Morgunblaðið - 19.07.2001, Blaðsíða 48

FRÉTTIR
48 FIMMTUDAGUR 19. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÝLEGA kom út skýrslan Um-
hverfisvísbendingar 2001,
á vegum Umhverfisstofnunar
Evrópu, um stöðu og þróun um-
hverfismála í Evrópu og kemur þar
meðal annars fram að þróun í átt
að mikilli fjölgun heimila umfram
fólksfjölgun er áberandi í álfunni.
Þykir þessi þróun neikvæð út frá
umhverfissjónarmiðum enda sé
neysla á íbúa mun meiri í litlu
heimilishaldi og er orkunotkun og
úrgangsmyndum frá heimilum vax-
andi vandamál.
Ólafur Pétursson, forstöðumaður
hjá Hollustuvernd ríkisins, sem er
tengiliður Umhverfisstofnunar
Evrópu á Íslandi, segir að mark-
miðið með skýrslu þessari sé meðal
annars að gefa vísbendingar um
hvernig gangi að framfylgja
stefnumörkun í umhverfismálum,
samþætta umhverfismálefni og
stefnumörkun á öðrum sviðum og
áhrif þess og um stöðu sjálfbærrar
þróunar í umhverfismálum. Um er
að ræða aðra skýrslu í ritröð Um-
hverfisstofnunarinnar sem helguð
er umræddu efni, en stefnt er að
því að gefa slíkar skýrslur út ár-
lega í framtíðinni.
Notkun umhverfisspillandi
vöru fer minnkandi
Þeir þættir sem eru skoðaðir í
skýrslunni eru; heimilishald og
neysla, ferðamennska, samgöngur,
orkuvinnsla og orkunotkun, land-
búnaður og iðnaður og áhrif þeirra
á land-, vatns- og orkunotkun,
notkun umhverfisspillandi vara, úr-
gangsmyndun, gróðurhúsaáhrif,
myndun ósons í jarðnánd, eyðing
ósonlagsins, súrnun regns, gæði
lofts í þéttbýli, gæði ferskvatns og
sjávar og lífræðilegur fjölbreyti-
leiki.
Ólafur segir að af öllum ofan-
greindum efnahagsþáttum hafi
heimilishald og neysla mest áhrif á
gæði ferskvatns og sjávar. Þróunin
stefni þó í rétta átt og áhrifin fara
minnkandi, einkum vegna aukinnar
hreinsunar fráveituvatns. Sömu-
leiðis fari vatnsnotkun og losun
lofttegunda sem valda súru regni,
og rekja má til heimilishalds,
minnkandi. Þetta má meðal annars
rekja til gjalds á vatn og aukinnar
notkunar „hreinni“ orkugjafa.
„Notkun umhverfisspillandi vara
fer einnig fremur minnkandi,
vegna aukinnar markaðshlutdeild-
ar umhverfismerktra vara, en þró-
unin er þó hægari í þessu tilfelli,
en að var stefnt,“ segir Ólafur.
Fjöldi ferðamanna í
Evrópu hefur tvöfaldast
frá árinu 1980
Í skýrslunni kemur fram að
ferðamennska er mjög vaxandi at-
vinnugrein og fjöldi ferðamanna í
Evrópu sem heild hefur um það bil
tvöfaldast frá árinu 1980. Segir
Ólafur að þetta hafi í för með sér
nokkurn þrýsting á tiltekna um-
hverfisþætti. Áhrif ferðamennsk-
unnar á þá umhverfisþætti, sem
skoðaðir eru í skýrslunni, eru þó
enn taldir vel undir 20% af heild-
inni miðað við aðra umhverfis-
þætti, en fara í nokkrum tilfellum
vaxandi, til dæmis að því er varðar
landnotkun, vatnsnotkun og úr-
gangsmyndun.
Einnig kemur fram að samgöng-
ur hafa gríðarleg og í heild vaxandi
áhrif á gæði umhverfisins.
„Þróunin er óhagstæð að því
leyti að mestur er vöxturinn í
vega- og flugsamgöngum, sem hafa
hvað mest umhverfisáhrif. Þá er sú
þróun einnig áberandi að fólk virð-
ist þurfa stöðugt að sækja þjón-
ustu, svo sem verslanir og skóla,
lengra og er afleiðingin meðal ann-
ars sú að bílar eru að meðaltali
stöðugt keyrðir lengri vegalengdir
á ári,“ segir Ólafur.
Tíu hektarar lands á dag
undir umferðarmannvirki
Segir Ólafur að aukin orkunýt-
ing og sparneytnari vélar í öllum
tegundum farartækja nái ekki að
vinna gegn fjölgun samgöngutækja
og er afleiðingin meðal annars auk-
in losun gróðurhúsalofttegunda og
úrgangsmyndun við úreldingu.
