Morgunblaðið - 09.06.2002, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Aðvörun: Í þessum pistli erueftirmyndir dregnar uppmeð yfirgengilegum hætti.Varast ber að alhæfa út frá
þeim, enda eftirmyndin sjálf sjaldn-
ast til þó svo að hópurinn kunni að
bera af henni keim.)
Ég get ekki annað en staldrað við
þær ólíku aðferðir sem Bandaríkja-
menn og Íslendingar virðast nota við
að velja sér kærustur og kærasta. Í
Bandaríkjunum er við lýði skipulagt
allsherjarkerfi þar sem grunnein-
ingarnar eru stefnumót. Á stefnu-
mótum leggja tveir einstaklingar
kalt og yfirvegað mat hvor á annan,
reyna að átta sig á kostum og göllum
hins og spá í það hvernig þeir fari
saman við eigin kosti og galla.
Stefnumót eru því gjarnan eins og
atvinnuviðtal þar sem tilgangurinn
virðist oft á tíðum ekki sá að eiga
skemmtilega kvöldstund heldur sá
að mæla aðra manneskju út að utan
sem innan og láta gera það sama við
sig.
Samtöl vinkvenna eftir stefnumót
snúast þannig ekki endilega um það
hvort þær séu skotnar í mönnunum
sem þær fóru út með, heldur um það
hvernig „eiginleikar“ viðkomandi
manns standast kröfur og vænt-
ingar. „Hvernig var!?“ ,,Það var
mjög fínt. Hann hefur marga eig-
inleika sem henta mínum persónu-
leika.“ „Frábært, þú ætlar sem sagt
að hitta hann aftur!“ Oft þarf svo
fjölda stefnumóta til að komast að
því hvort hin manneskjan sé þess
verðug að fá að verða kærasti eða
kærasta. Kostirnir og gallarnir geta
nefnilega verið snúið reiknings-
dæmi. Fólk er að væflast þetta mán-
uðum saman, „En hann hefur alla þá
eiginleika sem ég sækist eftir/ætti
að sækjast eftir. Ég skil ekkert í
þessu, ég er bara ekki viss…“
En um leið virðast Bandaríkja-
menn á tíðum furðu meðvitaðir um
þarfir sínar og langanir. Eiga að
minnsta kosti svakalega auðvelt með
að útlista og tjá þær (líklega er það
neytandinn í þeim). „Maðurinn minn
á að vera jarðbundinn, skipulagður
og stundvís, af því að ég er svo mikil
steik!“ „Ég þarf konu sem er opin og
á auðvelt með að tjá tilfinningar sín-
ar af því að ég er svo bældur.“ Eins
eiga þeir það til að ofurskilgreina
allt, „Ég er þannig gerður að ég get
ekki verið með konu sem er hávær
og „aggresíf,“ þannig kona er lík-
legri til að vera sóði en ég er svo ná-
kvæmur að það gengur ekki“, „Mér
sýnist hann vera maður sem á það til
að vera heldur óútreiknanlegur, það
hentar mér engan veginn því ég
upplifði svo lítið öryggi í barnæsku!“
Stefnumótamenning hefur aldrei
náð almennilegri fótfestu hér á Ís-
landi. Pör verða ekki til í kjölfar
kaldra og yfirvegaðra vangaveltna,
en oftast virðist það hrein hending
hverjir byrja saman og hverjir ekki.
Fólk hittist í partíi eða á bar og fer
saman heim. Ef það var gaman, fer
það aftur saman heim næst þegar
það hittist á djamminu, nema að
annað þeirra hafi gerst svo fram-
hleypið að hringja í hitt í millitíðinni.
Ef það er ennþá gaman, þá er annað
yfirleitt flutt inn til hins innan fá-
einna mánaða eða jafnvel vikna.
Auðvitað er þetta samt ekki hend-
ing. Fólk laðast að hvort öðru og
þess vegna fer það saman heim.
Hinn dæmigerði stefnumóta-Kani
myndi hins vegar hrista höfuðið yfir
þeim sem gerðust svo ævintýralegir
að halda því fram að það að vera
skotin geti verið traustur grunnur
undir gott samband. Hann myndi
hneykslast stórum yfir þeim frum-
hvötum sem ráða gjarnan ferðinni í
tilhugalífi Íslendinga og að skyn-
semin skuli virðast fjarri góðu gamni
þegar rómantískur förunautur er
valinn.
