Morgunblaðið - 07.08.2002, Síða 23

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. ÁGÚST 2002 23
Velkomin um borð
OF SCANDINAVIA
LAUGAVEGI 1, S. 564 7760
ÚTSÖLULOK
Enn meiri, enn meiri
og enn meiri afsláttur
Komið og sjáið!
GUÐMUNDUR Sigurðsson (f.
1972) hefur nýlega lokið framhalds-
námi í orgelleik í Bandaríkjunum,
mastersgráðu með láði og hefur
þegar tekið við starfi orgelleikara
við Bústaðakirkju. Tónleikarnir eru
því eins konar vígsla Guðmundar til
samvista við íslenska orgelleikara
og skipar hann sér þar í fremstu
röð, með frábærum og skemmti-
legum tónleikum í Hallgrímskirkju
sl. sunnudag.
Tónleikarnir hófust á prelúdíu í
fís moll (BuxWV 146), eftir Buxte-
hude en prelúdíur meistarans eru
oftlega nær því að vera fantasíur,
þar sem fitjað er upp á margvísleg-
um tónhugmyndum, hljómrænum
og raddfleyguðum og jafnvel stutt-
um fúgum, svo í raun er um að
ræða margþátta verk. Guðmundur
lék prelúdíu Buxtehudes mjög vel
og af öryggi. Sama má segja um
sálmforleikinn Drop, Drop Slow Te-
ars, eftir Vincent Perichetti, en
hann nam hjá Roy Harris, er lærði
hjá Nadiu Boulanger í París. Per-
sichetti samdi í mörgum stíltegund-
um, allt frá frjálsum tónal rithætti
til eins konar sér útfærslu á rað-
tækni. Eftir hann liggja mörg org-
elverk og minnir tónmál sálmfor-
leiksins á rithátt Hindemiths, sem
Guðmundur skilaði á mjög skýran
máta og í fallegri raddskipan.
Eftir Nicholas de Grigny (1672–
1703) lék Guðmundur hugleiðingar
um sálminn Veni Creator, er skipt-
ist í fimm afmarkaða þætti, m.a.
fúgu, skemmtilegt dúó, sem var
sérgrein frönsku orgelleikaranna,
ásamt samtalsskipan (dialogue)
raddanna, eins og í lokaþættinum.
Það ríkti falleg rósemi í leik Guð-
mundar í verki Grignys og í til-
brigðaverki eftir Duruflé, yfir sama
sálm, var leikur hans einnig sérlega
vel útfærður svo og raddskipanin.
Það einkenndi nokkuð val á styrk-
leika pedalraddarinnar
hjá Guðmundi, að á
köflum var pedallinn
helst til veikt stilltur,
ólíkt því sem oft á sér
stað hjá öðrum orgel-
leikurum.
Tvöföld fúga yfir
Eldgamla Ísafold eftir
John Knowles Paine
(1839–1906) er áheyri-
legt „orgelleikara“verk
en einhvern veginn er
þetta lag, þó aðeins sé
notast við upphafstóna
þess, nema undir lokin,
ekki gætt þeirri radd-
legu spennu sem fúgu-
stef þarf að hafa. Hvað
um það, þá var þetta að mörgu leyti
vel samda orgelverk, sem á sér
sterka samsvörun í evrópskri orgel-
tónlist, mjög vel flutt.
Blindi djasspíanistinn George
Shearing er mörgum hugstæður
fyrir einstaklega fallegan áslátt og
músíkalskan leik, en eftir hann lék
Guðmundur tvær útsetningar á
gömlum bandarískum sálmum, I
Love Thee, My Lord, og So Fades
the Lovely Blooming Flower. Þetta
eru smálegar en einstaklega fal-
legar og nettar útsetningar, sem
Guðmundur lék af innileik og með
fallegri raddskipan.
