Morgunblaðið - 23.12.2001, Qupperneq 26

LISTIR
26 SUNNUDAGUR 23. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HEIMILDAMYND um lista- og
fjallamanninn Guðmund Einarsson
frá Miðdal verður sýnd í sjónvarpinu
að kvöldi annars dags jóla og ber yf-
irskriftina „Maður eigi einhamur“.
Það er Lífsmynd, kvikmyndafyrir-
tæki Valdimars Leifs-
sonar, sem stendur að
gerð myndarinnar.
Handritshöfundur er
Bryndís Kristjáns-
dóttir ásamt Valdimar,
en kvikmyndin er
styrkt af Menningar-
sjóði útvarpsstöðva.
Kvikmyndin er 55
mínútna löng og segir
þar frá lífshlaupi og
list þessa fjölhæfa
listamanns og lífs-
kúnstners, eins og
Valdimar lýsir honum,
en vinnsla myndarinn-
ar tók um þrjú ár.
„Guðmundur frá Mið-
dal hefur verið mjög
áhugaverður maður. Ég hef verið að
vinna mikið með Ara Trausta Guð-
mundssyni, sem er einn af sonum
Guðmundar frá Miðdal, og hjá honum
sá ég heilmikið efni, sem til var um
pabba hans. Ég sá fyrir mér að þetta
gæti orðið mjög áhugaverð mynd,
sem komið hefur á daginn. Ævi Guð-
mundar hefur verið mjög dramatísk.
Guðmundur fæddist árið 1895 og
var elstur barna hjónanna Einars
Guðmundssonar og Valgerðar Jóns-
dóttur í Miðdal í Mosfellssveit, en
Miðdalur var á þessum tíma í alfara-
leið og var gestagangur mikill. Guð-
mundur sýndi snemma listhæfileika
og stundaði margs konar störf til að
geta notið kennslu í myndlist. Fyrst
naut hann kennslu í myndlist og út-
skurði í Reykjavík, en síðan lá leiðin
til útlanda. Fyrst var förinni heitið til
Kaupmannahafnar, þá Edinborgar
og loks til Þýskalands.
Hann tileinkaði sér mörg
listform, m.a. högg-
myndalist og leirmuna-
gerð.
Gasprað um
kvennamál
Fram kemur í mynd-
inni að Guðmundur hafi
verið talsvert á milli
tannanna á fólki á sínum
tíma vegna kvennamála
sinna, en hann kvæntist
þýskri konu, en bjó síðan
einnig með dóttur henn-
ar, Lydíu, og eignuðust
þau Guðmundur fimm
börn saman. Áður en
fyrsta barn þeirra fædd-
ist, eignaðist Guðmundur son með
annarri konu sem er sá frægi mynd-
listarmaður Guðmundur Guðmunds-
son eða öðru nafni Erró.
Guðmundur hélt fjölda myndlistar-
sýninga og höggmyndir hans prýða
mörg hús í Reykjavík, m.a. Landspít-
alann. Einnig eru höggmyndir hans
víða um land og má þar nefna Skúla
fógeta í Fógetagarðinum í miðborg
Reykjavíkur. Þekktastur meðal al-
mennings er Guðmundur þó líklegast
fyrir leirmunina sem framleiddir
voru á leirmunaverkstæði hans í List-
vinahúsinu á Skólavörðuholti. Um
tíma voru þeir til á flestum heimilum
Reykjavíkur og nú á seinni árum hafa
þeir aftur orðið eftirsóttir, að sögn
Valdimars.
Stimplaður nasisti
Seinni heimsstyrjöldin lék Guð-
mund og fjölskyldu hans grátt því
hann þótti of vinsamlegur í garð
Þjóðverja og fékk þar af leiðandi á sig
nasistastimpil, en Guðmundi tókst að
hreinsa mannorð sitt algjörlega áður
en hann lést árið 1960.
Guðmundur var einnig frum-
kvöðull í útivistarferðum og stofnaði
útivistarfélagið Fjallamenn. Að auki
var hann þekktur veiðimaður og ann-
áluð veiðikló. Eftir Guðmund liggur
mikill fjöldi listaverka og listmuna
sem sýnt er úr í myndinni. Hann tók
einnig mikið af ljósmyndum og var
áhugamaður um kvikmyndagerð.
