Morgunblaðið - 17.08.2002, Blaðsíða 46

MINNINGAR
46 LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR nokkrum vikum var grein
um hnoðrana í þessum þætti. Þar
sem hnoðrarnir eru mjög stór ætt-
kvísl, er ekki úr vegi að fylgja
henni örlítið nánar eftir. Ég minnt-
ist á að hnoðrarnir hefðu orðið fyr-
ir allmikilli uppstokkun og nafna-
breytingum og hluti þeirra hefði
verið settur í sérstakan hóp, Rhod-
iola, eða svæflur.
Þetta minnir mig
óneitanlega á
óhreinu börnin henn-
ar Evu, þau sem hún
var ekki búin að þvo í
framan, þegar drott-
inn kom í heimsókn.
Hann brást líka
þannig við að þau
voru sett í sér hóp,
fyrst hann mætti
ekki sjá þau, skyldu
þau líka vera hulin
mönnunum. Þannig
varð huldufólkið til,
segir sagan. Ná-
kvæmlega eins hefur
farið fyrir hnoðrun-
um. Nálægt tíu pró-
sent allra hnoðra eða um fimmtíu
tegundir hafa verið skyldar frá
Sedum ættinni og settar í Rhodiola
eða svæfluættina.
Það eru einmitt þessar svæflur,
sem mig langar að gera að umtals-
efni í þessari grein. Þótt ég vor-
kenni þeim dálítið fyrir að hafa
verið settar utan garðs, er nafnið
ekki amalegt. Nafnið á ættinni er
komið úr grísku þar sem rhodon
táknar rós. Ástæðan fyrir nafngift-
inni er að jarðstönglar ýmissa
þessara jurta ilma sætlega, nánast
með rósaangan. Íslenska svæflan,
burnin, hefur einmitt þessa eigin-
leika, þurrkuð rótin gefur frá sér
rósailm.
Mjög margir þekkja burnirótina
og segja má að vöxtur hennar sé að
mörgu leyti einkennandi fyrir
svæflurnar. Jarðstöngullinn er
gildur og kjötkenndur með hreist-
urkenndum smáblöðum. Hann
myndar mörg brum efst og út úr
þeim vaxa svo blaðmiklir stönglar
með mörgum blómum efst á
stöngulendanum, sem visna síðan
eftir blómgun eða a.m.k. á haustin.
Burnin sker sig reyndar frá flest-
um svæflum í því að hún er sér-
býlisplanta, þ.e. sumar plöntur
bera eingöngu karlblóm og aðrar
kvenblóm. Ég verð að játa að mér
finnst karlblómin fallegri, a.m.k.
svona fyrst í stað, bæði karl- og
kvenblómin eru gul á lit, en fræfl-
arnir eru aukaskraut, mynda líkt
og fíngert slör yfir blóminu. En
konurnar sigra á endasprettinum.
Eftir blómgun verða karlarnir
ósköp óhrjálegir og koðna niður,
en kvenblómin tútna út og fá á sig
rauðan lit og standa lengi fram eft-
ir sumri, alveg fram á haust.
Burnirótin átti að lækna bilaðan
koll, lækna höfuðverk og styrkja
hárvöxt ef burnarseyði var notað
til hárþvotta. Sú trú var nokkuð al-
geng að ekki ætti að kvikna í þeim
torfhúsum þar sem burnirót
sprytti í þekjunni. Þetta er nú lík-
lega erlend trú, en þar er plöntum,
sem kallaðar eru húslaukar, eign-
aður þessi verndarmáttur, en þar
sem villtur húslaukur vex ekki á
Íslandi má auðvitað yfirfæra trúna
upp á burnina.
Allnokkuð er ræktað af Rhod-
iola af erlendum uppruna í ís-
lenskum görðum og mér taldist
svo til um daginn að
ég ætti sex eða sjö
tegundir. Ég er alls
ekki viss, því planta
sem mér var gefin
fyrir allmörgum ár-
um sem veggja-
hnoðri, finnst mér
ekki vera neitt áber-
andi frábrugðin ís-
lensku burnirótinni.
Þær eru líka ná-
skyldar, helsti mun-
urinn á að vera að
veggjahnoðrinn er
með rauðleit blóm.
Ég er alveg viss um
hinar tegundirnar,
en það eru áraskipti
hverjar eru í mestu
uppáhaldi hjá mér.