Lokaverkið var tilbrigði yfir lagið
Eldgamla Ísafold (America eða
þjóðsöngur Englendinga) eftir
Charles Ives (1874–1954) er hann
samdi 16 ára, en 14 ára var Ives
yngsti launaði kirkjuorgelleikari í
Bandaríkjunum. Margir hafa undr-
ast framúrstefnulegt tónmál hans,
og það, að hann skyldi meðvitað
gera slíkar tilraunir nokkru fyrr en
þær tóku að tíðkast í Evrópu. Skýr-
inguna á þessu er að finna hjá föður
hans, George, er var tónlistarmaður
og hafði mikinn áhuga á tilraunum,
eins og þeim að þjálfa fólk í að
syngja í einni tóntegund (t.d. Es-
dúr) en leika undir í annarri (t.d. C-
dúr). Auk sérkennilegra hugmynda
í tónheyrnarþjálfun
hafði George mikinn
áhuga á fjölskipan
tóntegunda, notkun
kvarttóna, umhverfis
hljómgun og áhrifum
umhverfis á flutning
tónlistar, jafnvel þegar
mismunandi tónlist
var flutt samtímis,
eins og gerist oft á
útihátíðarhöldum.
Í þessum hug-
myndaheimi þroskast
Charles og því er við
að bæta, að í Banda-
ríkjunum var evrópsk
tónlist að miklu leyti
lítið þekkt og þjóðfé-
lagið auk þess einn allsherjar til-
raunapottur, þar sem alls konar
nýjungar spruttu upp. Barnungur
mun Charles hafa gert uppkast af
þremur fjögurra radda fúgum, í
fjórum tóntegundum, tveimur í C-
G-D-A og einni í C-F-B-Es. Tónlist-
aruppeldið og þjóðfélag tækifær-
anna birtast með sérkennilegum
hætti í starfi Charles Ives og er
slíkt næsta fátítt, nema hjá rúss-
nesku tónskáldunum Borodin, sem
var frægur efnafræðingur, og
Rimsky-Korsakov, sem var flotafor-
ingi í rússneska sjóhernum.
Tilbrigðaverkið yfir Eldgamla
Ísafold eftir Charles Ives er ótrú-
lega vel samið af 16 ára dreng og
var skemmtilega útfært af hinum
efnilega orgelleikara Guðmundi
Sigurðssyni, sem nú tekur að feta
sinn veg upp Panassum, þrep fyrir
þrep, og vel búinn til þeirrar erfiðu
ferðar, eins og heyra mátti á þess-
um fyrstu tónleikum hans og mun
óhætt að spá honum góðu gengi á
komandi tímum.
TÓNLIST
Hallgrímskirkja
Guðmundur Sigurðsson
„debúteraði“ á Klais-orgel
Hallgrímskirkju og lék evrópska
og bandaríska orgeltónlist.
Sunndagurinn 4. ágúst 2002.
ORGELTÓNLEIKAR
Efnilegur orgelleikari
Jón Ásgeirsson
Guðmundur
Sigurðsson
HEIDI Kristiansen á nær aldar-
fjórðungsferil að baki sem veflistar-
maður, og vel á annan tug einkasýn-
inga, enda sést það vel á nær þrjátíu
verkum hennar í Tjarnarsal Ráðhúss
Reykjavíkur að hún hefur fengist
lengi við ásaums- og bútasaumslist
sína. Heidi rekur iðju sína aftur til
fornegypskrar seglagerðar, með við-
komu í norður-afrískum heimilisiðn-
aði, svo sem í tjald- og fánasaumi.
Það voru Spánverjar sem blésu
endurnýjuðu lífi í ásaumstæknina, í
lok miðalda, og juku veg hennar um
allan hinn vestræna heim. Í lok
sautjándu aldar báru Evrópumenn
svo með sér tæknina til Nýja heims-
ins, þar sem hún átti eftir að blómstra
sem hentugur miðill meðal landnema
Ameríku. Minnstu efnisbútar voru
nýttir í sparnaðarskyni og tengdir
saman með litríkum þræði. Heidi
Kristiansen nýtir þessa tækni út í
hörgul og bætir við hana klippitækni
hverskonar, málun og teikningu.