Hins vegar megi búast við því að
sú þróun snúist við á næstu árum,
vegna nýrra krafna innan Evrópu-
sambandsins. Auknar kröfur til
eldsneytis hafa einnig haft mikil
áhrif til hins betra, að því er varð-
ar losun lofttegunda sem valda
súru regni, myndun ósons í jarð-
nánd og loftgæða í þéttbýli.
Á hinn bóginn stefni í ranga átt
hvað varðar áhrif á líffræðilegan
fjölbreytileika, meðal annars vegna
mikillar útþenslu vegakerfisins, en
á síðasta áratug fóru í Evrópu sem
heild um tíu hektarar lands undir
umferðarmannvirki, á hverjum ein-
asta degi.
Losun lofttegunda sem valda
súru regni hefur minnkað ört
Hvað orkuvinnslu varðar, kemur
fram í skýrslunni að losun loftteg-
unda sem valda súru regni hafi
minnkað ört vegna þess að raf-
orkuver hafa verið búin hreinsi-
búnaði. Losun gróðurhúsaloftteg-
unda á orkueiningu við
rafmagnsframleiðslu hefur einnig
minnkað, aðallega vegna breytinga
á eldsneyti.
Ólafur segir að nokkuð hafi
áunnist í því að auka þátt end-
urnýjanlegra orkugjafa.
„Evrópusambandið hefur sett
sér það markmið að þáttur end-
urnýjanlegra orkugjafa í raforku-
framleiðslu verði 22% árið 2010, en
12% í heildarorkunotkun. Talsvert
vantar upp á að þessi markmið ná-
ist. Meðalaukning á notkun end-
urnýjanlegra orkugjafa undanfarin
ár hefur verið nálægt 3% á ári, en
þyrfti að vera um 5% til að mark-
miðin náist. Þáttur einstakra ríkja
er þó mjög mismunandi,“ segir
Ólafur.
Fjöldi búa með lífræna
ræktun hefur tvöfaldast
á fimm árum
Landbúnaður hefur einnig áhrif
á marga umhverfisþætti og hefur
þróun í landbúnaði haldið áfram í
átt að stærri einingum, þar sem
búum fækkar í heild og er þetta
talið hafa bæði jákvæð og neikvæð
umhverfisáhrif.
„Jákvætt er til dæmis að stærri
einingar geta fremur tekið upp og
viðhaldið umhverfisstjórnkerfi til
að takmarka umhverfisáhrifin.
Reiknað er með að um eitt af
hverjum sex búum í Evrópu hafi
slíkt kerfi í dag. Neikvætt er hins
vegar að einhæfni verður meiri og
tilhneiging til að kreista út of
mikla framleiðni á einingu og
ganga þannig of nærri auðlindun-
um,“ segir Ólafur.
Einnig kemur fram að lífrænn
landbúnaður hefur vaxið ört á und-
anförnum árum, en á síðastliðnum
5 árum hefur fjöldi slíkra búa ríf-
lega tvöfaldast. Á árinu 1999 var
stundaður lífrænn búskapur á 2,5%
af landbúnaðarlandi.
Ólafur segir að umhverfisáhrif
frá iðnaði séu mikil og til dæmis sé
losun efna sem eyða ósonlaginu að-
allega af völdum iðnaðargeirans.
Þróun í iðnaði er hins vegar talin
öll í rétta átt, hvað áhrif á um-
hverfisþætti varðar. Neikvæð áhrif
iðnaðarins á umhverfið fer minnk-
andi í öllum tilfellum.
Umhverfisstofnun Evrópu, er
ein af ellefu sérhæfðum stofnunum
Evrópusambandsins. Ólafur segir
að stofnunin sé hins vegar ekki
takmörkuð við svæði Evrópusam-
bandsríkjanna, en flest EFTA-rík-
in, þar á meðal Ísland, eigi þegar
aðild að stofnuninni og er búist við
að á þessu ári fái einnig tíu Aust-
ur-Evrópuríki auk Möltu, Kýpur
og Tyrklands aðild.
Nýútkomin skýrsla á vegum Umhverfisstofnunar Evrópu – Umhverfisvísbendingar 2001
Mikil fjölgun heimila
umfram fólksfjölgun
Umhverfisáhrif heimilishalds og neyslu,
ferðamennsku, samgangna, orkuvinnslu og
orkunotkunar, landbúnaðar og iðnaðar er
umfjöllunarefni skýrslunnar Umhverfis-
vísbendingar 2001, sem nýlega kom út á
vegum Umhverfisstofnunar Evrópu.
8. SKÓGARGANGA sumarsins, í
röð gangna á vegum skógrækt-
arfélaganna í fræðslusamstarfi
þeirra við Búnaðarbanka Íslands,
verður fimmtudaginn 19. júlí kl.
20.30.
„Skógargöngurnar eru skipu-
lagðar í samvinnu við Ferðafélag
Íslands og eru ókeypis og öllum
opnar. Þessi skógarganga er í
umsjá Skógræktarfélags Kjalar-
ness.