Núna eru það líklega klukku-
hnoðri, Rhodiola dumulosa, og
krónuhnoðri, R. rhodanta. Maður
gæti haldið að þessum tveim
hnoðrum kæmi illa saman, þar sem
klukkuhnoðrinn er Kínverji, frá
fjallahéruðum Norður-Kína, en
krónuhnoðri Ameríkani í húð og
hár, frá Klettafjöllunum, en það er
öðru nær, þeir þrífast ágætlega
þótt stutt sé á milli þeirra í steina-
beðinu.
Klukkuhnoðrinn er ívið fínlegri
en krónuhnoðrinn og sérlega fal-
legur hvort heldur þegar blóm-
leggirnir eru að teygja sig upp úr
jörðinni og mynda þannig fíngerða
þétta þúfu, í blóma eða eftir blómg-
un. Blómstönglarnir eru 10–20 cm
á hæð, blöðin ljósgræn og mjó, ná-
lægt hálfum öðrum cm á lengd og
standa þétt saman upp eftir
stönglinum. Blómin á stöngulend-
anum eru ekki mjög mörg, oft 8–
12, en frekar stór, hvít á lit og
klukkulaga, en flestir hnoðrar hafa
stjörnulaga blóm. Frævan verður
fagurrauð þegar hún þroskast og
eykur það á fegurð blómanna.
Krónuhnoðrinn er heldur
stærri, oftast um 20 cm á hæð,
blöðin mjó en lengri og jafnframt
breiðari en hjá klukkuhnoðranum.
Blómin standa í þéttum kolli á
stöngulendanum. Þau eru heldur
minni en blóm klukkuhnoðrans og
fallega bleik eða rósrauð á litinn og
frævan sterkrauð. Báðar þessar
plöntur eru ágætlega harðgerðar
og þola mikla sól og ekki þarf að
mylja undir þær. Blómgunartími
þeirra er síðla júní og um það leyti
blómstra líka aðrar Rhodiola teg-
undir sem vaxa í mínum garði,
nema skessuhnoðrinn, hann
blómstrar seint í júli. Um skessu-
hnoðra og tröllahnoðra var fjallað í
Blómi vikunnar fyrir nokkrum ár-
um og því verður ekki eytt á þær
púðri núna.
S. Hj.
Krónuhnoðri – Rhodiola rhodanta – verðugur fulltrúi svæflanna.
MEIRA UM
HNOÐRA
(Sedum eða Rhodiola)
VIKUNNAR
BLÓM
Um s j ó n S i g r í ð u r
H j a r t a r
479. þáttur
MORGUNBLAÐIÐ tekur afmælis- og minningargreinar til birtingar
endurgjaldslaust. Greinunum er veitt viðtaka á ritstjórn blaðsins í
Kringlunni 1, Reykjavík, og á skrifstofu blaðsins í Kaupvangsstræti 1,
Akureyri. Þá er enn fremur unnt að senda greinarnar í símbréfi (569
1115) og í tölvupósti (minning@mbl.is). Nauðsynlegt er, að símanúmer
höfundar/sendanda fylgi.
Um hvern látinn einstakling birtist formáli, ein uppistöðugrein af
hæfilegri lengd, en aðrar greinar um sama einstakling takmarkast við
eina örk, A-4, miðað við meðallínubil og hæfilega línulengd, – eða 2.200
slög (um 25 dálksentimetra í blaðinu). Tilvitnanir í sálma eða ljóð tak-
markast við eitt til þrjú erindi. Greinarhöfundar eru beðnir að hafa
skírnarnöfn sín en ekki stuttnefni undir greinunum.
Við birtingu afmælisgreina gildir sú regla, að aðeins eru birtar grein-
ar um fólk sem er 70 ára og eldra. Hins vegar eru birtar afmælisfréttir
ásamt mynd í Dagbók um fólk sem er 50 ára eða eldra.
Mikil áhersla er lögð á, að handrit séu vel frá gengin, vélrituð eða
tölvusett. Sé handrit tölvusett er æskilegt, að disklingur fylgi útprent-
uninni. Það eykur öryggi í textameðferð og kemur í veg fyrir tvíverknað.
Auðveldust er móttaka svokallaðra ASCII-skráa sem í daglegu tali eru
nefndar DOS-textaskrár. Þá eru ritvinnslukerfin Word og Wordperfect
einnig auðveld í úrvinnslu.
