Morgunblaðið - 23.12.2001, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. DESEMBER 2001 11
SAMRÆMD gjaldskrá hafna verð-
ur aflögð og ákvæði samkeppn-
islaga munu gilda um gjaldtöku
þeirra, ef frumvarp samgönguráð-
herra til hafnalaga, sem lagt hefur
verið fram á Alþingi, nær fram að
ganga. Þá verða hafnir virð-
isaukaskattskyldar og heimilt
verður að reka hafnir sem hluta-
félög sem geta verið í meiri-
hlutaeigu einkaaðila.
Í greinargerð með frumvarpinu
kemur fram að auk ofangreindra
nýmæla feli frumvarpið í sér að rík-
isafskipti af höfnum verði minnkuð,
en áfram verði gert ráð fyrir að lag-
færingar og viðhald á skjólgörðum
verði greitt að hluta til úr rík-
issjóði. Þá verði gert ráð fyrir að
frumvarpið taki til allra hafna sem
reknar eru í atvinnuskyni, mót-
tökuskylda hafna verði skilgreind
og framtíð smærri hafna verði bet-
ur tryggð en í núgildandi lögum.
Þrenns konar
rekstrarform hafna
Samkvæmt frumvarpinu má
reka höfn með þrennu móti, sem
höfn án sjálfstjórnar í eigu sveitar-
félags, sem höfn með sjálfstjórn í
eigu sveitarfélags og á rekstr-
arformi sem ekki falli undir op-
inberan rekstur, en þá sé átt við
hlutafélög hvort sem þau séu í eigu
opinberra aðila eða ekki, einka-
hlutafélög, sameignarfélög eða
einkaaðilar með sjálfstæðan rekst-
ur.
Hvað fyrsta formið varðar kem-
ur fram að það sé einkum ætlað
fyrir smábátahafnir og jafnvel
skemmtibátahafnir. Þessar hafnir
muni ekki taka þátt í samkeppni og
reglur um gjaldtöku opinberra fyr-
irtækja gildi um þær. Þá er í frum-
varpinu ekki gert ráð fyrir að nein
starfsemi önnur en rekstur hafn-
arinnar sjálfrar verði í þessum
höfnum. Annað formið er hafnir
með sjálfstjórn í eigu sveitarfélags,
en það er í raun það form sem nú-
gildandi hafnalög leyfa.
Frumvarpið gerir ráð fyrir því
að séu slíkar hafnir ekki reknar í
samkeppni gildi reglur um gjald-
töku opinberra fyrirtækja, en séu
þær í samkeppnisrekstri gildi
ákvæði samkeppnislaga. Slíkar
hafnir hafa sömu starfsheimildir og
í dag samkvæmt frumvarpinu, en
þar er átt við hafntengda atvinnu-
aðstöðu og hafntengda þjónustu að
hluta til.
Stærri hafnarsjóðir
geta valið um form
Loks er í þriðja lagi gert ráð fyr-
ir að stærri hafnarsjóðir landsins
geti valið um núverandi form eða
ákveðið að stofna sérstök félög, til
dæmis hlutafélög, sem yfirtaka
rekstur hafnarinnar að ákveðnum
skilyrðum uppfylltum. Þær hafnir
hafa rýmri starfsheimildir og geta
rekið hafntengda atvinnuaðstöðu
og hafntengda þjónustu án tak-
markana. Í frumvarpinu eru settar
stærðartakmarkanir á núverandi
hafnir með sjálfsstjórn í eigu sveit-
arfélaga um hvort þær geti fram-
selt rekstur sinn til annars rekstr-
arforms.
Ekki er þannig heimilt að hafnir
með sjálfstjórn framselji rekstur
sinn til annars rekstrarforms nema
einhver samkeppni sé til staðar,
annaðhvort séu þær á samkeppn-
issvæði eða taki þátt í samkeppni
með einum eða öðrum hætti. Um
gjaldtöku í þessu rekstrarformi
gilda samkeppnislög.
Jafnramt gerir frumvarpið ráð
fyrir því að einkafyrirtæki geti rek-
ið hafnir. Fram kemur að slíkar
hafnir geti verið einkafyrirtækjum
nauðsynlegar vegna annarrar
starfsemi, svo sem olíudreifingar
eða stóriðju. Einnig gæti einkafyr-
irtæki haft hafnarekstur sem aðal-
verkefni. Engar kröfur eru gerðar
um stærð slíkra fyrirtækja í veltu
talið og takmarkar frumvarpið ekki
starfsheimildir slíkra hafna og
samkeppnislög gilda einnig um
verðlagningu á þjónustu þeirra.
