Morgunblaðið - 17.08.2002, Qupperneq 26

ERLENT
26 LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MÖRG þúsund aðdáendur söngv-
arans Elvis Presleys heiðruðu í
gærmorgun minningu hans við
grafreitinn í Graceland í Memphis-
borg í Tennessee með því að efna til
kyndilgöngu þrátt fyrir þrumu-
veður og mikla rigningu. Liðin voru
25 ár í gær frá andláti hins dáða
dægurlagasöngvara sem oft er ein-
faldlega nefndur „Kóngurinn“ og
allir rokkaðdáendur vita þá hvern
er átt við.
Prestur stýrði sameiginlegu
faðirvori áður en lagt var af stað,
leikið var lagið Memories og tárin
streymdu niðar kinnar þeirra sem
enn syrgja goð sitt. En aðrir voru
léttir í lund. „Við lítum fremur á
þetta sem tækifæri til að fagna því
að Elvis var til en að syrgja hann,“
sagði Jane Anderson, 68 ára gömul
kona sem er formaður Elvis-klúbbs
í Shreveport í Lousiana.
AP
Grátið
í Grace-
land
KJÖR námumanna í Suður-Afríku
eru misjöfn og einkum eru þau
slæm hjá konum sem nota haka
og önnur frumstæð verkfæri við
að höggva kaólínleir úr jörðu í
Ndwedwe, um 50 kílómetra norð-
an við hafnarborgina Durban.
Efnið er notað við postulínsgerð.
„Þetta er eina vinnan, annað er
ekki að hafa,“ segir Gezephi
Ntshanyase sem er sextug og
bograr í aurnum við vinnu sína
en hefur um leið góðar gætur á
brekkunni fyrir ofan vegna hættu
á grjóthruni. Afrakstrinum sting-
ur hún í seglsdúkspoka. Ntshan-
yase er ein af milljónum bláfá-
tækra kvenna í sveitahéruðum
landsins, ómenntuð og verður að
hafa úti öll spjót til að hafa í sig
og á. Alnæmisfaraldurinn í Suð-
ur-Afríku hefur gert kjör
kvennanna enn verri; þúsundir
karla sem áður unnu í borgunum
en sendu peninga til fjölskyldna
sinna heima fyrir eru nú látnir.
Um hundrað konur vinna í
kaólínnámunni en stjórnvöld hafa
nú lýst hana ólöglega og ætla að
loka henni fyrir árslok. Aðstæð-
urnar eru skelfilegar og launin
léleg, síðustu árin hafa minnst
fimm manns orðið fyrir hrynjandi
grjóti og dáið. Stjórnvöld heita
því að konurnar fái starfsþjálfun
og þeim verði leyft að vinna við
leirkeragerð í mun fullkomnari
námu sem verður opnuð skammt
frá.
„Ég hef unnið hér í 11 ár en
verið námumaður í meira en 20
ár,“ segir Ntshanyase. Andlit
hennar og útlimir eru þakin fín-
gerðu, ljósu ryki. Babonai Lutuli,
sem er um fimmtugt, og systir
hennar Hlanganisile stynja þegar
þær rogast með þunga sekki,
fulla af kaólínleir, upp bratta
námuveggina. Efninu er ekið yfir
á nálægan akur og þar notar
Busisiwe Nsidane, sem er 31 árs,
prik til að mylja leirinn í fíngert
duft. Það er sett í vatn og úr
deiginu er búinn til hnullungur
sem seldur er postulínsverk-
smiðjum í Durban. Konurnar
segjast geta unnið sér inn um
1.200 rand á mánuði en það jafn-
gildir 120 dollurum, um tíu þús-
und krónum. Unnið er alla daga
vikunnar og allt að tíu stundir á
dag.
„Ég hata þessa vinnu en pen-
ingarnir eru ágætir,“ segir Nsid-
ane, sem hefur smurt rauðri leðju
yfir andlitið til þess að forðast
sólbruna. Konurnar kvarta yfir
öndunarsjúkdómum vegna ryks-
ins og einnig eru þær slæmar í
baki af erfiðinu. Karlar vilja yf-
irleitt hvorki hætta lífi né heilsu í
námunum, að sögn embættis-
manna sem segja konurnar aftur
á móti aldrei gefast upp. Ntshan-
yase segir að þær fórni öllu til
þess að geta gefið börnunum að
borða. „Við erum hugrakkar en
karlarnir eru hræddir,“ segir hún
og hlær við.
AP
Gezephi Ntshanyase (t.h.) á leið niður í leirnámuna með félögum sínum.
„Karlarn-
ir eru
hræddir“
Bláfátækar konur
í Suður-Afríku
hætta lífi og
heilsu í leirnámu
Ndwedwe í Suður-Afríku. AP.
’ Ég hata þessavinnu en pening-
arnir eru ágætir. ‘
MEIRA en 600 manns, sem misstu
ástvini í hryðjuverkaárásunum á
Bandaríkin 11. september á síðasta
ári, eru að undirbúa málsókn á hend-
ur Súdan, nokkrum bönkum í araba-
löndunum, einstaklingum innan kon-
ungsfjölskyldunnar í Sádi-Arabíu og
öðrum hópum, sem fólkið telur að
hafi tekið þátt í að fjármagna starf-
semi hryðjuverkasamtakanna al-
Qaeda.