Birting afmælis- og
minningargreina
✝ Benedikt Eiríks-son bóndi frá
Miðskeri í Hornafirði
var fæddur á Mið-
skeri 20. apríl 1914.
Hann lést á Hjúkrun-
arheimilinu Skjól-
garði 10. ágúst síð-
astliðinn. Benedikt
var elstur barna
þeirra Eiríks Sig-
urðssonar, f. 16.
ágúst 1879, d. 5.
mars 1937, og Stein-
unnar Sigurðardótt-
ur, f. 7. ágúst 1884, d.
13. maí 1975. Þau
bjuggu á Miðskeri. Systkini hans
eru Sigurður, f. 21. júlí 1918,
maki Ása Finnsdóttir, f. 7. ág.
1926; Sigurbjörg, f. 16. sept. 1922,
maki Sigfinnur Pálsson, f. 18. apr.
1916, d. 22. jan. 1989; Rafn, f. 15.
ág. 1924, d. 13. apr. 2002, maki
Ásta Karlsdóttir, f. 6. júní 1931;
Hreinn, f. 10. mars 1931, maki
Kristín Gísladóttir, f. 29. júlí 1940.
Eiginkona Benedikts var Hall-
gerður Jónsdóttir, f. 27. maí 1920,
dóttir Jóns Malmquist og Hall-
dóru Guðmundsdóttur frá Akur-
nesi. Þau gengu í hjónaband 20.
febr. 1956. Börn þeirra eru: 1)
Kolbrún, f. 21. maí 1944, maki
Valur Pálsson, þau skildu. Börn
þeirra eru Benedikt Örn, f. 28.
nóv. 1966. Hann á tvö börn. Hall-
gerður, f. 15. nóv 1967. Hún á
fjögur börn. Gyða Steinunn, f. 8.
maí 1972, maki Einar Kristjóns-
son. Hún á eitt barn.
Sævar Þór, f. 19.
apríl 1973, d. 25.
okt. 1985, Guðlaug-
ur Helgi, f. 2. des
1980, maki Anna
Lilja Karels. Þau
eiga eitt barn. 2)
Steinunn, f. 4. mars
1949, maki Magnús
Kr. Friðfinnsson.
Dætur þeirra eru Ír-
is Dröfn, f. 5. mars
1973, maki Lárus
Jónasson. Þau eiga
eitt barn. Lára, f. 19.
jan. 1979. Hún á
einn dreng. Jenný, f. 19. jan. 1979,
maki Árni Þór Bjarnason. 3) Jón,
f. 5. mars 1950. Synir hans og
fyrri konu, Unnar Guðmundsdótt-
ur, eru Andri Már, f. 14. okt.
1976, maki Dagný Hulda Jó-
hannsdóttir, og Benedikt, f. 25.
des. 1977, maki Þorbjörg Lilja
Þórsdóttir. Maki Jóns er Anna
María Ragnarsdóttir. Börn þeirra
eru Eyrún Halla, f. 5. febr. 1989,
Ragna Kristín, f. 24. febr. 1992,
Stefán Freyr, f. 12. nóv. 1999. 4)
Guðjón, f. 26. des. 1960, maki
Ásta Björk Arnardóttir, f. 1. okt
1971. Börn Finnur Snær, f. 15.
des. 1991, Ingvar Már, f. 18. mars
1993, Gerður Arna, f. 12. apr.
1997, Kolbeinn Benedikt, f. 15.
okt. 2001.
Útför Benedikts fer fram frá
Bjarnaneskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 14.
