Morgunblaðið - 23.12.2001, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 23. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
J
OSÉ bauð okkur Brynjari
Dend-Magnússyni, fyrverandi
togarasjómanni frá Íslandi sem
hér býr, með sér í sjóferð. Var
afráðið að hittast að morgni
veiðidagsins við kaffihúsið þar sem
við höfðum kynnst að kvöldlagi.
Þegar við mættum, rétt fyrir hálf
átta, var kafteininn mættur og við
gengum til skips um vaknandi íbúð-
arhverfi innfæddra. Einstaka kaffi-
hús var orðið fullt af talandi og reykj-
andi heimamönnum að fá sér
morgunsopann og nýjustu fréttir.
Óvenjulegur búnaður
Báturinn Joao e Pedro (hann heit-
ir í höfuðið á sonum hans tveim), er
nýlegur sjö metra plastbátur. Hann
þætti mjór og borðlágur á Íslandi,
rúmlega metra breiður og innan við
metra djúpur. Búnaður bátsins kom
okkur nokkuð á óvart. Vélin var 50
hestafla utanborðsmótor, en annar
búnaður var tvær léttar krökur, ein
ár, hjólbörur, malarskófla og spúlfat-
an. Þar sem við gerðum ráð fyrir að
veiðarfærin væru í sjó, létum við
þetta okkur litlu skipta og var lagt í
hann. Þarna háttar þannig til að
gríðarlega stórt sjávarlón er fyrir
landi, lokað af sandrifi, en innar
liggja minni rif og lágar eyjar, marg-
ar byggðar.
Við sigldum um hálftíma í vestur
meðfram einu rifinu, þar sem virtist
vera þó nokkur byggð. Þegar kom
fyrir það tók við sigling með öðru rifi
og lægra í austur um sinn, þar til
skipstjórinn sló af og sigldi bátnum
upp í fjöru. Þar tók hann upp spúlföt-
una, en í henni leyndist kíttisspaði,
og sagði að nú færum við í land að
veiða.
Aflað með kíttisspaða
Rifið, svo gríðarstórt sem það er,
er flæðiengi, skipt í fjöldamarga reiti
og eru flestir í einkaeign. Þó er þar
stórt svæði ætlað almenningi. Veiðin
felst svo í því að velta við um það bil
tveggja sentimetra djúpri skán af
sandinum með kíttisspaðanum. Þar
úr eru tíndar smáskeljar, sem Jose
segir að heiti ameyoas og eru afar
verðmætar, enda fluttar til dýrustu
veitingastaða í Portúgal á Spáni og í
Frakklandi.
Skipstjórinn erfði þennan skika
eftir afa sinn, en þeir vor miklir fé-
lagar og vinir. Afinn var ungur á út-
hafsveiðum, en kom í land þegar
halla fór á ævina og byrjaði í skelinni.
José var með afa sínum alla daga frá
því að hann fór að geta hjálpað til.
Þar sem hann var eini afkomandi
gamla mannsins, sem vildi vera sjó-
maður, gaf afi hans honum skikann.
Hús gamla mannsins, sem José
sýndi okkur þarna úti á einni eyj-
unni, keypti hann af erfingjunum og
dvelur nú þar á sumrum með fjöl-
skyldu sinni. Eftir að José lauk skóla
18 ára hóf hann að starfa við skelja-
tínsluna í fullu starfi og hefur verið
við hana síðan. Af þessu fást góð laun
fyrir duglega menn. Núna yfir vet-
urinn tínir hann bara á öðru fallinu
og er afrakstur dagsins, eftir um
þriggja tíma stöðugt bogur, fötufylli
af skel sem hann fær um 10 þúsund
krónur fyrir. Að sumrinu, þegar dag-
ur er lengri og meiri vöxtur í skel-
inni, tekur hann bæði föllin, þegar
birtan leyfir og hefur þá um tvöfald-
ar tekjur. Það er með hann eins og
duglega íslenska trillukarla, að hann
er orðinn vel efnaður, á tvo báta og
tvö skeljasvæði, góða íbúð og tvö
önnur hús og ekur um á Audi glæsi-
kerru.
