Morgunblaðið - 07.08.2002, Síða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 7. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FYRIRÆTLANIR umstórvirkjanir á hálendiNorðausturlands erustærsta ógnunin við nátt-
úru landsins. Ekki er aðeins um að
ræða geigvænlega eyðileggingu á
stóru landsvæði heldur einnig
hættu á því að viðnám okkar gagn-
vart enn frekari landskemmdum
verði afmáð að fullu og öllu. Helstu
rökin fyrir framkvæmdunum eru að
efla þurfi byggð á Austfjörðum sem
átt hefur undir högg að sækja.
Kárahnjúkavirkjun og aðrar með-
fylgjandi stórframkvæmdir eru
þannig prófraun fyrir okkur í tví-
þættum skilningi: annars vegar
gagnvart þeirri freistingu að reyna
að leysa erfiðan byggðavanda með
patentlausn úr ríkisforsjánni og
hins vegar siðferðisleg þolraun sem
reynir á raunverulegan vilja okkar
til að varðveita landsins gæði til
framtíðar. Vilji stjórnvalda er ljós:
ekkert skal óhreyft sem hægt er að
beisla, – og er ekkert til sparað til
að sveigja þjóðarviljann inn á þá
stefnu.
Frá Búrfelli til Snæfells
Með byggingu virkjunar við
Kárahnjúka, ásamt stíflugörðum og
háspennumöstrum um þvert og
breitt norðausturhálendið, nær
Landsvirkjun undir sín yfirráð
miklum víðáttum sem hingað til
hafa að mestu fengið frið fyrir hern-
aði mannsins gegn náttúru lands-
ins. Eins og á Þjórsársvæðinu verð-
ur landið mótað eftir mælikvörðum
fyrirtækisins og ferðamennirnir
sem þangað leggja leið verða gestir
í boði þess.
Í næsta skrefi verður Búðarháls-
inn lagður undir og Þjórsárverin
stillt af með miðlunarstíflum af
teikniborðum verkfræðinganna. Til
þess síðan að ná samfellunni, og
tengja saman svæðin tvö, verður að
beisla Jökulsá á Fjöllum, en nú þeg-
ar eru uppi ráðagerðir hvernig
megi fara að því. Þá er aðeins eftir
Skjálfandafljót og einhverjar
smærri lænur á milli. Umráðasvæði
fyrirtækisins nær þá samfellt frá
Búrfelli í suðri til Snæfells í austri
og engin þörf lengur að hafa
áhyggjur af fullhugum í ævintýra-
leit á víðáttum öræfanna. Leiðirnar
verða stikaðar, stíflurnar verða
brýr, vegirnir meðfram línunum
byggðir upp, og þjónustuver við
stöðvarhúsin.
Skemmdirnar
Umfangið í þessum áfanga, þ.e.
Kárahnjúkavirkjun og meðfylgj-
andi mannvirki, er gífurlegt. Fyrir
utan sjálfa aðalstífluna við Kára-
hnjúka og risastórt uppistöðulónið,
sem af einhverjum ástæðum er
kallað Hálslón, verða byggðir fjöl-
margir aðrir stíflugarðar og mann-
virki vítt og breitt um allt svæðið, –
frá jöklum til byggða, allt frá Sauðá
í vestri og langt austur fyrir Snæ-
fell. Alls fara um 70 ferkílómetrar
undir uppistöðulón, stór hluti þess
gróðurlendi, stíflur við hvern læk
og hverja sprænu, jarðhaugum með
efni úr neðanjarðargöngum verður
dreift vítt og breitt, árfarvegir
tæmdir, fossunum drekkt eða þeir
þurrkaðir upp, og til viðbótar-
skrauts: tengivirki, háspennulínur,
stöðvarhús og uppbyggðir vegir.
Ekki er um það deilt að náttúran
á svæðinu hafi hátt verndargildi,
þar sem er að finna sérstætt lands-
lag, sjaldgæfar jarðmyndanir, fjöl-
breyttar og tegundaríkar vistgerðir
og margar sjaldgæfar tegundir
dýra og lífvera. Fjallahringurinn
stórfenglegur og hið stóra og hið
smáa myndar einstaka heild. Eng-
inn sem ekki hefur ferðast þarna
um og skoðað gaumgæfilega bæði
landið og náttúrufar getur ímyndað
sér hversu miklar skemmdirnar
verða. Eyðileggingin er svo úthugs-
uð og kerfisbundin að í raun stend-
ur ekkert óhreyft eftir sem skiptir
máli.