Ljósmyndir hans og brot úr kvik-
myndum eru sýnd í myndinni. Í henni
koma fram: Inga Valfríður Einars-
dóttir, systir Guðmundar, Jón Guð-
mundsson á Reykjum í Mosfellsbæ,
Lydía Pálsdóttir Einarsson, eigin-
kona Guðmundar sem nú er látin, og
þrír synir Guðmundar, Erró eða Guð-
mundur Guðmundsson, Einar Guð-
mundsson og Ari Trausti Guðmunds-
son auk Einars B. Pálssonar
verkfræðings.
Næg verkefni
Kvikmyndagerðarmaðurinn Valdi-
mar Leifsson hefur starfað við kvik-
myndagerð hér á landi síðan hann
lauk mastersnámi árið 1978 frá kvik-
myndaskóla í Los Angeles í Banda-
ríkjunum. Að námi loknu starfaði
hann um árabil við dagskrárgerð hjá
Sjónvarpinu. Meðal nýjunga, sem
hann bryddaði þar upp á, var gerð
fyrsta íslenska svokallaða „magaz-
ine“ sjónvarpsþáttar, sem var Þjóðlíf
og Sigrún Stefánsdóttir stýrði. Að því
kom að Valdimar ákvað að fara að
starfa sjálfstætt, en allt frá þeim tíma
hefur hann unnið fjölmörg verk í
samstarfi við Sjónvarpið, Stöð 2 og
marga aðra aðila. Eigið kvikmynda-
gerðarfyrirtæki hefur Valdimar
starfrækt frá árinu 1990, en segist,
þrátt fyrir það, hafa haft það að leið-
arljósi að vinna sjálfur sem allra mest
að hverju verkefni og hafi hann því
aldrei verið með margt starfsfólk eða
mikinn rekstur.
Hann segist aldrei verða uppi-
skroppa með verkefni eða hugmynd-
ir. Af nógu sé að taka. Aðalvandinn
felist hinsvegar í fjármögnuninni.
Ljóshærðir eskimóar
Spurður um verkefni næstu miss-
era, svarar Valdimar því til að hann
sé nú um þessar mundir ásamt Ara
Trausta Guðmundssyni að vinna að
handriti að þáttaröð, sem á að fjalla
um örlög norrænna manna á Græn-
landi og í Vesturheimi og verður þar
stuðst við nýjustu greinar erfða-
fræðirannsókna. „Þetta er mjög
spennandi verkefni og stórmerkileg-
ar rannsóknir. Vilhjálmur heitinn
Stefánsson mun hafa rekist á þessa
„ljóshærðu eskimóa“ í ferðum sínum í
Vesturheimi á árum áður. Agnar
Helgason, mannfræðingur og líffræð-
ingur, sem m.a. hefur sýnt fram á
með rannsóknum sínum að íslenskar
landnámskonur séu skyldari kelt-
neskum konum en norskum, hyggst
nú ætla að bera saman DNA-sýni úr
norrænum mönnum annars vegar og
grænlenskum og kanadískum
eskimóum hinsvegar til að fá úr því
skorið hvort skyldleiki sé þarna á
ferðinni.
Farið verður til Kanada í vor, en
Sjónvarpið hefur keypt sýningarétt-
inn af þremur þáttum þessum rann-
sóknum tengdum, en inn í þáttaröð-
ina verður fjallað um sögu
víkinganna. Að auki er ég að vinna að
draugasögu með Þorsteini Marels-
syni rithöfundi sem hugsanlega gæti
endað sem leiknir sjónvarpsþættir.
Hún heitir „Líkræðan“ og eru virkj-
unarmál undirtónn sögunnar,“ segir
Valdimar Leifsson kvikmyndagerð-
armaður að lokum.
Heimildamynd um líf og list Guðmundar Einarssonar frá Miðdal sýnd í Sjónvarpinu
Fjölhæfur listamaður
og „lífskúnstner“
Á annan í jólum sýnir Sjónvarpið nýja
heimildamynd um líf og list Guðmundar
frá Miðdal. Jóhanna Ingvarsdóttir forvitn-
aðist um tilurð myndarinnar hjá Valdimari
Leifssyni kvikmyndagerðarmanni.
Morgunblaðið/RAX
Valdimar Leifsson kvikmyndagerðarmaður.