José var í æsku talinn frábær fót-
boltaleikari og falaðist Benfica í
Barcelona eftir honum. En hann var
trúr uppruna sínum og vildi heldur
feta í fótspor afa síns og lifa ham-
ingjusömu fjölskyldulífi á eigin nót-
um. Þótt hann vinni mikið og slaki
ekki á meðan unnið er fer enginn
góður boltaleikur í sjónvarpinu fram
hjá honum og vinum hans. Þeir hitt-
ast allir á sama kaffihúsinu yfir bjór-
glasi og njóta lífsins.
Sandflutningar á sjó
Þegar fatan var full og við komnir
um borð, héldum við að sjóferðinni
væri að ljúka, en annað kom í ljós.
Nú var stefnt til hafs. Við þrönga
innsiglingu inn í lónið bera öldur Atl-
antshafsins ferskan og næringar-
mikinn sand inn á grunnslóðina, svo
að rif myndast. Skelin gengur á súr-
efnið og næringuna í sandinum, svo
hann verður kolsvartur, því þarf að
bæta sandinn. José lagði bátnum ut-
an í sandrifið og byrjaði að moka
sandi um borð. Líklega hefur hann
mokað um borð um tveim tonnum af
sandi. Aðfallið var svo skart að þegar
hann hafði fyllt bátinn þá flaut hann í
fjöruborðinu. Síðan var siglt til baka
og þar sem flæðiengið var nú komið
um einn metra undir sjó, var siglt inn
á það og sandinum mokað út aftur.
Næst þegar tími vinnst til fer hann
svo með hjólbörurnar og ekur nýja
sandinum um svæðið.
Kóngar í ríki sínu
Kannski finnst þér lesandi góður
þetta ekki mikil sjómennska. En það
er staðreynd að José og kollegar
hans líta á sig sem fiskimenn og eru
hreyknir af því. Hugarfarið og hugs-
unargangurinn er afar svipaður og
hjá íslenskum trillukörlum. Þeir er
kóngar í sínu ríki, taka ekki ofan fyr-
ir neinum, bölva andskotans kvótan-
um og stjórnmálamönnunum og
segja að allt væri betra ef þeir fengju
bara að vera í friði.
Á leiðinni í land sigldum við fram á
svipaðan bát, sem var að draga gildr-
ur. Ég bað José að fara svo nálægt að
ég gæti tekið mynd. Hann bannaði
mér það, sagði að kallarnir hefðu
engan kvóta og væru að stelast til að
veiða á meðan sjólögreglan, sem æð-
ir um á hraðbátum, er í sinni síestu.
Því geta portúgölsku sjómennirnir
ennþá treyst að opinberir embætt-
ismenn láta ekki hafa af sér hádeg-
ismatinn og miðdegislúrinn og á
meðan er hægt að svindla aðeins á
kvótanum.
José „að veiðum“. Eins og sjá má er flæðiengið stórt og fjöldi manna við vinnu.
Hver skiki er afmarkaður með smásteinum eða öðru braki, en mannorðsmorð
liggur við að fara yfir landamerki og í annars land og segir skipstjórinn að slíkt
gerist ekki. Völlurinn er þakinn dauðri skel og hefur José miklar áhyggjur af því.
Segir að þegar hann byrjaði var dauð skel sjaldgæf sjón, en vaxandi mengun
virðist vera að segja til sín og stefnir mikilvægum atvinnuvegi í hættu.
Ljósmynd/Úlfar Ágústsson
Okkur var ekki ljóst til hvers trillukarl notar hjólbörur og malarskóflu. Með skipstjóranum er Brynjar Dend Magnússon, fyrrverandi togarasjómaður frá Íslandi, en nú öryrki eftir slys og búsettur í Olháo.
Með hjól-
börur og
skóflu til
fiskveiða
Þegar kunningjar eiga leið hjá er stansað og rabbað. Eins og sjá má þarf ekki
dýran sjófatnað. Vinur Josés var berfættur og vettlingar eru óþekktur lúxus.
Í Suður-Portúgal, eins og víðast annarstaðar í
heiminum, þar sem byggð liggur að sjó, er lífleg
útgerð smáfiskibáta. Úlfar Ágústsson var í Olháo í
Algarve-héraði og hitti þar José Manuel Paixao
Léqimho, skipstjóra og útgerðarmann.