Pólitískir
hagsmunir/faglegt mat
Samkvæmt lögum um umhverf-
ismat skal Skipulagsstofnun ríkis-
ins fjalla um framkvæmdir af þessu
tagi og kveða upp úrskurð um fram-
gang fyrirætlana á grundvelli mat-
skýrslu viðkomandi fyrirtækis. Úr-
skurður stofnunarinnar um
Kárahnjúkavirkjunina var skýr:
lagst er gegn fyrirhuguðum fram-
kvæmdum vegna umtalsverðra um-
hverfisáhrifa og vegna þess að full-
nægjandi upplýsingar lágu ekki
fyrir um ýmsa þætti þeirra. Skipu-
lagsstofnun staðfesti sem sagt það
sem flestum sem þarna þekkja til
hafði alltaf verið ljóst: eyðilegging-
in er óafturkræf og af þeirri stærð-
argráðu að hún verður ekki réttlætt
með þeim hagsmunum sem í húfi
eru.
Ekki þarf að efast um að skipu-
lagsstjóri og hans fólk hafi unnið
sinn úrskurð eins faglega og for-
sendur gáfu tilefni til. Allur mál-
flutningur trúverðugur og rök-
færslan skýr. Umhverfisráðherra
ákvað aftur á móti að taka pólitíska
hagsmuni framyfir hið faglega mat
og umsnéri úrskurðinum með einu
pennastriki, og gaf um leið grænt
ljós á fyrirætlanirnar, – reyndar
með minniháttar breytingum sem
Landsvirkjun getur auðveldlega
lagað sig að. Engin haldbær rök
fylgdu ákvörðun ráðherrans né
heldur kom neitt það nýtt fram í
málinu sem gaf tilefni til umsnún-
ingsins.
Þótt stjórnvöld hafi ákveðið með
þessum hætti að gera ekkert með
hinn faglega úrskurð stendur hann
efnislega eftir sem áður. Fólk hlýt-
ur að horfa á þetta þegar það tekur
sína afstöðu. Framhaldið er flestum
ferskt í minni: afgreiðsla Alþingis,
ákvörðun Norsk Hydro um að
hætta við þátttöku, og nú síðast inn-
koma bandaríska auðhringsins Al-
coa.
Fórnir og ávinningar
Austfirðingar sækja það hart að
fá í fjórðunginn stóriðjufyrirtæki
sem þeir telja að styrki byggðina
þannig að fólk hætti að flytja í
burtu og tími uppbyggingar hefjist
á ný. Skemmdirnar á ö
verði vissulega miklar en
lætist af þeim ávinningi
sjálfir fái af framkvæmdun
krefja þá sem gagnrýna
svara um hvað eigi að kom
inn verði ekkert af neinu o
þess að ekki þýði að rífa ni
bent sé á önnur og jafngild
Umræðan sem af þes
spunnist er mjög áhugaver
ur m.a. leitt í ljós ólík vi
hvort og þá hversu lang
ganga í því að veðsetja þj
fyrir framkvæmdir sem þe
staðbundin áhrif er það
uppbygging á Reyðarfirði
byggðarlögum verður um
en ennþá hefur þó ekkert þ
fram, sem sannfærir und
um að stóriðjan verði s
punktur í atvinnumálum
inga almennt sem líkleg
þeirra vænta, – að minn
ekki þegar til lengri tíma
Einnig verður að taka me
inginn að ávinningurinn s
er um felur í sér fórnir
sviðum sem aldrei fást bæ
vegur þungt uppbygging fe
ustu en einnig sá arður sem
af ímynd landsvæðisins se
og óspilltu. Þetta hefur
kannað og hugmyndin um
hefur nánast ekkert fengis
19. JÚLÍ, – í björtu suma
arfjalli: Til norðurs og au
Kverkfjöll í suðri, síðan T
Herðubreið. Allt í einni sj
gljúfrin þar sem fljótið dr
framundan víðáttan til jök
Töfrafoss, Tröllagil og Hr
í annarri sveit stíga samn
strengja þess heit að taka
hana, og þvinga hana til l
áform: Risastíflur, uppist
háspennumöstur, hraðbra
á þeim stærðarskala að an
sést.
