Morgunblaðið - 07.10.2001, Blaðsíða 27

óháðir, allir valdir samkvæmt verð-
leikum þeirra sem einstaklinga,
vegna þess að „þeim er treystandi til
að taka hagsmuni lands og þjóðar
fram yfir eigin hag og flokka sinna“,
að sögn þess sem þá skipaði, Sergio
Vieira de Mello, aðalfulltrúa fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna.
Hann verður áfram valdamesti mað-
ur landsins þar til sjálfstæði verður
lýst yfir formlega á næsta ári en
stjórnin hefur víðara valdsvið og um-
fangsmeiri verkefni en sú sem áður
sat. Allir stjórnarmenn eru Austur-
Tímorar, tíu ráðherrar, sjö aðstoðar-
ráðherrar, þrír ráðuneytisstjórar og
fjórir ráðgjafar.
Í forystuhlutverkum eru gamlir
samherjar í frelsisbaráttunni allt frá
árunum 1974–75, dr. Mari Alkatiri,
Arabinn kæni úr flokki FRETELIN,
er þar fremstur meðal jafningja, ráð-
herra efnahags- og þróunarmála; dr.
Jose Ramos Horta, utan flokka,
heldur áfram að byggja upp utanrík-
isráðuneytið ásamt tveimur efnileg-
um ungum aðstoðarráðherrum og
nýtir þar hina miklu reynslu sem
hann hefur öðlast sem talsmaður
lands síns á alþjóðavettvangi í ald-
arfjórðung. Mennta-, menningar- og
æskulýðsmál verða í höndum óháðs
manns, dr. Armindos Maia, rektors
háskóla landsins.
Fimm konur eru í stjórninni, fjór-
ar þeirra með doktorsmenntun,
Fernanda Mesquita Borges fjár-
málaráðherra, Isabel da Costa Ferr-
eira, sérstakur ráðgjafi um mann-
réttinda- og jafnréttismál, og Emilia
Maria Valéria Pires, yfirmaður
skipulagsnefndar, sem allar eru
óflokksbundnar, og svo dómsmála-
ráðherrann, Ana Maria Pessoa da
Silva Pinto, sem kemur frá FRET-
ELIN, er doktor í lögum og þekkt
fyrir að hafa samið drög að stjórn-
arskrá, sem FRETELIN lagði fram
þegar árið 1998.
Fáir þingmannanna 88 eru lög-
lærðir og því hefur verið fenginn
þeim til aðstoðar kunnur erlendur,
hlutlaus sérfræðingur í stjórnar-
skrármálum, Yashi Ghai að nafni,
sem síðustu árin hefur farið landa í
milli ásamt nokkrum aðstoðarmönn-
um sínum til að kynna hverra kosta
er völ við gerð stjórnarskráa og
hvernig þeir hafa reynst. Þingið hef-
ur aðeins níutíu daga til að ljúka
þessu verki eða fram til áramóta og
til samþykktar þarf tvo þriðju hluta
þingmanna. Ekki eru allir trúaðir á
að þetta verk takist sem til er ætlast
á svo stuttum tíma því ljóst er að
landsmenn munu fylgjast glöggt með
framvindunni og margir reyna að
hafa áhrif á hana.
Hafa komið fram hugmyndir um
að fyrsta stjórnarskráin verði aðeins
látin gilda í takmarkaðan tíma til
reynslu til þess að auðveldara verði
að breyta henni reynist þess þörf en
endanleg niðurstaða verði síðan lögð
undir þjóðaratkvæði. Hvað sem úr
verður mun þingið síðan taka við lög-
gjafarvaldi hins nýja sjálfstæða ríkis
við formlega stofnun þess sem gæti
orðið í mars/apríl næsta vor. Þá verð-
ur væntanlega mikið um dýrðir en
undirbúningur hátíðahaldanna verð-
ur í höndum sérstakrar nefndar und-
ir forsæti dr. Jose Ramos Horta, ut-
anríkisráðherra landsins.
Hinn 15. september kom í fyrsta sinn saman þjóðkjörið þing á Austur-Tímor. Því
var fengið aðsetur í þessu húsi, sem er frá nýlendutíð Portúgala. Af því stóð
ekkert nema veggirnir eftir eyðilegginguna í september 1999 – því var auðvelt
að gera það upp eftir þörfum þingsins.
legan glæpadómstól fyrir Austur-
Tímor eins og gert var fyrir Júgó-
slavíu og Rúanda.
