Morgunblaðið - 08.06.2002, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 LAUGARDAGUR 8. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Sarpur 2.0 kynntur
Upplýsingakerfi
um þjóðminjar
SARPUR er alhliðaupplýsingakerfisem unnið hefur
verið að á vegum Þjóð-
minjasafns Íslands undan-
farin ár í samvinnu við
Hugvit hf. Þar er hægt að
fá upplýsingar um muni,
myndir, þjóðhætti, forn-
leifar, jarðfundi, hús,
kirkjuminjar og örnefni.
Takmarkað magn upplýs-
inga er þó enn sem komið
er í gagnasafninu. Verið er
að leggja síðustu hönd á
aðra útgáfu kerfisins og er
ætlunin að kynna það á
Hótel Loftleiðum nk.
þriðjudag. Frosti Jóhanns-
son er verkefnisstjóri
Sarps.
Segðu okkur aðeins frá
tildrögum þess að hafist
var handa við gerð Sarps.
„Það mun hafa verið árið 1996
sem ákveðið var að samræma alla
upplýsingaskráningu innan Þjóð-
minjasafnsins og síðar einnig
meðal hliðstæðra safna utan þess.
Megin ástæða þess að ákveðið var
að hefjast handa við gerð Sarps
var sú að ekki var hægt að leita
með samræmdum hætti í þeim-
upplýsingakerfum sem þá voru í
notkun auk þess sem þau voru
þannig úr garði gerð að ekki var
hægt að samtengja þau né gera
efni þeirra aðgengilegt á vefnum.
Þess utan höfðu einstakir eigend-
ur kerfanna litla möguleika á að
viðhalda þeim og öryggiskröfur
voru ófullnægjandi. Nokkur tími
fór í undirbúning áður en hægt
var að hefjast handa við kerfis-
gerð. Haustið 1997 var gengið til
samstarfs við Hugvit hf. um gerð
altæks upplýsingakerfis og var
fyrsta útgáfa þess tilbúin vorið
1999.“
Og hvað tók þá við?
„Það vildi svo til að um það leyti
sem við vorum að leggja síðustu
hönd á fyrstu útgáfuna að Rannís
auglýsti styrki úr svonefndri
Markáætlun um rannsóknir og
þróunarstarf. Þjóðminjasafnið og
Hugvit sóttu saman um fjárstuðn-
ing til að halda þróun áfram.
Verkefnið fékk styrk til þriggja
ára eða 12 milljónir króna sem var
hæsti styrkurinn sem veittur var
úr upplýsingatæknihluta áætlun-
arinnar. Heildarkostnaður við
þróun annarrar útgáfunnar er um
30 milljónir króna sem aðilar hafa
að öðru leyti kostað sameigin-
lega.“
Hver voru helstu markmið með
annarri útgáfu Sarps?
„Sarpur 1.0 var fyrst og fremst
skráningartól fyrir Þjóðminja-
safnið og ýmsar útfærslur og
lausnir skorti til að mæta nægi-
lega vel þörfum einstakra heim-
ildasafna innan þess. Í ljósi feng-
innar reynslu og aukinna þarfa á
sviði nútímalegrar upplýsinga-
vinnslu innan safnsins og á lands-
vísu voru sett tvö meginmarkmið
með kerfisgerð Sarps 2.0.
Í fyrsta lagi að útfæra og þróa
fyrstu útgáfu Sarps í upplýsinga-
kerfi sem haldið gæti
utan um rafrænt
gagnasafn sem nýttist
öllum heimildasöfnum
Þjóðminjasafns og
einnig sem flestum
stofnunum og söfnum í landinu
sem varðveittu menningarsögu-
legt efni sem væri hliðstætt því
sem Þjóðminjasafnið hafði í fórum
sínum. Í öðru lagi að gefa þeim að-
ilum sem hagsmuni hefðu af því að
hagnýta gagnasafn Sarps kost á
að nálgast það á einum stað, í mið-
lægum gagnagrunni, á veraldar-
vefnum.
Hverjar eru helstu nýjungarnar
í nýju útgáfunni?
„Kóði kerfisins var meira og
minna endurskrifaður, það var
hannað nýtt og notendavænna
viðmót, gerðar ýmsar endurbætur
á einstökum skráningarformum,
skrám og brunnum fjölgað, m.a.
var aukið við sérstökum mynda-
brunni og hjálparbrunni sem
geymir leiðbeiningar fyrir bæði
skrásetjara og lesendur. Þá var
hönnuð vefútgáfa og hún tengd
við kortagrunn þannig að hægt er
að varpa upplýsingum, um t.d.
dreifingu fornleifa, muna og hvaða
heimildir um þjóðhætti eru komn-
ar af landinu, á Íslandskort eftir
því sem hnitaupplýsingar leyfa.“
Er Sarpur kominn í almenna
notkun meðal þeirra sem hann er
ætlaður?