Þá kemur fram að almennt sé
gert ráð fyrir að félög um rekstur
hafnanna verði áfram í eigu sveit-
arfélaga, en þó séu í frumvarpinu
engar takmarkanir settar á sveit-
arfélög um að þau geti síðar selt
hlut sinn öðrum aðilum. Hins vegar
er einungis hægt að yfirfæra stærri
hafnarsjóði í eigu sveitarfélaga í
sjálfstætt félagsform.
Ríkissjóður greiðir
alfarið frumrannsóknir
Þá segir í frumvarpinu að taka
skuli mið af hagrænu verðmæti
hafnarmannvirkja í eignfærslu
þeirra í efnahagsreikningi félags-
ins. Með því sé átt við núvirðingu
fjárstreymis hafnarinnar út frá
gefnum forsendum um arðsemi og
áhættu. Einungis sé gerð krafa um
að verðmæti hafnarmannvirkja sé
metið og þurfi að reikna frá fjár-
streymi vegna taps eða hagnaðar af
hafntengdri þjónustu eða hafn-
tengdri atvinnuaðstöðu við þetta
verðmætamat og meta það sér-
staklega. Sömuleiðis ef landsvæði
sem hefur sértækt verðmæti er
framselt til félags skuli það metið á
markaðsverði. Frumvarpið taki
ekki fyrir að aðrar matsaðferðir
séu einnig notaðar, en í öllum til-
fellum skuli útkoma sannreynd
með aðferðum hagræns mats.
Einnig kemur fram í grein-
argerð með frumvarpinu að sam-
kvæmt því sé gert ráð fyrir að
starfsemi hafna, sem séu starf-
ræktar af félögum þar sem sveit-
arfélög eigi meirihluta, takmarkist
við rekstur hafnarinnar, hafn-
tengda atvinnuaðstöðu og hafn-
tengda þjónustu.
„Markmið sveitarfélaga með
hafnarekstri er takmarkaðra en
markmið einkaaðila. Það sjónarmið
kemur fram í frumvarpinu að slíkar
hafnir haldi sig við þetta hlutverk á
meðan þær eru í eigu opinberra að-
ila. Engar takmarkanir eru á
starfsheimildum hafna sem eru að
minnihluta í eigu sveitarfélaga eða
í eigu einkaaðila,“ segir síðan.
Þá kemur fram að ákvæði nú-
gildandi hafnalaga um að rík-
issjóður greiði alfarið fyrir frum-
rannsóknir á þessu sviði eru látin
halda sér.
Ríkissjóði er jafnframt heimilt
að styrkja endurbyggingu, end-
urbætur og lagfæringu á skjólgörð-
um í höfnum þar sem erfiðar nátt-
úrulegar aðstæður valda því að lítið
skjól er fyrir úthafsöldu og dýpkun
í innsiglingu þar sem reglulegrar
viðhaldsdýpkunar er þörf á minnst
fimm ára fresti. Greiðsluþátttaka
ríkissjóðs hvað þetta snertir getur
þó aldrei orðið hærri en sem nemur
75%.
Má styrkja framkvæmdir
á vegum lítils hafnarsjóðs
Ríkissjóði er einnig heimilt að
styrkja framkvæmdir á vegum lít-
ils hafnarsjóðs þar sem verðmæti
meðalafla síðastliðinna þriggja ára
er undir 400 millj. kr. og skatt-
tekjur sveitarfélagsins eru undir
150 milljónum kr. Ríkisstyrktar
framkvæmdir skulu takmarkast
við merkingu innsiglingar, dýpi,
varnarmannvirki og viðlegu.
Greiðsluþátttaka ríkissjóðs getur
numið allt að 90% og er ákvörðuð
hverju sinni í samgönguáætlun
sem samþykkt er á Alþingi.
Loks er ríkissjóði heimilt að
styrkja stofndýpkanir á vegum
hafnarsjóða innan skilgreinds
byggðasvæðis samkvæmt ákvörð-
un Eftirlitsstofnunar EFTA þar
sem meðaltal vöruflutninga síðast-
liðinna þriggja ára sem um höfnina
fara er undir 100 þús. tonnum.
Greiðsluþátttaka samkvæmt þess-
um lið getur aldrei orðið hærri en
17% og nær til dýpkana sem fram-
kvæmdar eru 2007 eða síðar.
Samræmd gjaldskrá
hafna aflögð og
samkeppnislög gilda
Frumvarp samgönguráðherra að nýjum hafnalögum
Morgunblaðið/Sverrir
sérstakar barnabætur til einstæðra
foreldra.
