðsverð á laxi fór nið-
ur í sögulegt lágmark sl. haust og
virðist lítið ætla að rétta við. Það er
rétt að hafa í huga að þeir sem
leggja fjármagn í þessa starfsemi
eru að taka mikla áhættu með eignir
sínar.
Í endurskoðaðri þjóðhagsspá
Færeyja er t.d. varað við fyrirsjáan-
legum efnahagslegum áföllum af
völdum sjúkdóma í laxeldinu en lax-
eldi er stór þáttur í efnahagslífi
eyjanna. ISA-veikin sem er óumflýj-
anlegur fylgifiskur laxeldis í sjó hef-
ur nú á rúmu ári valdið milljarða-
tjóni hjá laxeldisfyrirtækjum í
Færeyjum. Sjókvíaeldisfyrirtækin
hér við land munu þurfa að mæta
sama vanda og frændur okkar Fær-
eyingar að þessu leytinu. Í ofanálag
er við óblíð náttúruöflin að etja. Því
virðist tortryggni á framtíð laxeld-
isins fara vaxandi. Þannig tókst t.d.
ekki að fá erlenda fjárfesta til að
fjármagna fyrirhugað laxeldi sem
hefja átti í Berufirði nú í sumar.
Fyrirtækið Samherji virðist hins-
vegar vera aflögufært um áhættu-
fjármagn til að leggja undir í laxeld-
inu, en dótturfyrirtæki þess eru að
hefja umfangsmikið laxeldi í Mjóa-
firði og Vestmannaeyjum um þessar
mundir. Framganga Samherja í
sjókvíaeldi á norskum laxi verður að
skoðast sem hluti af umhverfis-
stefnu fyrirtækisins. Sú stefna felur
ekki í sér verndun íslensku laxa-
stofnanna. Veiðiréttareigendur og
aðrir unnendur íslenska laxins hljóta
því að líta á fyrirtækið Samherja
sem andstæðing. Það hafa margir
haft á orði við mig að sorglegt hafi
verið að horfa á forseta lýðveldisins
leggja fyrirtækinu lið í fjölmiðlum
nú nýverið, þegar hann eigin hendi
gangsetti dælubúnað austur í Mjóa-
firði til að dæla norskum laxi í ís-
lenska náttúru. Þetta innlegg virðu-
legasta embættis þjóðarinnar í
átökin um framtíð íslenskra laxa-
stofna, í Mjóafirði á dögunum, er
táknrænt dæmi um andvaraleysið og
skammtímahugsunina í umhverfis-
málum hér á landi. Þar hjó sá er hlífa
skildi. Við sem eigum hagsmuni í
nýtingu íslensku laxveiðiánna höfum
þungar áhyggjur af laxeldisáform-
um Samherja. Verði tjón í íslenskum
laxveiðiám vegna starfsemi fyrir-
tækisins á þessu sviði er eðlilegt að
samstæðan, þ.e. Samherji ásamt
dótturfyrirtækjum, axli af því fjár-
hagslega ábyrgð. Það er óhugsandi
að einstaklingar eða fyrirtæki
hversu öflugir sem þeir eru í þjóð-
félaginu geti spillt eignum annarra
og skotið sér undan ábyrgð á verk-
um sínum. Landssamband veiði-
félaga mun gera kröfu til að fjár-
hagslegir bakhjarlar laxeldisfyr-
irtækjanna ábyrgist það tjón sem
starfsemi þeirra kann að valda eig-
endum veiðiréttar á Íslandi.
Opinber heimsókn
í Mjóafjörð
Óðinn
Sigþórsson
Höfundur er formaður
Landssambands veiðifélaga.
Lax
Veiðiréttareigendur,
segir Óðinn Sigþórsson,
hljóta því að líta á Sam-
herja sem andstæðing.
UM fátt er meira
rætt þessa dagana en
málefni Árna Johnsen
og má kannski segja
að það sé að bera í
bakkafullan lækinn að
bæta þar einhverju
við. Ég get samt eigi
orða bundist þar sem
málefnið liggur svo
vel við höggi!