„Sarpur hefur verið í notkun
um nokkurra missera skeið innan
Þjóðminjasafns, Húsafriðunar-
nefndar og Örnefnastofnunar.
Auk þess hafa um tíu minjasöfn
tekið kerfið til sín.
Stefnt er að því að taka aðra út-
gáfuna í notkun síðar í þessum
mánuði og í framhaldi af því verð-
ur hægt að nálgast efni Sarps á
vefnum. Öðrum söfnum, stofnun-
um og fyrirtækjum sem skrá og
varðveita menningarsögulegt efni
verður boðinn aðgangur að Sarpi í
þeim tilgangi að samræma skrán-
ingu sambærilegra heimilda á
landsvísu. Ætlunin er að stofna
rekstrarfélag meðal eigenda
gagnasafns Sarps síðar
í þessum mánuði. Það
væri mjög æskilegt að
þeir sem á annað borð
ætla sér að nota kerfið
tækju það í notkun sem
allra fyrst.“
Hvað með kynninguna?
„Hún verður haldin á Hótel
Loftleiðum í þingsal 1–4 nk.
þriðjudag klukkan 13 til 17. Mark-
mið kynningarinnar er að gefa yf-
irlit um þann árangur sem náðst
hefur við gerð Sarps 2.0 og greina
frá framtíðaráformum varðandi
frekari þróun kerfisins og hagnýt-
ingu þess.“
Frosti Jóhannsson
 Frosti Jóhannsson er fæddur í
Skagafirði 1952. Hann er fíl.-
cand. í þjóðháttafræði frá Upp-
salaháskóla og lauk fyrri hluta
doktorsnáms frá Stokkhólmshá-
skóla 1980. Starfaði við þjóð-
háttadeild Þjóðminjasafns ásamt
stundakennslu um tíma. Ritstjóri
bókaflokksins Íslensk þjóðmenn-
ing í 5 ár. Framkvæmdastjóri
Gigtarfélags Íslands og sjálf-
stætt starfandi við ritstjórn blaða
og tímarita í nokkur ár og verk-
efnisstjóri á Þjóðminjasafni síð-
ustu ár. Maki er Steinunn Jóns-
dóttir heilsugæslulæknir og eiga
þau þrjú börn.
Ætlunin að
stofna
rekstrarfélag
Það sem koma skal?
HÆSTIRÉTTUR hefur staðfest úr-
skurð héraðsdómara sem synjaði
beiðni réttargæslumanns ungrar
stúlku um að kvaddur yrði til kunn-
áttumaður til aðstoðar dómaranum
við skýrslutöku af stúlkunni vegna
kynferðisbrots gegn henni af hálfu
óþekktra manna. Í dómi Hæstarétt-
ar kemur fram að engin efni séu til
að hnekkja ákvörðun dómarans um
að nýta ekki þá heimild, sem er í lög-
um um meðferð opinberra mála, til
að kveðja kunnáttumann sér til að-
stoðar við skýrslutökuna.
Réttargæslumaður stúlkunnar
krafðist þess að kvaddur yrði til
kunnáttumaður til aðstoðar við
skýrslutöku yfir stúlkunni sem beina
mundi spurningum til hennar og að
hann verði einn með henni í því her-
bergi sem skýrslutakan fer fram í.
Þetta væri nauðsynlegt þar sem
stúlkunni hafi orðið mikið um brotið
sem hún sætti og sterkar líkur væru
á því að hún muni ekki geta tjáð sig
um brotið nema til komi aðstoð
kunnáttumanns. Pétur Guðgeirsson
héraðsdómari sagði í úrskurði sínum
að hann hefði margra ára reynslu af
því að yfirheyra börn og ungmenni
vegna kynferðisbrota og annarra
áfalla sem valdi miklum þjáningum.
Þá hafi hann sótt námskeið og ráð-
stefnur um barnayfirheyrslur hér á
landi svo og austan hafs og vestan.
Sé hann því að minnsta kosti jafnfær
um að yfirheyra stúlkuna og hvaða
kunnáttumaður og fagaðili sem er og
hafi það umfram þá að kunna skil á
réttarfari og refsirétti. Séu því engin
efni til þess að verða við kröfu rétt-
argæslumannsins.