Í þessu samhengi er einnig athygl-
isvert að skoða hvernig útgjöld
vegna barnabóta hafa þróast hér á
landi undanfarinn áratug. Þegar það
er skoðað kemur í ljós að útgjöld
vegna barnabóta hér hafa farið
lækkandi í krónutölu frá árinu 1996,
en þá er árið í ár undanskilið þegar
útgjöldin aukast um rúmar 800 millj-
ónir króna frá árinu 2000 í kjölfar
lagabreytinga sem gerðar voru síð-
astliðinn vetur og áður var drepið á.
Samt sem áður ná útgjöld vegna
barnabóta í ár ekki útgjöldunum eins
og þau voru í krónutölu fyrir 10 árum
síðan. Útgjöldin í ár eru rúmir 4,4
milljarðar kr. og hækka úr 3,6 millj-
örðum kr. árið 2000 samkvæmt upp-
lýsingum ríkiskattstjóraembættis-
ins. Útgjöld vegna barnabóta voru
hins vegar rúmir 4,8 milljarðar kr.
árið 1991 eða 400 milljónum kr.
hærri heldur en í ár. Framreiknað til
meðalverðlags í ár, samkvæmt spá
Seðlabankans, jafngildir sú upphæð
til barnabóta rúmum 6,5 milljörðum
króna eða rúmum tveimur milljörð-
um kr. hærri upphæð en varið var til
barnabóta í ár.
Stærri hlutinn var
ótekjutengdur
Barnabótakerfið er ekki gamalt í
því formi sem við þekkjum það hér á
landi, en á þrátt fyrir ungan aldur
nokkuð fjölskrúðugan feril að baki.
Það var tekið upp samfara stað-
greiðslukerfi skatta árið 1987 fyrir
hálfum öðrum áratug. Framan af var
það tvískipt. Annars vegar var um að
ræða ótekjutengdar barnabætur
vegna allra barna yngri en 16 ára og
voru hærri bætur vegna barna yngri
en 7 ára. Hins vegar var um að ræða
tekjutengdan barnabótaauka sem
bættist við hjá þeim sem voru undir
tilteknum tekju- og eignamörkum. Á
þessum tíma var stærri hluti bót-
anna ótekjutengdur, eins og sést á
því að af 4,8 milljarða kr. útgjöldum
vegna þeirra á árinu 1991 voru 3,6
milljarða útgjöld vegna barnabót-
anna og tæplega 1,2 milljarðar vegna
barnabótaaukans. Bæturnar þá í
krónutölu með hverju barni voru að
lágmarki 25.204 kr. og 37.807 kr.
með hverju barni umfram eitt. Til
viðbótar komu síðan 25.204 kr. ef
barnið var undir 7 ára aldri. Þá voru
bætur með börnum einstæðra for-
eldra að lágmarki 75.614 kr. án tillits
til tekna. Barnabætur með einu
barni undir sjö ára aldri voru þannig
að lágmarki 50.404 kr. Framreiknað
til meðalverðlags í ár jafngildir sú
upphæð rúmlega 68.700 kr. Það er
rúmlega tvöfalt hærri upphæð en nú
er greitt í ótekjutengdar barnabæt-
ur til barna yngri en sjö ára, en það
eru 33.470 kr. eins og fyrr sagði.
Á næstu árum var dregið úr út-
gjöldum vegna barnabótanna, en á
móti komu aukin framlög vegna
barnabótaaukans. Þannig voru
barnabætur að lágmarki 8.886 kr.
með hverju barni undir 16 ára á
árinu 1993 og 27.564 kr. með hverju
barni umfram eitt. 28.917 kr. bætt-
ust síðan við ef barn var undir sjö ára
aldri. Bæturnar til barna undir sjö
ára voru þannig 38.703 kr. að lág-
marki á því ári, sem er nokkru hærri
upphæð í krónutölu en greidd er í
dag með börnum á þessum aldri.
Barnabætur, þ.e.a.s. þær ótekju-
tengdu, eru síðan lagðar niður á
árinu 1998 og tekjutengdur barna-
bótaauki tekur alfarið yfir undir
nafninu barnabætur. Því var svo aft-
ur breytt síðastliðinn vetur, eins og
fyrr sagði, og ótekjutengdar bætur
með börnum undir sjö ára aldri tekn-
ar upp á nýjan leik. Það vantar þó
mikið á að þessar ótekjutengdu bæt-
ur nái þeim bótum sem greiddar
voru vegna barna á fyrstu árum
staðgreiðslukerfis skatta, eins og hér
hefur verið rakið. Hins vegar voru
ýmsar aðrar breytingar í þessum
efnum einnig samþykktar síðastlið-
inn vetur sem miða að því að draga
úr tekjutengingu barnabótakerfis-
ins. Þannig er eignaskerðing afnum-
in og skerðingarhlutföll lækka í
áföngum á næstu árum og er áætlað í
frumvarpinu sem samþykkt var af
þessu tilefni að þær breytingar sem
það hafi í för með sér muni auka út-
gjöld ríkissjóðs í það heila tekið um
tvo milljarða króna þegar ákvæði
þess eru að fullu komin til fram-
kvæmda á árinu 2003, en útgjöld
vegna barnabóta í ár eru rúmum 800
milljónum kr. hærri en á árinu 2000.
hjjo@mbl.is
gang að sjúkraskrám að uppfylltum
nánar tilteknum skilyrðum sem
nefndin gerir breytingatillögur um.