Máttur okkar er mikill,
þótt hverfi fossar og ár, h
fell og hnjúkar, víðáttan v
og söngurinn í gljúfrunum
hverjum er ekki sama, og
einhverja skoðun? Er þet
lagi, og hvers vegna ætti
þessara sem aldrei eru til
ofstopafullu, dekurbarnan
á móti öllum framförum o
sem að baki býr? Kannsk
nokkuð, er ekki búið að á
og skiptir þá nokkru hver
mig?
Við Ká
Eyðileggin
Með aukinni menntun
og fastari tengslum við
alþjóðasamfélagið er
okkur að skiljast,
segir Hjálmar H.
Ragnarsson, að auð-
æfin búa fyrst og
fremst í okkur sjálfum.
SÍGILDIR SUMARTÓNLEIKAR
Tónlistarhátíðir með klassísku yf-irbragði setja mjög svip sinn ámenningarlíf landsmanna á
sumrin, en fjöldi þeirra hefur farið vax-
andi undanfarin ár. Nú er svo komið að
unnendur tónlistar eiga völ á vönduðum
tónlistarflutningi víðs vegar um landið
sumarlangt. Nefna má sumartónleika í
Skálholti, á Kirkjubæjarklaustri, í
Hveragerði, Reykholti, Akureyrar-
kirkju, við Mývatn, í Stykkishólms-
kirkju og á Seyðisfirði sem dæmi um ár-
visst tónleikahald af þessu tagi. Að auki
má nefna þjóðlagahátíð á Siglufirði,
blúshátíð á Ólafsfirði, sumaróperuna á
Héraði, djasshátíðina á Egilsstöðum og
sumarkvöld við orgelið í Hallgríms-
kirkju í Reykjavík, sem dæmi um fjöl-
breytileika í áherslum á mismunandi
tegundir tónlistar, er öll virðist eiga sér
nægilegan hljómgrunn til að draga að
hlustendur ár eftir ár.
Sögu sumartónleika í Skálholti má
rekja allt aftur til ársins 1975 og er sú
tónlistarhátíð orðin fastur og mikilvæg-
ur liður í tónlistarlífi landsmanna ár
hvert. Starfið í Skálholti hefur ekki síst
verið mikilvæg lyftistöng fyrir íslensk
tónskáld en þar hafa í gegnum tíðina
verið frumflutt hátt í 70 tónverk, sem
hlýtur að teljast umtalsvert framlag til
íslenskrar samtímatónlistar. Undanfar-
in ár hafa staðartónskáld í Skálholti ver-
ið tvö, miðað við eitt áður, sem sýnir
öðru fremur að þarna hefur verið rækt-
aður vaxandi vísir að vettvangi fyrir
frumflutning á verkum íslenskra tón-
skálda.
Kammertónlist á Kirkjubæjar-
klaustri á sér einnig langa og eftirtekt-
arverða sögu, en um næstu helgi verður
efnt til tónlistarhátíðar þar í 12. sinn.
Auk fremstu tónlistarmanna landsins
hafa framúrskarandi erlendir tónlistar-
menn verið fastur liður í tónleikahaldi
þar allt frá upphafi, en tónlistarmenn
erlendis frá hafa einnig verið tíðir gestir
í Skálholti í gegnum árin. Sami háttur
hefur verið hafður á mörgum þeim sum-
arhátíðum sem komu seinna til sögunn-
ar, svo sem í Reykholti og Hveragerði,
svo ljóst er að listrænir stjórnendur tón-
listarhátíða telja þátttöku erlendra
gesta mikilvægt innlegg í þá listrænu
sýn sem fram kemur á hverri hátíð fyrir
sig.
Eins og fram hefur komið í tónlistar-
dómum um sumartónleika hér í blaðinu
undanfarin ár, er iðulega um mjög
áhugaverða tónlistarviðburði að ræða
sem sýna vel færni og hæfileika ís-
lenskra tónlistarmanna. Framlag er-
lendra gesta er ekki síður áhugavert,
ekki einungis fyrir hlustendur heldur
einnig fyrir þá íslensku tónlistarmenn
sem með þeim starfa hverju sinni. Yf-
irleitt stendur undirbúningur tónleika
yfir í nokkra daga í senn á þeim stað sem
um er að ræða svo tækifæri til að mynda
tengsl og finna fleti á frekara samstarfi,
hér heima eða erlendis, geta verið ómet-
anleg þegar til framtíðar er litið. Það er
því eftirtektarvert hversu fjölþjóðleg
samvinna um tónlist hefur verið ræktuð
í sveitum landsins á undanförnum árum.