Málið er höfðað fyrir rétti í Wash-
ington í Bandaríkjunum og krefjast
sóknaraðilar a.m.k. þúsund milljarða
dollara í skaðabætur. „Sönnunar-
gögn okkar eru afar áreiðanleg,“
sagði Ron Motley, lögmaður sækj-
endanna, en hann lék á sínum tíma
lykilhlutverk í frægu máli sem höfð-
að var gegn tóbaksframleiðendum í
Bandaríkjunum.
Samkvæmt málsskjölum, sem
lögð verða fyrir réttinn, vilja sókn-
araðilar að þeir sem hvöttu til, fjár-
mögnuðu, stóðu fyrir eða studdu
með einhverjum hætti árásirnar,
sem gerðar voru 11. september,
verði látnir bera ábyrgð samkvæmt
lögum. Er málinu einnig ætlað að
„svæla þá sem styðja við hryðju-
verkastarfsemi út úr grenum sínum
og koma yfir þá lögum“.
Málið beinist einnig gegn Osama
bin Laden, leiðtoga al-Qaeda, sem
talinn er hafa skipulagt árásirnar, og
gegn talibönum í Afganistan, sem
veittu bin Laden og al-Qaeda skjól.
Þá eru nefndir til sögunnar sjö al-
þjóðlegir bankar, átta íslömsk sam-
tök, nokkrir kaupsýslumenn og þrír
prinsar í Sádi-Arabíu.
„Við eigum von á því að Sádarnir
og bankarnir muni verjast ásökun-
um okkar. En þeir munu þurfa að
gera það hér [í Bandaríkjunum].
Þeir verða að koma fyrir rétt hérna,“
sagði Motley. Kvaðst hann gera ráð
fyrir því að fleiri myndu bætast í hóp
sækjenda þegar fram liðu stundir.
„Við reiknum með því að í september
verði um eitt þúsund fjölskyldur að-
ilar að þessari málsókn.“
Höfða mál á hendur þeim sem taldir eru hafa fjármagnað al-Qaeda
Krefjast þús-
unda milljarða
í skaðabætur
Washington. AFP.
MIKIÐ hefur verið fjallað um vild-
arpunkta flugfélaga í ýmsum lönd-
um að undanförnu í kjölfar þess að
tveir þýskir stjórnmálamenn hafa
sagt af sér embætti vegna misnotk-
unar á slíkum punktum. Mismun-
andi reglur gilda um punktana, í
Þýskalandi eiga til dæmis opinberir
starfsmenn ekki rétt á að nota þá
sjálfir heldur á andvirði þeirra að
renna til ríkisins.
Einkafyrirtæki hafa ýmsan hátt á
í þessum málum. Nýlega fór stærsta
tryggingafyrirtæki Ástralíu á haus-
inn og í tilefni af því voru vitna-
leiðslur yfir starfsmönnum þess.
Einn þeirra var Raymond Reginald
Williams sem þurfti að ferðast mik-
ið flugleiðis í starfi sínu. Hér á eftir
fara orðaskipti lögmannsins Wayn-
es Martins og Williams.
Martin: „Vildir þú gera svo vel að
segja okkur hvort þú hafir á tíðum
fyrsta farrýmis flugferðum þínum
til London pantað sætið við hliðina
á þér undir skjalatöskuna?
Williams: „Ég man ekki neitt sér-
staklega eftir þessu. En þetta getur
hafa gerst stundum.“
Martin: „Að skjalataskan þín hafi
ferðast líka á fyrsta farrými?“
Williams: „Það gæti hafa verið.“
Martin: „Sagðir þú fulltrúum
[flugfélagsins] Qantas að skjala-
taskan ætti rétt á vildarpunktum?“
Williams: „Ég man það ekki.“
Martin: „Og var þér þá sagt að
umrædd skjalataska ætti ekki rétt á
vildarpunktum vegna þess að hún
væri í reynd ekki manneskja?“
Williams: „Flugfélagið getur hafa
tekið þá afstöðu í málinu.“
Martin: „Var skjalataskan frá
þeim tíma skráð undir nafninu Cas-
ey Williams?“
Williams: „Casey Reginald Will-
iams, aðstoðarframkvæmdastjóri.“
Vildarpunktarnir
Töskur hafa
líka réttindi
STJÓRNVÖLD í Bandaríkjunum
ákváðu fyrr í mánuðinum að fella úr
gildi ýmis mikilvægustu ákvæði laga,
sem sett voru í forsetatíð Bills Clint-
ons, og snúa að vernd og notkun
sjúkraskýrslna.
Nýju reglurnar, fyrstu eiginlegu
alríkisreglurnar um þessi mál, munu
snerta hvern einasta lækni, sjúkling,
sjúkrahús, lyfsala og flest trygginga-
félög í Bandaríkjunum. Taka þær
endanlega gildi í apríl á næsta ári og
viðurlög við brotum á þeim eru mjög
ströng að því er fram kom í The New
York Times.
Nú verða þeir, sem annast heilsu-
gæslu, að láta sjúklingana vita um
önnur réttindi sín og helst að fá það
undirritað hjá þeim, að þeim hafi
verið skýrt frá þeim en áður var gerð
ófrávíkjanleg krafa um slíka undir-
ritun.
Tommy G. Thompson, heilbrigð-
isráðherra Bandaríkjanna, segir, að
nýju reglurnar séu skynsamlegri en
þær gömlu:
„Áður þurfti sjúkt fólk og slasað
að endasendast um alla borg til að
gefa samþykki sitt áður en unnt var
að sinna því.“
Ákvörðun bandarískra
stjórnvalda
Aðgangur
aukinn að
sjúkra-
skýrslum