Gengið verður frá Rannsóknar-
stöð Skógræktar ríkisins á Mó-
gilsá, á svokölluðum Skógarstíg í
hlíðinni fyrir ofan stöðina. Þetta er
falleg leið og fagurt útsýni af
henni ef rétt viðrar.
Gangan tekur um eina klukku-
stund og er við allra hæfi. Þó er
rétt að búa sig vel, vera á góðum
gönguskóm og í fatnaði er hæfir
veðri. Í lok göngunnar verður boð-
ið upp á léttar veitingar. Með í för
verða staðkunnugir, þ.á m. for-
stöðumaður rannsóknarstöðvarinn-
ar á Mógilsá, dr. Aðalsteinn Sig-
urgeirsson. Göngustjóri verður
Auður Ottesen.
Þátttakendur verða að koma sér
sjálfir á upphafsstað göngunnar.
Ekið er á Vesturlandsvegi (þjóð-
vegur nr. 1) í gegnum land Mos-
fellsbæjar, áleiðis á Kjalarnes.
Beygt er til hægri inn á afleggjara
sem merktur er Mógilsá. Þar
verða skilti og merkingar, í tilefni
göngunnar, sem eiga að auðvelda
þátttakendum að finna bifreiða-
stæði og upphafsstað göngunnar,“
segir í fréttatilkynningu frá Skóg-
ræktarfélagi Íslands.
Skógarganga í kvöld
GÖNGUFERÐ verður farin á veg-
um þjóðgarðsins á Þingvöllum í
kvöld klukkan 20.
Að því er segir í fréttatilkynningu
mun Helga K. Einarsdóttir bóka-
safnsfræðingur rifja upp ýmis ljóð
er tengjast sögu og náttúru Þing-
valla.
„Þingvellir hafa orðið mörgu
skáldinu að yrkisefni. Eftir að þing-
ið var lagt af árið 1798 voru Þing-
vellir hljóður staður. Það var ekki
fyrr en við upphaf sjálfstæðisbarátt-
unnar að saga og náttúra Þingvalla
var vakin til lífsins á nýjan leik og
Þingvellir fengu aftur hlutverk í
þjóðlífinu. Ljóð og kvæði voru ort
sem vísuðu beint í sögu og náttúru
staðarins. Þingvellir sköpuðu sér
nýja ímynd sem tákn um sjálfstæði.
Þar voru fornhetjurnar vaktar til
lífsins í kvæðum og ljóðum sem ætl-
að var að efla andann meðal ís-
lensku þjóðarinnar,“ segir þar orð-
rétt.
Að sögn Helgu er íslensk náttúra
svo samrunnin íslenskum skáld-
skap, sögu og þjóðtrú að ekki má á
milli skilja. „Ljóð og kvæði eru mjög
heppilegur miðill í náttúrutúlkun og
nýta margir landverðir og leiðsögu-
menn sér það er þeir fjalla um nátt-
úru og sögu í starfi sínu.“
Safnast verður saman við útsýn-
isskífuna á Hakinu kl. 20. Gangan
tekur um tvær klukkustundir. Þátt-
takan er ókeypis og öllum frjálst að
koma.
Gönguferð á Þing-
völlum í kvöld
HUNDRAÐASTA viðureign Vík-
ings og Þróttar frá upphafi, í
meistaraflokki karla, fer fram á
nýjum grasvelli Víkinga í Foss-
voginum í kvöld fimmtudag kl.
20 þegar liðin mætast í 1. deild
Íslandsmótsins. Það verður fyrsti
leikur Víkinga á nýjum velli og
um leið fyrsti leikur meist-
araflokks í Víkinni í sumar, sem
eflaust er hverfisbúum kærkom-
ið, segir í fréttatilkynningu.
Af þessu tilefni efna Víkingar
til veislu fyrir unga sem aldna.
Boðið verður í leiktæki og í hálf-
leik verða yngstu flokkar pilta
og stúlkna í sviðsljósinu. Einnig
verður boðið uppá grillaðar SS-
pylsur ásamt svaladrykk og eftir
leik kaffi og veitingar.
Stúkubygging í Víkinni geng-
ur vel og verður hún vígð í sum-
ar. Víkingar vilja smala saman
gömlum og síungum leikmönnum
með því að efna til ljósmyndasýn-
ingar á gömlum liðsmyndum,
leikmönnum eða Víkingum að
leik og í starfi. Því eru Víkingar
vítt og breytt beðnir að koma
með í Víkina myndir sem þeir
eiga í fórum sínum. Tekið verður
ljósrit af myndum og þeim skilað
aftur til eigenda en ætlunin er að
safna saman myndum af liðinni
tíð til að sýna Víkingum nú-
tímans að félagið á sér langa og
merka sögu og jafnframt til þess
að rifja upp góðar minningar frá
liðinni tíð, segir í fréttinni.
Morgunblaðið/Jim Smart
Kátir krakkar í knattspyrnuskóla Víkings ásamt leiðbeinendum sínum.
Víkingar taka nýjan gras-
völl í Víkinni í notkun