Ekki má vanmeta gildi þess að vand-
aðan tónlistarflutning sé ekki einungis
að finna í stærstu þéttbýliskjörnum
landsins heldur einnig í fámennari
byggðarlögum. Sumartónleikar eru
orðnir sígildir og hafa ekki einungis
skilað sér sem menningarauki í viðkom-
andi byggðarlög, heldur einnig eflt
ferðatengda þjónustu við utanaðkom-
andi gesti á viðkomandi svæðum svo um
munar. Samstarf stjórnenda tónlist-
arhátíða og viðkomandi sveitarfélaga
hefur því margskonar ávinning í för með
sér, sem vonandi á eftir að þróast enn
frekar.
NOTKUN FRÍPUNKTA
Árlega ferðast íslenskir embættis- ogstjórnmálamenn víða um heim á
vegum ríkisins eða Alþingis. Frípunkt-
ar, sem þeir kunna að safna á þessum
ferðum, fá þeir sjálfir og koma þeir því
hvorki viðkomandi ríkisstofnun né Al-
þingi til góða nema viðkomandi einstak-
lingur kjósi að nota þá ekki í eigin þágu.
Þetta fyrirkomulag á ekki við alls staðar
og er nærtækast að líta til Þýskalands
þar sem notkun stjórnmálamanna á
ferðapunktum í eigin þágu hefur valdið
talsverðu fjaðrafoki og er nú svo komið
að tveir stjórnmálamenn hafa sagt af
sér embættum vegna málsins.
Upplýsingafulltrúi þýska þingsins
sagði í samtali við Morgunblaðið fyrir
helgi að árið 1997 hefðu verið sam-
þykktar reglur, sem hefðu í reynd verið
í gildi frá árinu 1994, þess efnis að frí-
eða bónuspunktar sem þingmenn fengju
þegar þeir ferðuðust í opinberum erind-
um eða vegna vinnu sinnar nýttust þeim
ekki persónulega heldur gengju upp í
farmiðaverð þegar viðkomandi þing-
maður ferðaðist næst í opinberum er-
indum. Þessar reglur væru alveg skýr-
ar. Í Morgunblaðinu í dag kemur fram
að sama eigi við í þýskum ráðuneytum.
Hér á landi hefur verið reynt að fara
að dæmi Þjóðverja, en horfið frá því.
Eins og kom fram í Morgunblaðinu í síð-
ustu viku var það gert bæði í fjármála-
ráðuneytinu og Alþingi, en reyndist að
sögn erfitt í framkvæmd, meðal annars
vegna þess hvernig Flugleiðir héldu ut-
an um punktana.
Í Morgunblaðinu í dag segir Guðjón
Arngrímsson, upplýsingafulltrúi Flug-
leiða, að frípunktakerfið sé hannað fyrir
einstaklinga og erfitt sé að laga það að
stofnunum eða fyrirtækjum. Hins vegar
sé fyrirtækjum og stofnunum í sjálfs-
vald sett að setja reglur um notkun frí-
punkta, þar á meðal hvort þeim sé deilt
á starfsmenn. „Hið almenna viðhorf hjá
okkur er að það sé viðskiptavinarins eða
greiðandans að nýta punktana með
þeim hætti, sem hann ákveður sjálfur,“
segir Guðjón.
Frípunktar, sem safnast saman í
ferðum, sem farnar eru á reikning
skattborgara, en nýtast síðan til einka-
erinda viðkomandi einstaklings, hljóta
að teljast hlunnindi. Í Morgunblaðinu í
dag kemur fram að skattyfirvöld hafa
ekki tekið á því hvort slík hlunnindi beri
að telja fram til skatts, en ýmis rök
hljóta að hníga að því að þau séu skatt-
skyld. Hitt er þó mikilvægara að sá sem
hefur í raun aflað frípunktanna njóti
þeirra. Þýska flugfélagið Lufthansa
hefur getað leyst úr þeim tæknilega
vanda, sem fylgir þýska fyrirkomulag-
inu. Það þarf ekki að vera flóknara en
svo að einstaklingar hafi tvö vildarkort
og noti annað þegar þeir ferðast opin-
berlega og hitt þegar þeir ferðast í
einkaerindum rétt eins og ákveðnir
starfsmenn fyrirtækja hafa sitt eigið
greiðslukort og eru handhafar greiðslu-
korts sinna fyrirtækja.
Ef skattborgarinn borgar ferðirnar,
sem farnar voru til að afla frípunktanna,
á hann einnig að njóta þess þegar frí-
punktarnir eru leystir út.