Guðmundur
Einarsson frá Miðdal
join@mbl.is
HEIMUR skáldsögunnar er ritverk
sem Bókmenntafræðistofnun gefur
út, og hefur að geyma 30 greinar
eftir jafnmarga fræðimenn um
frumsamdar og þýddar skáldsögur
sem talist geta kennileiti í landslagi
skáldsögunnar á Íslandi. Bókin er
unnin í kjölfar skáldsagnaþings sem
haldið var í Háskóla Íslands á vor-
mánuðum og voru greinar ritsins
upphaflega fluttar sem fyrirlestrar
þar. Ástráður Eysteinsson prófess-
or er ritstjóri bókarinnar og segir
hann vera um að ræða yfirlitsrit um
bókmenntir sem sé nokkuð frá-
brugðið því sem hefðbundið geti tal-
ist. „Upphaflega hugmyndin var sú
að virkja sem flesta af bókmennta-
fræðingum heimspekideildarinnar í
Háskólanum til lifandi bókmennta-
umræðu og var ákveðið að taka fyrir
heim skáldsögunnar á Íslandi á 20.
öld,“ segir hann. „Hverjum og ein-
um var gefinn kostur á að velja sér
skáldsögur til umfjöllunar og var
ekki gerður greinar munur á ís-
lenskum skáldsögum og þýðingum á
erlendum skáldsögum sem út höfðu
komið hér á landi á öldinni. Þannig
stjórnast úrvalið af valfrelsi og úr
verður eins konar brotasafn, sem
laust er við að endurspegla sýn ein-
staklings á það hvaða
skáldsögur hafi lagt mark
sitt á íslenskan skáld-
sagnaheim. Þess í stað
ræður ákveðin tilviljun,
sem er, þegar öllu er á
botninn hvolft, í raun
kannski einkenni á öllu
vali. Það er nokkuð sem
gaman er að draga fram á
þennan hátt.“
Verkin sem fjallað er
um í Heimi skáldsögunn-
ar ná allt aftur til róm-
verskra verka á borð við
Satýríkon eftir Petróníus
og Gullinasna Apúleiusar,
til Þagnarinnar eftir Vig-
dísi Grímsdóttur sem út
kom í fyrra. Ástráður
bendir á að þótt greinarn-
ar séu unnar í fræðilegu
samhengi, kalli formið á
ákveðna hnitmiðun sem geri þær
mjög aðgengilegar. „Skáldsagna-
þingið sem greinarnar voru upphaf-
lega unnar fyrir byggðist á mörgum
stuttum og markvissum fyrirlestr-
um. Þetta form gafst vel og var
þingið vel sótt. Sama er því að segja
um greinarnar sem eru margar og
stuttar.“
Má þá búast við að ritið geti höfð-
að til ólíkra lesenda?
„Já, hér er ekki um einhverjar
innanhússsamræður að ræða, held-
ur er bókin þannig hugsuð að hver
sem áhuga hefur á skáldsögum og
bókmenntum geti gripið niður í
henni og lesið sér til um allt frá lyk-
ilverkum á borð við Íslandsklukku
Halldórs Laxness, Ódys-
seif eftir James Joyce og
Blikktrommu Günthers
Grass til þýddra skáld-
verka sem eru e.t.v. minna
þekkt hér á landi, s.s.
Manillareipið eftir Veijo
Meri.“
Má ekki segja það nokk-
uð óvenjulegt að tala um
frumsamdar bækur og
þýddar í einu vetfangi?
„Jú, það er visst nýnæmi
hér á landi að fjalla um
þýdd verk og frumsamin, á
slíkum jafnræðisgrund-
velli. En í þessu felst dálít-
ið önnur sýn á íslenskan
bókmenntaheim en hefð er
fyrir. Ég lít svo á að hér sé
ákveðið bókmenntalíf, sem
ekki er hægt að takmarka
við hina íslensku skáld-
sögu, því hér les fólk frum-
samdar bækur og þýddar
jöfnum höndum á ís-
lensku.“
Ástráður segir það at-
hyglisvert að gefa bók um
heim skáldsögunnar út í
bókavertíðinni í ár, þar
sem skáldsagan sé mjög
áberandi. Þannig kallast umræða
bókarinnar skemmtilega á við hið
kraumandi líf skáldsögunnar sem
birtist í útgáfunni. „Þó er alltaf
hætta á að aðrar bókmenntagreinar
falli í skuggann að ósekju, og eru
þær hugmyndir uppi um að vinna
með ljóðið og leikritið á þennan
sama hátt í kjölfar þessarar útgáfu.“
Frá Satýríkon til
Þagnarinnar
Morgunblaðið/Kristinn
Ástráður Eysteinsson, prófessor í almennri bók-
menntafræði við Háskóla Íslands.