Morgunblaðið - 07.10.2001, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 2001 33
upp langdrægum gereyðingarvopnum. Út-
breiðsla frelsis og lýðræðis er bezta leiðin til að
tryggja frið á alþjóðavettvangi og hún má ekki
verða útundan í þeirri baráttu, sem er framundan.
Það megum við sízt láta eftir öfgamönnunum, sem
barizt er gegn.
Viðvaranir
Amnesty
En það er ekki einung-
is á alþjóðavettvangi,
sem hætta er á að bar-
áttan gegn hryðju-
verkamönnunum snúist upp í andhverfu sína og
bitni á frelsi og mannréttindum. Í áðurnefndri
skýrslu Amnesty International, sem gefin var út í
fyrradag, láta samtökin í ljós áhyggjur af því að
víða um heim, líka í vestrænum ríkjum, muni ein-
staklingsfrelsi og mannréttindi líða fyrir viðleitni
stjórnvalda til að tryggja sem bezt öryggi þegn-
anna fyrir hryðjuverkaárásum. „Ríkisstjórnir
bera ábyrgð á að tryggja öryggi borgara sinna, en
þær aðgerðir sem gripið er til mega ekki grafa
undan grundvallarmannréttindum,“ segir í
skýrslu Amnesty. „Svo virðist sem sumar þær til-
lögur, sem nú eru til umræðu eða verið að hrinda í
framkvæmd, megi nota til að takmarka grundvall-
armannréttindi eða kveða niður andstöðu innan-
lands. Sumar skilgreiningar á „hryðjuverkastarf-
semi“, sem nú eru til umræðu, eru svo víðar að
þær mætti nota til að varpa sök á hvern þann, sem
ekki aðhyllist valdhafana, og gera saknæmt að
nýta með friðsamlegum hætti lögmætt tjáningar-
og félagafrelsi. Þær gætu sömuleiðis stofnað
vernd einkalífsins í hættu og ógnað réttindum
minnihlutahópa og hælisleitenda.“
Í skýrslunni gerir Amnesty að umfjöllunarefni
frumvarp Johns Ashcrofts, dómsmálaráðherra
Bandaríkjanna, sem nú er til umfjöllunar á
Bandaríkjaþingi, um lagabreytingar sem auð-
velda eiga baráttuna gegn hryðjuverkamönnum.
Einkum gagnrýna samtökin ákvæði um að út-
víkka verulega heimildir yfirvalda til að úrskurða
innflytjendur í varðhald og reka þá úr landi vegna
gruns um tengsl við hryðjuverkasamtök, án þess
að kynna þeim sönnunargögn gegn þeim eða veita
þeim rétt til að andmæla varðhaldinu. Þessi
ákvæði frumvarpsins hafa reyndar mætt and-
stöðu í báðum flokkum á Bandaríkjaþingi og svo
virðist sem þau verði þrengd verulega í meðförum
þingsins. Þá gagnrýnir Amnesty að frumvarpið
skilgreini „hryðjuverkastarfsemi“ mjög vítt og
geri að brottrekstrarsök að vera t.d. meðlimur í
tilteknum félagsskap, sem kunni að vera hliðholl-
ur hryðjuverkamönnum.
Amnesty átelur líka Evrópusambandið fyrir að
velta fyrir sér tillögum, sem muni líklega ganga
gegn borgaralegum réttindum og draga úr vörn-
um gegn mannréttindabrotum. Vitnað er til fund-
ar dóms- og innanríkismálaráðherra ESB-
ríkjanna 20. september sl., þar sem samþykkt var
að einfalda ferli framsals grunaðra hryðjuverka-
manna milli ríkja ESB, m.a. með útgáfu hand-
tökuskipana, sem gildi í öllum ESB-ríkjum jafnt.