Tæknilega séð er auðvelt að njóta
verka Heidi og dást að handbragði
hennar og verkkunnáttu. Það er ef til
vill á hugmyndaplaninu sem hana
skortir frumleik og áræði til að lyfta
list sinni af handverksplaninu í
snarpari og meira skapandi hæðir.
Saumur er um þessar mundir í deigl-
unni sökum allra þeirra fjölmörgu
listamanna sem nýta sér tæknina
með ferskum og beinskeyttum hætti.
Hin egypska Ghada Amer og hol-
lenski Michael Raedecker eru dæmi
um óheftan framgang vefjalistar í nú-
tímalist.
Gleymum heldur ekki þeim mikla
skyldleik sem finna má milli bútanna
í bútasaumi og bútanna í stafrænni
myndupplausn – pixlanna svokölluðu
– sem færa okkur enn heim sanninn
um tengsl textíls og textagerðar á
hugmyndaplaninu. Þessi lítt plægði
akur stendur Heidi Kristiansen gal-
opinn til könnunar, og þá er víst að
list hennar mun taka stökkbreyting-
um. List er nefnilega ekki einasta
handverk, heldur hugverk.
Frá sýningu Heidi Kristiansen í Ráðhúsi Reykjavíkur.
MYNDLIST
Ráðhús Reykjavíkur
Til 7. ágúst. Opið frá kl. 8–18.30 alla
virka daga, en frá kl. 10–18 um helgar.
BLÖNDUÐ TÆKNI
HEIDI KRISTIANSEN
Ásaumur og bútasaumur
Halldór Björn Runólfsson
HIN síðari ár hafa ýmiss konar
handbækur um ferðamennsku og
náttúru lands orðið vinsælar. Bæk-
urnar eru flestar í handhægu broti,
klæddar í plast og þola talsvert
hnjask, svo að þær eru tilvaldar til
þess að taka með sér í ferðalagið. Hér
er yfirleitt um handhæg uppflettirit
að ræða, þar sem auðvelt er að nálg-
ast vissan fróðleik á fljótan og að-
gengilegan hátt.
Nýjasta bók Ara Trausta Guð-
mundssonar með ljósmyndum Ragn-
ars Th. Sigurðssonar er einmitt í
flokki þessara bóka. Hér er um að
ræða skýringar á um eitt hundrað
fræðihugtökum og fyrirbærum í jarð-
fræði með sérstöku tilliti til jarð-
myndana hér á landi. Orðunum er
raðað í stafrófsröð og þeim gerð all-
góð skil bæði í máli og myndum. Þá
eru einatt tilgreindir ákveðnir staðir
hvar má sjá þessi fyrirbæri, en slík
upptalning getur sjaldan verið tæm-
andi.
Að hluta til má segja, að bók þessi
sé ígildi kennslubókar, vegna þess
hve skilmerkileg grein er gerð fyrir
mörgum hlutum, þó að henni sé ekki
beinlínis ætlað það hlutverk, Bezt
mun hún henta þeim, sem lesið hafa
um frumatriði jarðfræðinnar og hafa
eilitla innsýn í fræðigreinina. Þetta er
kjörin bók til þess að rifja upp gamalt
námsefni; en eigi að síður eiga flestir
áhugamenn að geta haft af henni tals-
verðan fróðleik.
