Morgunblaðið - 09.06.2002, Side 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 2002 21
nafni til að undirbúa kennslu í forn-
leifafræði. Margrét segir að þau sem
fóru úr eldra félaginu og stofnuðu
Fornleifafræðingafélagið hafi áður
staðið að baki því að senda áskoranir
til Háskóla Íslands og menntamála-
ráðuneytis um mikilvægi þess að
hefja kennslu í fornleifafræði. Forn-
leifafræðingafélagið fór fram á að
eiga fulltrúa í undirbúningsnefnd há-
skólarektors. „Það var ekki orðið við
því heldur einungis skipaðir nefnd-
armenn úr eldra félaginu, með tak-
markaða menntun að baki í faginu.“
Margrét segir að niðurstaða undir-
búningsnefndar rektors hafi verið
áþekk dómnefndarálitinu nú: „Því
samkvæmt niðurstöðu nefndar há-
skólarektors átti að kenna flest ann-
að en fornleifafræði.“
Fræðigrein án bakhjarls
Margrét segir að fornleifafræðina
hafi skort nauðsynlegan bakhjarl hér
á landi. „Hér hefur ríkt aðhaldsleysi
og algjör skortur á kröfum um
menntun í faginu. Annars staðar í
Evrópu eru gerðar ákveðnar kröfur
um menntun fornleifafræðinga með
hliðsjón af þörfum lögboðinnar forn-
leifaverndar. Þetta kemur meðal
annars fram í alþjóðasamþykktum
og Evrópusamningi sem heita á að
við séum aðilar að. Þar er lögð rík
áhersla á að stjórnvöld stuðli að um-
talsverðri menntun fornleifafræð-
inga. Hugsunin á bak við þetta er
ekki endilega sú að tryggja stöðu
fornleifafræðinga. Grundvallarkraf-
an er fyrst og fremst að fólk kunni
sómasamlega til verka til að sinna
fornleifavernd og fornleifarannsókn-
um.“
Margrét telur að löggjöf um
verndun fornleifa hér á landi sé ágæt
og svo hafi verið allt frá 1907. Fyrstu
íslensku minjalögin, lög um verndun
fornmenja, hafi verið ein þau fram-
sýnustu í Evrópu á sínum tíma.
„Sé miðað við lagatextann njóta
fornleifar sjálfkrafa verndar. En það
hefur nánast ekki verið um neitt
virkt eftirlit með verndun fornleifa
að ræða né heldur með fornleifum
sem njóta sérstakrar friðlýsingar og
sumum þeirra meira að segja verið
eytt. Það er sláandi að fyrsti þjóð-
minjavörður okkar, dr. Matthías
Þórðarson, sem á heiðurinn af upp-
byggingu Þjóðminjasafns eins og við
þekkjum það í dag, eigi heiðurinn af
stærstum hluta fornleifa á svo-
nefndri friðlýsingaskrá sem hann lét
friðlýsa á 3. og 4. áratug liðinnar ald-
ar.“
Margrét segir að fornleifavernd
hafi verið hornreka hér á landi. Forn-
leifum hafi verið spillt í stórum stíl,
einkum á síðustu öld, m.a. vegna
vegagerðar, landbúnaðar og annarra
framkvæmda. Í þeim efnum hafi
skort verulega á að Þjóðminjasafnið
leiðbeindi framkvæmdaaðilum um
hvernig forðast mætti röskun forn-
leifa. Því væri ekki eingöngu við þá
að sakast og allra síst bændur sem
upp til hópa hefðu forðast að raska
fornleifum.
„Þegar maður lítur til baka spyr
maður sig hvers vegna í ósköpunum
Háskóli Íslands hafi ekki verið í far-
arbroddi um að skapa aðstöðu fyrir
fornleifafræðina,“ spyr Margrét.
Hún sat rannsóknarstöðu sem stofn-
að var til við Háskóla Íslands um mitt
ár 1987 og til ársloka 1990. Haustið
1989 varði hún doktorsritgerðina,
þar sem m.a. var sýnt fram á að
byggð hér á landi væri eldri en áður
var talið. Vöktu niðurstöður hennar
hörð viðbrögð, einkum innan Há-
skóla Íslands. Margrét telur að þetta
kunni að skýra hvers vegna henni var
bolað úr stöðunni. Þetta sé dæmi um
þá neikvæðu afstöðu til fornleifa-
fræðilegra rannsóknarniðurstaðna
sem einhverra hluta vegna eru ekki
háskólamönnum að skapi. „Ég lít svo
á að þetta hafi gengið út á að koma
þessari fornleifastöðu frá. Staðan
heyrði ekki undir neina deild heldur
undir rektor og yfirstjórn Háskólans
og hafði því sérstöðu að þessu leyti.