Hugsanlegt er að þessar ákvarðanir muni snerta
Ísland vegna Schengen-samstarfsins. Samtökin
óttast að þær hafi í för með sér minna eftirlit dóm-
stóla með framsalsferlinu. Þá hefur Amnesty
áhyggjur af umræðum innan ESB um víðtækari
skilgreiningar á hryðjuverkastarfsemi, sem
myndi gera aðild að félagsskap sem „styður
hryðjuverkahóp“ glæpsamlega og af hugmyndum
um að torvelda hælisleitendum að komast inn fyr-
ir landamæri ESB. Í skýrslu samtakanna er vitn-
að til orða Mary Robinson, mannréttindafulltrúa
Sameinuðu þjóðanna, sem sagðist í síðustu viku
hafa áhyggjur af því að þrengt yrði að borgaraleg-
um réttindum í ESB og að „evrópska virkið“ yrði
erfiðara inngöngu fyrir flóttamenn og hælisleit-
endur.
Stjórnvöld í vestrænum ríkjum hljóta að velta
því vandlega fyrir sér hvar mörkin liggi á milli þess
að tryggja öryggi borgaranna og að takmarka ein-
staklingsfrelsi, vernd einkalífs og grundvallar-
mannréttindi. A.m.k. hljóta menn að taka mark á
gagnrýni og ábendingum virtra samtaka á borð við
Amnesty International. Það er nauðsynlegt að leita
allra leiða til að koma í veg fyrir misnotkun hryðju-
verkamanna á því frelsi, sem ríkir á Vesturlöndum,
en það má ekki nota baráttuna gegn hryðjuverka-
mönnum sem skálkaskjól til þess að takmarka það
frelsi, sem við búum við.
Innflytjendur,
Netið og tján-
ingarfrelsið
Ein hættan, sem Am-
nesty bendir óbeint á,
er að þau öfl, sem eru
andvíg innflytjendum,
noti hryðjuverkaárás-
irnar sem afsökun til
að knýja á um að dregið verði mjög úr veitingu
landvistarleyfa og pólitísks hælis. Slík stefna er
afar varasöm og líkleg til að skapa fleiri vandamál
en hún leysir. Langmestur meirihluti þess fólks,
sem sækist eftir nýju heimili á Vesturlöndum,
hefur auðvitað ekkert til saka unnið og vill fyrst
og fremst búa sér og fjölskyldu sinni betri fram-
tíð. Aukin fjölbreytni hefur aðallega haft jákvæð
áhrif á vestræn samfélög. Hins vegar getur verið
full þörf á að efla eftirlit á landamærum og kanna
betur bakgrunn innflytjenda en gert hefur verið.
Bent hefur verið á að sumir þeirra, sem grunaðir
eru um aðild að hryðjuverkunum í Bandaríkjun-
um 11. september, hafi komið löglega inn í landið
en verið með löngu útrunna vegabréfsáritun. Yf-
irvöld hafi hins vegar ekkert gert í að hafa uppi á
þeim. Þá hafi embættismenn, sem veiti vega-
bréfsáritanir, ekki nægilegan aðgang að skrám
yfir grunaða glæpa- og hryðjuverkamenn.
Með frumvarpinu, sem áður var nefnt og senn
hlýtur samþykki Bandaríkjaþings, verður yfir-
völdum heimilað að nota rafrænan eftirlitsbúnað
til að fylgjast með tölvusamskiptum og að hlera
alla síma sem meintir hryðjuverkamenn nota.
Sumir telja hins vegar ekki nóg að gert og vestra
hafa farið fram miklar umræður um þátt Netsins í
hryðjuverkunum og hvort ástæða sé til að gera yf-
irvöldum auðveldara fyrir að fylgjast með öllum
netsamskiptum, m.a. með því að takmarka notkun
svokallaðrar dulkóðunar, sem gerir utanaðkom-
andi aðilum torvelt eða ókleift að komast að inni-
haldi samskipta á Netinu. Það mun óumdeilt að
hryðjuverkamennirnir notuðu Netið til að skipu-
leggja ódæðisverk sín en ekki liggur fyrir hvort
þeir notuðust við dulkóðun. Hins vegar er ómögu-
legt að segja hvort bann við dulkóðun hefði nokk-
uð að segja í baráttunni við hryðjuverkamenn.
Ýmsir netsérfræðingar hafa bent á að hryðju-
verkamennirnir séu líklegri til að senda sín á milli
leyniorð, dulmál eða myndir, sem þeir einir skilji,
en að reiða sig á dulkóðun.