Í bók sem þessa þarf ávallt að vega
og meta, hvaða hugtök
skal skýra og hverjum á
að sleppa. Slíkt val er
ekki auðvelt, en hér hef-
ur ágætlega tekizt til að
flestu leyti. Í texta bók-
ar eru allmörg önnur
hugtök og er þeim
stuttlega lýst um leið og
þau koma fyrir, þar sem
þess gerist þörf. Á hinn
bóginn er afleitt, að
ekki skuli vera atriða-
skrá og því getur verið
mjög tafsamt að rata
rétt í bókinni; til dæmis
hvarflar sennilega að
fáum að leita að ölkeld-
um undir jarðhita og
þar á ofan vantar Rauðamelsölkeldu í
staðarnafnaskrána. Þá sárvantar ítar-
legar millitilvísanir. Orðin berg-
vatnsá, straumvatn, stöðuvatn, á,
lækur, fljót og vatnsfall eru ekki til-
greind, svo að menn verða að þekkja
nöfnin lindá og dragá til þess að lesa
sér til um íslenzkar ár. Á stundum er
nokkur hringlandi, sem tekið getur
nokkurn tíma að átta sig á. Orðið jök-
ull er ekki uppsláttarorð, en undir
skriðjökli er jöklum skipt í hjarnjökul
og skriðjökul; en við hjarnjökul er síð-
an vísað í hveljökul. Í sambandi við
jökla er á tveimur stöðum talað um
jafnvægislínu eða snælínu; á öðrum
stað er sagt að tiltekin hæðarlína sé
kölluð jafnvægislína en á stundum
ranglega snælína, en svo er á enn öðr-
um stað greint frá jöklunarmörkum
og tekið fram, að sú hæðarlína sé oft
nefnd snælína.
Eins og áður segir eru skýringar
ljósar, texti hæfilega saman þjappað-
ur og laus við alla mælgi. Flest, sem
máli skiptir, kemur fram. Í kaflanum
um jarðsögu er óvænt minnzt á frum-
kvöðla íslenzkra jarðfræðinga.
Undarlegt má þó telja,
að nafn Jóns Jónssonar
hefur gleymzt í því sam-
bandi.
Allmargra örnefna er
getið í bókinni og eru
þau birt í sérstakri skrá.
Rauðöldur undir Heklu
eru ranglega nefndar
Rauðhjallar og minnzt
er á svæði á milli
Fnjóskadals og Skjálf-
anda, og er þar senni-
lega átt við fjöllin á milli
Flateyjardals og Skjálf-
anda. Nokkur fleiri
dæmi mætti nefna um
óþarfa ónákvæmni og
hnökra í máli, sem hæg-
lega hefði mátt komast hjá með vönd-
uðum yfirlestri handrits. Slíkt breytir
þó litlu um, að bókin er handhægur
leiðarvísir um meginatriði í íslenzkum
jarðmyndunum og þarft uppsláttar-
rit, þegar fyrirbæri og hugtök í jarð-
fræði ber á góma. Ekki kæmi á óvart,
að þetta kver ætti eftir að aukast og
vaxa í það að verða að stórri bók um
alfræði jarðfræðinnar.
Ragnar Th. Sigurðsson hefur lagt
til margar mjög góðar myndir í bók-
ina, eins og hans var von og vísa, enda
víðkunnur ljósmyndari. Á hinn bóg-
inn er litgreining sumra mynda ekki
nægjanlega góð og fáeinar nokkuð
dökkar.
Ari Trausti Guðmundsson hefur
hin síðari ár lagt meira af mörkum til
þess að fræða almenning um jarð-
fræði en flestir aðrir, enda verið mjög
afkastamikill bæði í útgáfu bóka og
sjónvarpsmynda. Hann nálgast við-
fangsefnið á látlausan hátt, hefur
sýnilega gaman af því að segja frá og
miðla fróðleik. Ari Trausti má vera
fullsæmdur af verkum sínum.
Lykillinn að landinu
Ágúst H. Bjarnason
Ari Trausti
Guðmundsson
BÆKUR
Náttúrufræðirit
Höfundur: Ari Trausti Guðmundsson.
Ljósmyndir: Ragnar Th. Sigurðsson.
243 bls. Útgefandi er Mál og menning,
Reykjavík 2002.
ÍSLENSKUR JARÐFRÆÐILYKILL