Þess ber að geta
strax í upphafi til að
fyrirbyggja allan mis-
skilning að sá sem
þetta ritar hefur aldr-
ei verið talinn til
aðdáendahóps Árna
Johnsen nema síður
sé og er skemmst að minnast
skrifa minna á þessum vettvangi í
kjölfar síðustu kosninga til Alþing-
is því til staðfestingar.
Ég get samt ekki orða bundist
yfir þeirri heiftúðugu umræðu sem
orðið hefur í kjölfar „uppljóstrana“
starfsmanns BYKO. Sú umræða
hefur verið ákaflega óvægin svo
ekki sé kveðið fastar að orði. Þar
hafa menn, hver um annan þveran,
verið tilbúnir að hengja þingmann-
inn úr Vestmannaeyjum án dóms
og laga og það án nokkurrar rann-
sóknar, heldur bara á grundvelli
óljósra sögusagna í mörgum til-
fellum. Minnt skal á að við búum
sem betur fer í réttarríki þar sem
við verðum að treysta því að menn
séu saklausir þar til annað sann-
ast. Að því beinist meðal annars sú
rannsókn sem Ríkis-
endurskoðandi hefur
hafið að beiðni Hall-
dórs forseta Blöndal,
eftir hvatningu þar
um, sem leiðir okkur
að
Gísla saga
Einarssonar
„BYKO maðurinn“
hafði vart lokið við
sögu sína er Halldór
forseti var búinn að fá
beiðni Gísla Einars-
sonar þingmanns um
rannsókn Ríkisendur-
skoðunar. Í Kastljóss-
þætti varð umræddur
Gísli fyrir svörum um málefnið og
lýsti öllum þeim fjölda símhring-
inga þar sem kjósendur sögðu
honum sögur um meint misferli
Árna Johnsen, að sögn Gísla
mistrúverðugar þó. Með vipru um
munn gat þingmaðurinn lýst því
hvernig hann hvatti kjósendurna
til dáða að leita með sögur sínar til
fjölmiðla! Sé sannleiksgildi þeirra
eitthvert þá ættu slíkar sögur
frekar heima hjá þar til bæru yf-
irvaldi sem tæki að sér rannsókn
sbr. beiðni Gísla til Halldórs for-
seta og hefði þingmaðurinn því átt
að leiðbeina símhringjendum betur
þar um.
Hvatvís dugnaðarforkur
Það er ekki víst að það sé al-
kunna en ég held að það sé ekki á
aðra hallað ef fullyrt er að fáir
þingmenn séu ötulli við að sinna
kjósendum sínum en einmitt sá
Árni sem hér um ræðir. Menn
geta ekki átt merkisafmæli allt frá
Skíðaskálanum í vestri að Horna-
firði í austri öðruvísi en að Árni sé
mættur með gítarinn sinn í boðið
svo dæmi sé tekið. Árni er einnig
„fyrirgreiðsluþingmaður“ af gamla
skólanum. Þannig gengur hann er-
inda umbjóðenda sinna af miklum
krafti leiti þeir til hans með vand-
ræði sín og varðar hann þá lítt um
það hvort hann „valti“ yfir mann
og annan í þeirri viðleitni sinni að
leysa úr vanda viðkomandi. Þannig
hefur hann einnig skapað sér
óvildarmenn sem kannski sitja nú
eins og púkinn forðum á fjósbit-
anum og nærast á öllu gjamminu
sem fylgir þessu upphlaupi öllu
saman og ausa vafalaust olíu á
þann eld sem „BYKO-maðurinn“
virðist hafa kveikt. Eins og for-
sætisráðherrann orðaði eitthvað á
þá leið að hér færi um margt mjög
óvenjulegur og óhefðbundinn mað-
ur . Held ég að vandi Árna sé
kannski frekast hversu hvatvís
hann er, oft óheppinn í orðavali af
þeim sökum og í hvaða átt hann
sveiflar útlimum sínum í skaphit-
anum sem honum er í blóð borinn.
Þess vegna má vel vera að hann
hafi gleymt að telja upp að tíu áð-
ur en hann svaraði til um hvar óð-
alssteinarnir víðfrægu væru niður
komnir.