Ramos Horta hefur verið talsmað-
ur þessa og ég spurði hann hvað hann
héldi að yrði gert í þeim efnum. Hann
kvaðst vera sömu skoðunar og Kofi
Annan, framkvæmdastjóri Samein-
uðu þjóðanna, hefði látið í ljós þar um,
að æskilegast væri að Indónesar
sjálfir létu fara fram réttarhöld í máli
þeirra manna sinna, sem ábyrgir
væru fyrir því sem gerðist árið 1999.
Rétt væri að gefa hinum nýja forseta
Indónesíu, Megawati Sukarnopoutri,
tækifæri til að setja á stofn mannrétt-
indadómstól til að fjalla um þessi mál.
„Við verðum að sýna henni þolin-
mæði, en ef við sjáum fram á það eftir
hálft ár eða svo að réttarkerfi Indón-
esíu er ekki treystandi til að taka á
þeim sem ábyrgð bera á glæpum
gagnvart þjóð okkar verðum við að
hyggja að öðrum leiðum.“
Gerum ekki kraftaverk
fremur en aðrir
Við ræddum hvað við tæki þegar
umboð liðs Sameinuðu þjóðanna
rennur út í lok janúarmánaðar 2002
–þá hefst nýtt tímabil mun fámenn-
ara liðs þeirra. „Við höldum væntan-
lega 1–200 manna liði óbreyttra
starfsmanna,“ segir Ramos Horta,
„um helmingi friðargæsluliðsins og
u.þ.b. þriðjungi alþjóðalögregluliðs-
ins. Margar stofnanir SÞ munu hafa
hér skrifstofur áfram. Við höfum unn-
ið ötullega að því í hálft annað ár að
búa okkur undir að geta staðið á eigin
fótum, byggja upp innanlandskerfið,
vatns- og orkuveitur, vegi, skóla, heil-
brigðisþjónustu, þjálfa fólkið okkar til
hinna margvíslegustu starfa og skoða
hvaða möguleikar eru til uppbygging-
ar atvinnulífsins.
Við höfum náð viðunandi samning-
um við Ástrala um olíu- og gasvinnsl-
una í Tímorgjánni og höfum þegar
fengið fyrirheit um aðstoð erlendis
frá sem nemur um 500 miljónum
Bandaríkjadala næstu þrjú árin. Við
vonumst til að fá slíka aðstoð eitthvað
lengur – en um það verður fjallað á
fundum í Osló og Austur-Tímor áður
en langt um líður.“
Spurður hvort hann hefði trú á því,
að þjóðin væri reiðubúin til að leggja
á sig þær þrautir sem þyrfti til að
vinna upp efnahagslífið, kvaðst hann
ekkert í vafa um það. „Við munum þó
ekki gera nein kraftaverk fremur en
aðrar þjóðir, líttu á Indónesíu, sem
hefur verið sjálfstætt ríki í sextíu ár
og ekki enn ráðið fram úr efnahags-
legum og félagslegum vandamálum
sínum. Við munum hins vegar vinna
að því að geta veitt þjóðinni ókeypis
grunnskólamenntun og bætt heil-
brigðisþjónustuna, en við eigum langt
í land með að sigrast á þeim vanda-
málum sem fylgja fátæktinni, svo
sem malaríu og berklum. Þau verða
forgangsverkefni og við munum gera
það sem við getum í þeim efnum.“
Ítrekað kom fram í samtölum við
bæði heimamenn og starfsmenn SÞ
að vonast er til að Íslendingar leggi
Austur-Tímorum lið á sviði fiskveiði-
mála og ég innti Ramos Horta eftir
óskum hans í þá veru. „Við höfum
þegar fengið styrk frá Íslandi sem
nemur 100 þúsund Bandaríkjadölum
og vonum að hann verði aukinn. Ís-
lendingar eru afar auðug en um leið
örlát þjóð, sem gæti orðið okkur til
aðstoðar, ekki einungis við starfs-
þjálfun við fiskveiðar og aðrar grein-
ar sem þeim tengjast, við erum að
vona að þeir geti jafnframt veitt okk-
ur fjárstuðning fyrstu árin til þess að
skapa hér ný störf, stofna fiskiðnað-
arfyrirtæki og hjálpi okkur að mark-
aðssetja og selja fisk héðan.“ Hann
kvaðst gera ráð fyrir að fara til Ís-
lands áður en langt um líður til að
ræða þessi mál og ekki efast um að
sér yrði vel tekið sem fyrr.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 2001 27