Nú er aldeilis óljóst hvor aðferðin
reynist betur. Sjálfsagt eru þær báð-
ar jafnvænlegar og þær eru óvæn-
legar, ég held að sambönd endist
jafnvel og illa hér og þar. Þá er það
líklega ekki aðferðin við stofnun
sambands sem skiptir höfuðmáli um
framgang þess og farsæld heldur
allt aðrir þættir.
Sjálf er ég þó hrifnari af íslensku
aðferðinni og það á feminískum for-
sendum. Þrátt fyrir þann tilvilj-
anakennda og oft á tíðum villi-
mannslega brag sem einkennir
makaleit hér á landi, er það stað-
reynd að þar standa kynin fyllilega
jafnt að vígi. Karl velur konu eða
kona karl eða þau bæði hvort annað,
það skiptir ekki máli. Þau hrífast og
velja hvort annað sem jafningjar. Í
stefnumótabransanum bandaríska
er fjöldinn allur af óskrifuðum
reglum og gilda alls ekki sömu regl-
ur fyrir karla og konur. Konan á að
„halda aftur af“ kynferðislegu frum-
kvæði karlsins til að byrja með, vera
„dyggðug“ og ekki „láta undan“ fyrr
en á fjórða stefnumóti (samkvæmt
þumalputtareglu). Geri hún annað á
hún ekki von á því að nokkuð verði
úr sambandi við viðkomandi. En
karlinn á samt að „reyna“ til að at-
huga hversu „sterk“ hún er og til að
sanna karlmennsku sína. Þessi und-
arlegi leikur með kynjahlutverk
hlýtur að gefa tóninn fyrir fram-
haldið hvað þau varðar.
Nú er ég ekki endilega að hampa
þeim frumstæðu fyrstu-kynna að-
ferðum sem notaðar eru hér á landi.
Ljóst er að bæði íslenska og banda-
ríska leiðin hafa galla jafnt sem
kosti. Og eftir að hafa vegið og metið
þá kalt og yfirvegað ásamt því að
reyna að hugsa um þá af óbilandi
ástríðu hef ég komist að því hvað ég
vil. Milliveginn.
Birna Anna
á sunnudegi
Morgunblaðið/Jóra
Kalt mat vs.
skot í myrkri
bab@mbl.is
S
AGT er að hækan, þetta alda-
gamla japanska ljóðform, sé í
senn hið auðveldasta og erf-
iðasta. Ég hallast að hinu síð-
arnefnda því að hækan er í ein-
faldleika sínum erfið.
Meðal skálda sem tekið hafa
tryggð við hækuformið er sænska skáldið
Tomas Tranströmer. Eftir hann hefur kom-
ið bók með hækum sem hann vann í sam-
vinnu við sjúklinga sína í sænsku fangelsi í
nágrenni Västerås þar sem hann sem sál-
fræðingur stundaði fólk sem hafði lent í af-
brotum.
Mörg skáld hafa ort hækur. Helgi Hálf-
danarson hefur þýtt þær,
m. a. heila bók með hæk-
um og tönkum, Japönsk
ljóð frá liðnum öldum
(1976), og Óskar Árni
Óskarsson er hæku-
smiður og hefur m. a.
þýtt bók með hækumeistaranum Issa.
Þannig mætti lengi telja þótt ekki séu öll
skáldin þrælbundin af reglufestu hækunnar.
Í inngangi Helga Hálfdanarsonar að hæk-
um sínum og tönkum má fræðast um þetta
form.
Helga verður tíðrætt um hina naumu
tönku (31 atkvæði skiptast reglulega í 5
ljóðlínur, 5, 7, 5, 7, og 7 atkvæði í línu) en
segir etirfarandi um hækuna:
„Á síðari öldum hafa þó komið fram jap-
önsk ljóðskáld, sem gengið hafa enn lengra í
sparseminni og fellt aftan af tönku-forminu
tvær línur, svo að eftir stóðu aðeins 17 at-
kvæði í þremur ljóðlínum, 5, 7 og 5 atkvæði
í línu, eða sá háttur sem kallast hæka og
hefur síðan tíðkazt samhliða tönkunni. Þess-
ar tvær gerðir japanskrar stöku, tanka og
hæka, eiga enn í dag almennum vinsældum
að fagna með japanskri þjóð.“
Eins og Helgi bendir á hefur japanskur
ljóðstíll náð tökum á ljóðagerð Vesturlanda.
Það er ekki eingöngu að japönsk ljóð hafi
verið þýdd heldur hafa menn lagað sig eftir
japönskum skáldum og þá er það ekki alltaf
hin dæmigerða náttúruljóðagerð sem verður
útkoman.