Nefndin minnir á að aðgangur
Tryggingastofnunar að heilsufars-
upplýsingum byggist á greiðslu-
þátttöku ríkisins í kostnaði vegna
heilbrigðisþjónustu. Trygg-
ingastofnun eigi auðvitað engan
rétt til aðgangs í þeim tilvikum þeg-
ar um er að ræða læknisverk og
þjónustu sem ríkið tekur ekki þátt í
að greiða.
„Í fyrsta lagi setur nefndin það
skilyrði að upplýsingar og aðgang-
ur að sjúkraskrám verði aðeins
veittur læknum og eftir atvikum
tannlæknum stofnunarinnar.
Frumvarpsgreinin uppfyllir þegar
þetta skilyrði en samkvæmt henni
skal einungis veita læknum stofn-
unarinnar eða tannlæknum, þegar
það á við, upplýsingar úr sjúkra-
skrám. Sama gildir um skoðun á
sjúkraskrám. Með þessu er tryggt
að einungis læknar sem bera ríka
þagnarskyldu samkvæmt lögum,
sbr. 12. gr. laga um réttindi sjúk-
linga og 15. gr. læknalaga, með-
höndli þessar upplýsingar.
Í öðru lagi setur nefndin það sem
skilyrði að aðgangur verði aðeins
veittur að þeim hluta sjúkraskrár
sem reikningsgerð á hendur stofn-
uninni byggist á. Ákvæðið eins og
það er orðað í frumvarpinu gerir í
raun ekki ráð fyrir víðtækari að-
gangi, en nefndin telur engu síður
ástæðu til að taka þetta skýrt fram
og ber breytingartillaga nefnd-
arinnar þess merki.
Í þriðja lagi setur nefndin það
skilyrði að læknum Trygg-
ingastofnunar verði aðeins heimilt
að skoða sjúkraskrá á þeim stað þar
sem hún er varðveitt, sbr. 14. gr.
laga um réttindi sjúklinga. Þetta er
tekið skýrt fram í breytingatillögu
nefndarinnar.
Í fjórða lagi setur nefndin það
sem skilyrði að við meðferð per-
sónuupplýsinga sem Trygg-
ingastofnun aflar með þessum
hætti skuli þess gætt að uppfyllt séu
skilyrði laga um persónuvernd og
meðferð persónuupplýsinga og
jafnframt að gætt skuli ákvæða
laga um réttindi sjúklinga eftir því
sem við á. Með framangreindri til-
vísun til laga um persónuvernd og
meðferð persónuupplýsinga er
heimild Tryggingastofnunar settar
skýrar skorður.“
Vísað til tilmæla
Evrópuráðsins
Ákvæði 8. gr. frumvarpsins, með
þeim breytingum sem nefndin legg-
ur til í samræmi við framangreind
skilyrði, setur að hennar mati skýr-
an og traustan ramma utan um
heimild Tryggingastofnunar rík-
isins til aðgangs að upplýsingum úr
sjúkraskrám og telur nefndin að
með þeim hætti sé komið til móts
við þá ólíku hagsmuni sem uppi
eru. Segir í álitinu að þetta sé m.a. í
samræmi við tilmæli Evrópuráðsins
um vernd heilsufarsupplýsinga og
að heimilt sé að miðla heilsufars-
upplýsingum ef gert er ráð fyrir því
í lögum og það er nauðsynleg ráð-
stöfun í lýðræðisríki í nánar til-
teknum tilgangi, m.a. vegna al-
mannahagsmuna.
„Ef litið er til þess aðgangs sem
Tryggingastofnun hefur haft að
upplýsingum úr sjúkraskrám á
umliðnum árum og gerð var grein
fyrir hér að framan felur ákvæðið,
með þeim breytingum sem nefndin
leggur til, í raun í sér skerðingu á
heimildum stofnunarinnar til að-
gangs að upplýsingum um heilsu-
hagi manna, en tryggir að sama
skapi betur hagsmuni og réttindi
þeirra sem upplýsingarnar varða,“
segir ennfremur í nefndarálitinu.