Vísir - 25.07.1980, Blaðsíða 12

12
VISIR Föstudagur
25. júli 1980
Dr. Úlfur Arnason
Helur rann-
sakað nær
allar
tegundlr
hvaia
Dr. (Jlfur Árnason er kunnur
erlendis fyrir yfirgripsmikiar
rannsóknir á sjávarspendýrum.
Eftir hann iiggur fjöidi ritgeröa
um þessi efni i erlendum visinda.
ritum en hér á landi er sjaldan
vitnaö til starfa hans. Slikt má
furöu sæta, þar sem dr. tJlfur
hefur mikla starfsreynslu og
rannsóknir hans hafa skýrt und-
irstööuatriöi I llffræöi og þróun
sjávarspendýra.
Fullyröa má aö enginn fræöi-
maöur hefur safnaö jafn yfir-
gripsmiklum gögnum um
sjávarspendýr og dr. tJlfur.
Hann hefur rannsakaö allar lif-
andi hvalategundir utan tveggja
og eftir hann liggja vlötækar
rannsóknir á selum og rostung-
um. Ekki er fyllilega ljóst hvers
vegna svo lítiö er minnst á rann-
sóknir hans hér á landi en
blaöamaöur minnist þess aö
ekki alls fyrir löngu, var viötal
viö forstjóra Hafrannsóknar-
stofnunar I hljóövarpi, er varö-
aöi einmitt fræöisviö Úlfs, sjá-
varspendýrin, en forstjóranum
láöist þá aö geta þessara rann-
sókna þótt ýmislegt annaö væri
tint til.
Ein skýringin gæti þó veriö sú
aö rannsóknir Úlfs styöja ekki
kenninguna um aö margir
stofnar sömu tegundar, t.d.
langreyöar, séu I NA-Atlants-
hafi en sú kenning hefur veriö I
hávegum höfö hjá flestum þeim,
sem fjallaö hafa um Islenskar
hvalveiöar. Meö aukinni þekk-
ingu á hvölum veröur æ erfiöara
aö verja þaö sjónarmiö aö
margir stofnar sömu tegundar
geti myndast og varöveist á til-
tölulega takmörkuöum svæö-
um.
Úlfur stundaöi framhaldsnám
I erföafræöi viö háskólann I
Lundi, meö frumu- og litninga-
rannsóknir (cytogenetik) sem
sérgrein. Doktorsritgerö varöi
Úlfur 1974.
Úlfur er dósent I erföafræöi
viö Háskólann i Lundi.
Hann hefur fengist viö rann-
sóknir á sjávarspendýrum frá
1967 og er nú kostaöur af Rann-
sókna ráöi sænska rlkisins viö
rannsóknir sinar.
Dr. Úlfur hefur fariö viöa til
rannsókna og hann er höfundur
meginhluta þeirra ritgeröa sem
birst hafa um erföa- og litninga-
rannsóknir á sjávarspendýrum.
Auk þess aö hafa stundaö
rannsóknir sfnar i Sviþjóö og
hér á landi, dvaldist Úlfur viö
rannsóknir á selum og hvölum I
Alaska, Kalifornlu og Kanada
veturinn 1970-1971, á Madeira
voriö 1971 og á Kúbu voriö 1972.
Þá starfaöi Úlfur I Skotlandi ár-
iö 1976-1977 er honum bauöst aö
fara þangaö I vfsindamanna-
skiptum milli Konunglega
breska visindafélagsins og
Evrópu.
Hann hefur komiö hingaö til
lands á hverju sumri sföan 1967,
til þess aö safna efniviö f rann-
sóknir sinar m.a. frá Hvalstöö-
inni f Hvalfiröi. Vfsir náöi tali af
dr. Úlfi er hann var hér viö
gagnasöfnun f sumar og fer viö-
taliö viö hann hér á eftir.