Tímabært að endurskoða
þessi ákvæði
Bragi Guðbrandsson, forstjóri
Barnaverndarstofu, segir niðurstöð-
una ekki koma á óvart. „Þetta er
ekki í fyrsta skipti sem Hæstiréttur
tekur slíkt úrlausnarefni til meðferð-
ar og niðurstaða Hæstaréttar er í
samræmi við fyrri dóm í svona hlið-
stæðu máli. Efnislega byggist þetta
á því að lögin eru mjög ótvíræð í
þeim efnum að þetta er ákvörðun
dómara í hverju tilviki hvort kalla
skuli til kunnáttumann. Engu að síð-
ur eru það vonbrigði að þetta skuli
ganga fram með þessum hætti og
undirstrikar að mínu viti mikilvægi
þess að þessi lagaákvæði verði tekin
til endurskoðunar,“ segir hann.
Hann telur að það hljóti að varða
miklu að það sé jafnræði við fram-
kvæmd þessara mála þannig að öll
börn fái notið þess að kunnáttumað-
ur, sem er sérþjálfaður í rannsókn-
arviðtölum, taki við þau viðtöl, en því
ráði ekki einstaklingsbundnar
ákvarðanir dómara, þar sem mat
þeirra sé greinilega mjög misjafnt.
Bragi bendir á að gríðarlega mikil
reynsla og sérþekking á framkvæmd
rannsóknarviðtala hafi safnast inni í
Barnahúsi og útilokað sé að einstakir
dómarar hafi sambærilega reynslu
af slíkum viðtölum.
Hann segir að augljóst sé að laga-
breyting þurfi að koma til og telur að
fleiri rök séu fyrir því að endurskoða
gildandi lög, en ákvæðin sem um
ræðir tóku gildi 1. maí 1999 og eru
breytingar á lögum um meðferð op-
inberra mála og varða skýrslutöku á
börnum. „Meginreglan er sem sagt
sú að þetta er einungis ákvörðun
dómara og það er heimilt að kalla til
kunnáttumann en ekki skylt,“ bætir
Bragi við.
Að hans sögn er þessi frum-
skýrslutaka dómsathöfn og hluti af
meðferð málsins fyrir dómi ef til
ákæru kemur. Hins vegar veit eng-
inn fyrirfram hvort til ákæru kemur
og eru dómarar því að taka fjölmarg-
ar skýrslur af börnum í málum sem
aldrei er kært í. Bragi segir það af-
skaplega illa farið með tíma dómara
og vond tilhögun, vegna þess að ekki
nema 15–20% af málunum endi í
ákæru. „Þannig að dómarar eru
kannski í 80–85% málanna að taka
skýrslur af börnum í málum sem að
verða aldrei viðfangsefni dómskerf-
isins. Ég tel að það sé orðið tímabært
í ljósi reynslunnar af þessum laga-
ákvæðum frá 1999 að endurskoða
þessi lagaákvæði.“
Beiðni réttargæslumanns ungrar stúlku hafnað
Synjað um aðstoð kunn-
áttumanns við skýrslutöku
ÚTBOÐ á fjarskiptaneti sem
þjóna á framhaldsskólum og sí-
menntunarstöðvum er nú í und-
irbúningi í menntamálaráðuneyt-
inu og er stefnt að því að það
hefjist á næstu dögum. Áætlað er
að netið tengi saman alla fram-
haldsskóla og símenntunarstöðvar
og að flutningsgeta þess verði 100
mb/sek.
Á vef ráðuneytisins kemur fram
að netið muni auðvelda öll fjar-
skipti t.d. vegna fjarkennslu, mið-
lægra upplýsingakerfa og sameig-
inlegrar kerfisþjónustu ásamt því
að veita framhaldsskólum aðgang
að Netinu. Ráðuneytið hefur skip-
að vinnuhóp vegna útboðsins og
eru Sigurður Sigursveinsson, Fjöl-
brautaskóla Suðurlands, og Ársæll
Guðmundsson, Fjölbrautaskóla
Norðurlands vestra, fulltrúar
framhaldsskólanna.
Menntamálaráðuneytið mun
leggja til fjármagn til að standa
straum af kostnaði við útboðið og
hluta stofnkostnaðar. Fram kemur
að áætlað sé að heildarkostnaður
framhaldsskóla vegna fjarskipta
og Netþjónustu muni ekki vaxa frá
því sem nú er.
Menntamálaráðuneytið óskaði í
dreifibréfi til skólameistara fram-
haldsskóla og símenntunarmið-
stöðva eftir því að fá formlega
fram afstöðu þeirra til þátttöku í
verkefninu fyrir útboðið. Einhverj-
ir skólar hafa þegar skuldbundið
sig með samningum um netteng-
ingu til lengri tíma og er gert ráð
fyrir því að þeir geti tengst netinu
á síðari stigum.
Fjarskiptanet framhaldsskóla boðið út