Það alvarlega var ekki það sem
snerti mig persónulega, heldur að
þessi rannsóknastaða var tekin frá
fornleifafræðinni og sett undir aðra
fræðigrein. Þetta er fáheyrt, því
staðan var eyrnamerkt á fjárlögum
og hét lengst af Rannsóknastaða í
fornleifafræði, en í henni hefur sál-
fræðingur setið til margra ára. Og
það án þess að staðan hafi verið aug-
lýst.“
Átök sagnfræðinga
og fornleifafræðinga
Af andmælum Margrétar við dóm-
nefndarálitið má skilja að hér takist á
tveir hópar. Þeir sem hlotið hafa
grunn- og framhaldsmenntun í forn-
leifafræði og nálgast viðfangsefnin
með hliðsjón af aðferðafræði og túlk-
unarhefðum fornleifafræðinnar, það
er afrakstri fornleifauppgraftrar og
annarra vettvangskannana, lestri
öskulaga og aldursgreiningum o.fl.
Hins vegar þeir sem hafa undirstöðu-
menntun t.d. í sagnfræði en tekið
fornleifafræði sem viðbótar- eða
aukagrein og nálgast viðfangsefnin á
grunni aðferðafræði sagnfræðinnar,
þar sem fornleifar eru notaðar til að
„staðfesta“ það sem segir í miðalda-
ritum og miðaldabókmenntum. Að-
spurð tekur Margrét undir þetta og
segir:
„Það er eins og þeir sem eru með
sagnfræði frá sagnfræðiskor Háskól-
ans komist aldrei frá þessari „bók-
stafstrú“ á sagnaarfinn og ritheim-
ildir frá löngu liðnum tímum.“
Margrét nefnir nýliðið aldamótaár til
dæmis. „Það hefur verið sérkennandi
fyrir okkur að nota miðaldasagnaarf-
inn eins og um sannar sögur eða
marktækar sagnfræðilegar heimildir
sé að ræða. Að mínu mati ríkir einnig
oftrú á Landnámabók og Íslendinga-
bók. Menn gleyma því að þessar
bækur þjónuðu ákveðnum tilgangi
fyrir þá sem stóðu að baki upphaf-
legri ritun þeirra. Tilgangur þeirra
var ekki að greina frá nákvæmu
tímatali fyrir Íslandsbyggð, enda
sagnirnar um „fund“ Íslands og
„fyrstu“ landnámsmenn þjóðsagna-
kenndar útskýringatilraunir sé mið-
að við elstu byggðaminjar. Aftur á
móti geta fornleifarannsóknir, ásamt
tilheyrandi rannsóknaspurningum,
varpað ljósi á margt sem við vitum
ekki með neinni vissu. Fornleifa-
fræðin er því mikilvæg viðbót við þær
fræðigreinar sem fyrir eru við Há-
skólann sem fást við menningarsögu
okkar og sérstöðu sem þjóðar.“


Sultartangalína 3
- kynningarfundur
Samvinnunefnd miðhálendis boðar til almenns
kynningarfundar í félagsheimilinu Brautarholti á
Skeiðum nk. mánudagskvöld, 10. júní, kl. 20:00.
Fundarefni: Tillaga um breytingu á svæðisskipulagi
miðhálendis 2015 vegna Sultartangalínu 3.
Fulltrúar samvinnunefndar miðhálendis kynna tillöguna
og svara spurningum fundarmanna. Fulltrúar Lands-
virkjunar verða á staðnum og svara spurningum er
tengjast framkvæmdinni.
Verið velkomin í Brautarholt á mánudagskvöldið, það
verður heitt á könnunni!
Samvinnunefnd miðhálendis
Frábært
dæmi
Hva› átt flú marga frípunkta?
Far›u á www.frikort.is, kanna›u punktastö›una
og flú ert komin(n) hálfa lei›.
Pala
di
m
Dom
Pa
nc
h
o
Tvöfalt ver›gildi
Tilbo›i› gildir í eftirtaldar fer›ir til Portúgals me› Úrvali Úts‡n á Paladim og Plúsfer›um á Dom Pancho:
Sími 535 2100 Sími 585 4000
33.00030.000 frípunktar= kr.
tilbo› til
Portúgals.
Nota›u punktana á›ur en
fleir ver›a a› engu.
2. júlí, 23. júlí, 6. ágúst,
20. ágúst, 3. september og 17. september.
Takmarka› sætaframbo›.