Viðskiptasiðferði
Ekki skil ég hvað forsvarsmönn-
um fyrirtækja gengur til að upp-
lýsa um viðskipti einstakra við-
skiptamanna sinna eins og virðist
vera orðið algengt í þessu um-
rædda máli. Eitt er að viðskipta-
maðurinn sjálfur upplýsi alþjóð um
þau eða að í þessu tilfelli krefjist
fjölmiðlar upplýsinga af viðkom-
andi ríkisstofnunum í krafti upp-
lýsinga- og stjórnsýslulaga. En að
söluaðilinn geri það sjálfur og
sennilega án samráðs við viðkom-
andi... ja sé ekki til um það laga-
bókstafur þá hlýtur það að
minnsta kosti að teljast siðlaust
eins og Vilmundur heitinn Gylfa-
son hefði orðað það .
Ungir jafnaðarmenn o.fl.
Fullir heilagri reiði krefjast
ungir jafnaðarmenn þess í ályktun
að Árni Johnsen segi tafarlaust af
sér sem og Gísli „sögumaður“ Ein-
arsson. Það gera og fleiri og vísa
menn í meint sukk, svínarí og lyg-
ar. Þessir menn njóta þess í hita
leiksins að hafa kannski einungis
skammtímaminni sem kallað er.
Almenningur sér þó í gegnum
svona upphrópanir. Menn hafa
ekkert gleymt afmælisveislum sem
forsvarsmenn jafnaðarmanna
efndu til vegna einstaklinga úr
röðum þeirra á kostnað skattgreið-
enda hér um árið, nú eða bréfa-
sendingar Samfylkingar eigi alls
fyrir löngu á kostnað sömu skatt-
greiðenda. Þó svo að bréfasending-
arnar hafi nú kannski ekki kostað
einhver ósköp, þá er það gjörðin
en ekki upphæðirnar sem skiptir
máli í þessu sambandi, eins og for-
sætisráðherrann komst að orði á
blaðamannafundi um málefni Árna
Johnsen.
Við segjum okkur vera sann-
kristna þjóð þegar það hentar okk-
ur á tyllidögum. En í skoðana-
könnunum segjumst við kristin en
trúum jafnframt ekki á Jesús,
upprisu hans og boðskap. Það er
þó einhver sterkasti grunnur þess
að teljast kristinn auk þess að þar
skilur á milli okkar og gyðingdóms
í meginatriðum. Menn ættu
kannski að minnast orða frelsar-
ans þar sem átti að fara að grýta
konugarm nokkurn fyrir hórdóm
að hann bað þann sem syndlaus
væri að kasta fyrsta steininum.
Það varð lítið um steinkast í það
skiptið. Þá er kannski þarft að
minna almennt á kærleiksboðskap
frelsarans í heild sinni og mælast
til þess að menn fari nú að nota
hann ekki bara í orði heldur einnig
á borði. Nei, við skulum varast að
kasta fyrsta steininum, en það
virðist mönnum vera óskaplega
tamt nú á dögum eins og dæmin
sanna. Bíðum þess heldur að öll
kurl verði komin til grafar áður en
við jörðum Árna Johnsen og
mannorð hans með vísan í Gróu-
sögur og annan söguburð óstað-
festan.
Náungakærleikur –
mannorðsmorð?
Þorsteinn
Halldórsson
Höfundur er formaður Baldurs,
eins af félögum sjálfstæðismanna
í Kópavogi.
Siðferði
Menn hafa verið tilbúnir
að hengja þingmanninn
úr Vestmannaeyjum án
dóms og laga, segir
Þorsteinn Halldórsson,
á grundvelli óljósra
sögusagna í mörgum
tilfellum.
Höfðabakka 1, sími: 567 2190
Nýjar
myndir
300 kr.
Mikið úrval af
brjóstahöldurum
verð frá kr. 700
Mömmubrjósta-
haldarar kr. 1900
Úrval af náttfatnaði
fyrir börn og fullorðna
Nýbýlavegi 12, sími 554 4433