Hækan sækir mjög á
„Oft og einatt er andartakinu með nokkr-
um hætti teflt gegn hinu eilífa, hið smáa og
hverfula metið við óendanleikann, þótt ekki
sé nema að fugl fljúgi útí bláinn, eða dropi
falli á kyrran vatnsflöt,“ skrifar Helgi. Þetta
má finna hjá meistaranum Issa (1763–1837),
til dæmis í þessari frægu hæku:
Litli froskur minn,
ekki skaltu hræðast mig –
já, það er Issa.
Sumum kann að þykja þessi japönsku ljóð
smágerð en þau leyna einatt á sér þótt mis-
jöfn séu.
Lítum á þessa litlu stemningu Jósós, líka í
þýðingu Helga:
Undir vatnsborði
hefur laufblað náð taki
á hrjúfum steini.
Hækurnar ná ekki síður en tönk-urnar tökum á lesandanum.Kannski vegna þess hve einfaldarþær virðast. En hið einfalda er
erfitt. Það leynir svo fáu. Hækurnar hrífa
mig frekar.
Þeir sem fara frjálslega með hækuformið,
eru ekki eins bundnir af atkvæðum og hin
fornu skáld, geta líka náð langt. Jafnvel
hækur má endurnýja eins og önnur form
ljóðlistar.
Eins og fyrr segir sendi Óskar Árni Ósk-
arsson frá sér hækusafn, Skuggann í teboll-
anum, 200 hækur eftir Kobayashi Issa, 1994
(þann sama þýddi Helgi Hálfdanarson).
Óskar Árni segir um þýðingarnar að þær
séu gerðar eftir enskum og sænskum þýð-
ingum og hann hafi ekki frekar en þýðend-
urnir haldið sig við bragform japönsku hæk-
unnar heldur reynt eftir mætti að skila
hugblæ hækunnar og færa í íslenskan bún-
ing sem hæfði ljóðum skáldsins sem kenndi
sig við tebolla (Issa).
Óskar Árni minnir á að hækan hef-ur stundum verið kölluð ljóð ánorða og átt sé við að bak við ein-faldar myndir leynist oft annað
ljóð sem lesandans sé að yrkja.
Hann segir m.a. í ágætum inngangi:
„Issa var að ýmsu leyti ólíkur þeim hæku-
skáldum sem á undan fóru. Hann er meira
tilfinningaskáld, yrkisefnin voru veraldlegri
og nákomnari en áður tíðkuðust: flugna-
sveimur í bakgarði, munkur að pissa úti í á,
móðir að gefa barni brjóst. Úr þessu hvers-
dagslega umhverfi er skáldskapur hans að
mestu sprottinn. Issa gerir óspart gys að
sjálfum sér en er jafnframt ofurviðkvæmur
og oft á tíðum barnslega einlægur. Hann er
málsvari hinna smáu og varnarlausu, eink-
um barna og dýra. Skuggi átakanlegrar
sögu hans sjálfs er þó aldrei langt undan.“
Hvernig skyldu hækur þessa skálds
hljóma í þýðingu Óskars Árna:
þótt snjói,
leikur mildur vorblær
í trjánum
og:
þegar ég kveð
gættu vel að gröf minni,
engispretta
Ég minnist japanskra og kínverskra ljóða
í fyrstu þýðingabókum Helga Hálfdan-
arsonar og á um þær góðar minningar. Þar
eru froskurinn og Issa á sínum stað. Einnig
má minna á fræga spámenn eins og Arthur
Walley og Ezra Pound sem gerðu sér
snemma grein fyrir mikilvægi þessarar ljóð-
listar. Pound flutti heim „hækunnar“ í neð-
anjarðarbrautarstöð að mig minnir og þar
fór hið dæmigerða náttúruljóð alls ekki illa.
Jón úr Vör er í þeim stóra hópi sem heill-aðist af austurlenskum ljóðum, endaáttu þau vel við í túlkun hins einfaldagóða hversdagsmanns sem Jón orti um.
Heyra má bergmál frá þessum ljóðum hjá
yngstu skáldum þótt vafasamt sé að kalla
þau póstmódernísk. En það skiptir víst ekki
höfuðmáli á tímum fjölbreytninnar eða ætti
ekki að gera það.
Erfiðasta ljóðformið er án orða
Japönsk list. Sýning á verkum Japanans Yoichi Onagi stendur yfir í Hafnarborg þessa dagana.
AF LISTUM
Eftir Jóhann
Hjálmarsson
johj@mbl.is