Fyrir utan það að bann við dulkóðun myndi lík-
ast til ganga af netviðskiptum dauðum má ekki
horfa framhjá því að Netið hefur gegnt mikilvægu
hlutverki í harðstjórnar- og alræðisríkjum og auð-
veldað stjórnarandstæðingum og andófsmönnum
að skipuleggja sig. Kúgunarstjórnir, hvort sem
þær eru í Kína, Norður-Kóreu eða Afganistan,
hafa óttazt Netið og undantekningarlítið sett
strangar hömlur við notkun þess. Andspyrnu-
hreyfingin, sem barðist gegn stjórn Slobodans
Milosevic í Júgóslavíu, notaði Netið með góðum
árangri og studdist m.a. við dulkóðun skilaboða.
Það er því í bezta falli tvíeggjað vopn í þágu frelsis
og lýðræðis að auðvelda stjórnvöldum að fylgjast
með samskiptum á Netinu.
Samstaða bandarísku þjóðarinnar eftir árásina
11. september hefur verið aðdáunarverð. Hins
vegar hafa menn orðið varir við nokkur afmörkuð
dæmi þess að hún hafi gengið út í öfgar og ekki
má gleymast að það er mjög dýrmætt að fá að
vera ósammála meirihlutanum. Nokkrir dálka-
höfundar á smærri dagblöðum hafa verið reknir
úr starfi fyrir að viðra óvinsælar skoðanir, eftir að
lesendur helltu sér yfir ritstjórana. Það atvik, sem
hefur fengið mesta athygli, er hins vegar þegar
talsmaður Hvíta hússins, Ari Fleischer, skamm-
aði Bill Maher, stjórnanda þáttarins „Politically
Incorrect“, fyrir að velta því m.a. fyrir sér hvort
rétt væri að hryðjuverkamennirnir væru „gung-
ur“ eins og Bush forseti hefur ítrekað látið hafa
eftir sér. „Það þarf að minna alla Bandaríkjamenn
á að þeir þurfa að gæta að því hvað þeir segja,
gæta að því hvað þeir gera, og að þetta er ekki
rétti tíminn til að koma með svona athugasemdir,“
sagði Fleischer á blaðamannafundi. Í opinberri
útskrift Hvíta hússins af blaðamannafundinum
vantaði orðin „gæta að því hvað þeir segja“, sem
eigi að síður voru á segulböndum blaðamanna, og
gerði það illt verra. Ein þeirra sjónvarpsstöðva,
sem sýndu þátt Mahers, tók hann af dagskrá.
Nafnið á þætti Mahers gefur til kynna að honum
er ætlað að halda fram óvinsælum skoðunum og
leiðarahöfundar ýmissa helztu blaða í Bandaríkj-
unum hafa komið honum til varnar – þau viðbrögð
sýna raunar vel að varðstaðan um tjáningarfrelsið
er öflug vestra. „Það er ekki merki um styrk að
bregðast hart við andstæðum skoðunum, jafnvel
ekki á stríðstímum,“ sagði Washington Post. „Það
er fremur styrkur Bandaríkjanna að hvetja til
þess að gagnstæð sjónarmið séu sett fram og að
umbera ósmekkleg ummæli, einkum og sér í lagi
þegar pólitísk umræða skiptir máli.“
Vestræn ríki – Ísland þar með talið – þurfa að
yfirvega mjög vandlega hver viðbrögð þeirra við
hryðjuverkaárásunum verða heima fyrir. Ef nið-
urstaðan verður sú, að einstaklingsfrelsi, mann-
réttindum, persónuvernd eða umburðarlyndi
samfélagsins sé fórnað að einhverju leyti til að
auka öryggi, er hætta á að hryðjuverkamennirnir
glotti við tönn í grenjum sínum og telji sig hafa
haft sitt fram. Rökin fyrir því að takmarka frelsið
til að tryggja öryggi þurfa að minnsta kosti að
vera afar sterk.
Morgunblaðið/RAX
Haustlitir
„Baráttan verður
ekki árangursrík í
raun, a.m.k. ekki til
lengri tíma litið, ef
við föllum í þá
gryfju að fórna
frelsinu fyrir örygg-
ið og gleymum að
gæta að vernd lýð-
ræðis og mannrétt-
inda þegar við öfl-
um bandamanna í
baráttunni gegn
hryðjuverkum.“
Laugardagur 6. október