—AS
ABEIHS EINN LANG-
REYfiARSTOFN ER
A NA-ATLANTSHAFI
- SEGIR DR. OLFUR
„Ef við litum á veiðitölur frá þessum gömlu
veiðisvæðum við Norður og Vestur-Noreg, Hjalt-
landseyjar, Færeyjar og Island, þá virðast þær
fylgjast nokkuð að. Min skoðun er sú, að hvölum
hafi fyrst fækkað i útjöðrum svæðisins, þannig að
útbreiðslusvæðið hefur dregist saman. Hvalirnir
eru að vissu leyti hópdýr og þegar fjöldi hvalanna
minnkar, þá dregst útbreiðslusvæðið saman en
þéttleiki hvalanna breytist litið i kjarnanum. Mér
finnst þvi eðlilegt að álykta að þegar hvalirnir
hverfa frá gömlu svæðunum, er það sennilega
vegna þess að fjöldi dýra i heildarstofni er farinn að
minnka. Þannig hurfu hvalir t.d. ekki á sama tima
við N-Noreg og við V-Noreg. Ýmsir töldu þetta vera
rök fyrir tveimur stofnum, en þetta styður hins
vegar trektarhugmyndina, þ.e. svæðið dregst smátt
og smátt saman, án þess að veruleg fækkun komi
fram i kjarnanum”, sagði Úlfur Árnason i upphafi
samtalsins.
væru einstofna eöa tvistofna,
þ.e.a.s. hvort tannhvalir og
skiöishvalir heföu sameiginlegan
uppruna eöa ekki. Niöurstöö-
urnar bentu ótvirætt til þess aö
þeir væru einstofna.
Sú skoöun að hvalir séu ein-
stofna hefur siðan fengiö stööugt
meiri stuöning, eftir þvi sem
auknar upplýsingar hafa fengist
bæöi um litningamynstur hvala
og um ýmis önnur atriði svo sem
— Hvar er kjarni þessa svæöis
aö þinu mati?
„Kjarni sumarútbreiðslu-
svæöis langreyöarinnar virðist nú
vera vestur af Islandi. Vetrarút-
breiöslusvæöið er aö öllum likind-
um út af ströndum Spánar og
Portúgals þar sem talsveröar
veiöar eru stundaöar.
Fyrirboði um fækkun
hvala
— Eru þess einhver merki aö
hvölum fari fækkandi viö Island?
„Þaö sýndi sig i suöurhöfum
þegar gekk á hvalastofna, aö kyn-
þroskaaldur kvendýra lækkaöi
stundum mjög skyndilega. Ef
mig minnir rétt þá voru þess
dæmi aö kynþroskaaldurinn
lækkaöi frá 10 árum niöur í 5 ár á
rúmum áratug. Hingaö til hafa
niöurstöður hér ekki bent á slika
lækkun, en ef þær tölur eru réttar
sem ég hef nýlega fregnaö, af
aldursákvörðun á hvölum á siðast
liönu ári, þá viröist lækkun á kyn-
þroskaaldri hafa gert vart viö
sig”.
Rannsóknir i 13 ár
— Hvenær hófstu rannsóknir
þlnar á sjávarspendýrum?
„Áöur en ég kom hingaö heim,
sumariö 1967, benti starfsfélagi
minn I Lundi Dr. Einar Vigfús-
son, erföafræöingur, mér á grein I
riti þar sem litningamynstur
grindhvals og höfrungs voru birt.
Ég veitti þvi eftirtekt er ég las
þessa grein að litningum skiöis-
hvala virtist ekki hafa veriö lýst.
Mér datt I hug aö setja i ræktun
frumur úr langreyði þetta sumar
til þess aö athuga litninga þess-
arar tegundar. Ræktunina gerði
ég aö Tilraunastöð háskólans I
meinafræöiá Keldum, þar sem ég
hef alltaf haft sumaraðstöðu
siöan”.
— Og helstu niöurstööur?
„Þaö kom á daginn aö litningar
langreyöar voru nauðalikir litn-
ingum þeirra tannhvala, sem
haföi veriö lýst áöur og var þetta
éinkum fróölegt vegna þess aö
talsveröur ágreiningur haföi
veriö uppi um þaö hvort hvalir
„Þaö kom á daginn aö litningar langreyöar voru nauöallkir litningum
tannhvala... niöurstööur bentu ótvirætt til þess aö þeir væru einstofna”.
900i
800-
700-
N.NORWAY-----------
W.NORWAV ----------
FAROE ISLANDS ....-
CELAND •------------
,/i
u
/
/
i
h
i
i
i
á
-.//
i \
w
UV A
/
V -.21/
I /\a
v V • V' > ^
1880
1890
1900
1910
1920
1930
1940
—i---
1950
1960
1970
1980
Linuritiö sýnir hvalveiöar á NA-Atlantshafi. Samkvæmt Ifnuritinu eru hvalveiöar viö tsland enn nokkuð jafnar en aörar lfnur tala slnu máli
um hvalveiöarnar. Trektarlfking dr. Úlfs gefur skýringu á þvf hvers vegna fækkun hvala viö tsland hefur enn ekki komið fram I veiöum.