„Enginn kemst yfir sitt skapa-
dægur,“ segir í Vatnsdælu. Það lög-
mál sannaðist enn sem fyrr þegar
Benedikt bróðir minn lauk jarðvist
sinni síðastliðinn laugardag, þreytt-
ur og fótasár eftir langa og oft
stranga lífsgöngu. Á enda var runn-
ið æviskeið sem hafði að innihaldi
alla þætti mannlegra eiginleika,von-
ir og vonbrigði, gleði og trega, bjart-
sýni og bölmóð. Ungur tók hann á
sínar herðar ábyrgð og forsjá þegar
faðir okkar lést langt fyrir aldur
fram, en þá var Benedikt rúmlega
tvítugur að aldri. Kannski hafa
framtíðardraumar hans þá tekið
aðra stefnu. Hann hlýddi kallinu og
tók að sér bústjórn á Miðskeri og
forystuhlutverk. Öll hans þroska- og
manndómsár fóru í að rækja þær
skyldur sem hann fann sig knúinn til
að uppfylla. Árið 1946 bættist hon-
um góður liðsauki þegar heitkona
hans Hallgerður Jónsdóttir fluttist
til hans. Þau unnu síðan saman að
heill og velferð heimilisins meðan
starfskraftar þeirra entust. Og árin
liðu. Kynslóðir koma og fara, það er
lífsins saga. Hallgerður lést á síð-
asta ári og var honum mikill harmur
kveðinn við fráfall konu sinnar. Og
nú rúmu ári síðar er hann allur. Það
skiptir ekki sköpum fyrir samfélagið
þótt 88 ára öldungur hverfi af sjón-
arsviðinu. En eftir standa ljúfar
endurminningar um persónuleika
sem setti svip á mannlífið um ára-
tugabil. Við blik endurminninganna
skynjum við manninn sem leitaðist
við að sinna því hlutverki sem hann
taldi sér ætlað. Hann rækti sín störf
af alúð og samviskusemi. Hann var
maður búinn góðum dygðum, heið-
arleika, skilvísi og trúmennsku. En
oft fer margt öðruvísi en ætlað er.
Þegar vonirnar og fyrirheitin brugð-
ust var oft gripið til einfaldari að-
gerða. Þá fetaði hann gjarnan slóð
prestsins á Mosfelli sem Einar
Benediktsson segir frá á þessa leið:
Ég drekk það er satt. En ég ber minn
brest,
ég bið ekki um hlífð. Hér sjáið þið prest,
sem saup sér til vansa og og sorgar. –
En einmitt þá fann ég oft það mál,
sem endurhljómar í fólksins sál.
Þá setjast þeir hjá mér og skenkja mér
skál.
Þá skuld sína guði hann borgar.
Bróðir minn var ekki prestur en
hann var skírður í höfuðið á presti.
Ég er þess fullviss að hann hefur
greitt Guði sínum þá skuld. Ég ætla
ekki að skrifa neina lofgjörðarrollu
um bróður minn, en mig langar að
minnast hans með virðingu og þökk.
Ég vil gjarnan minna á það sem
stendur í Spámanninum eftir Kahlil
Gibran: „Og þegar þú hefur náð
ævitindinum, þá fyrst munt þú hefja
fjallgönguna.“ Guð veri með þér,
kæri bróðir. Munum það sem stend-
ur í Filipíbréfinu: „Því að lífið er
mér Kristur og dauðinn ávinning-
ur.“
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem.)
Hreinn Eiríksson.
Senn fer að hausta, þá fella sum-
arblóm krónur sínar og laufblöð, sá
gróður hvers konar sem vex um
grundir og bala býr sig undir ís-
lenskan vetur sem oft og tíðum er
nokkuð harðráður. Í mannlífinu má
oft sjá atburði sem hneigjast til
sömu áttar. Þannig er um þá fregn
sem spurðist að morgni 11. þ.m. að
mágur minn, Benedikt Eiríksson,
hefði hneigst til hinstu hvíldar.
Benedikt hafði átt við erfiðan sjúk-
dóm að stríða, andlát hans kom því
ekki á óvart. Svo hafði Benedikt líka
náð góðum aldri, vantaði aðeins tvö
ár í nírætt þegar kallið kom.
Benedikt fæddist að Miðskeri í
Hornafirði hinn 20. apríl árið 1914.
Hann var elstur fimm barna Eiríks
Sigurðssonar og Steinunnar Sigurð-
ardóttur sem þar bjuggu. Árið 1937
lést heimilisfaðirinn og kom þá í hlut
Steinunnar að standa fyrir búi á
Miðskeri sem hélst til ársins 1956 en
þá tók Benedikt við búi þar. Nærri
má geta hvert áfall fráfall heimilis-
föðurins hefur verið Miðskersheim-
ilinu. En lífið hélt áfram og með að-
stoð góðra hjúa og tápmikils
barnahóps sem þar átti bernsku sína
og þroskaár hélst búskapur í góðu
horfi á Miðskeri á þeirra tíma vísu.
Þegar þessir atburðir á Miðskeri
brustu á var Benedikt kominn yfir
tvítugt og því vel búinn undir að
taka við forræði heimilisins ásamt
Steinunni móður sinni.
Miðskersjörðin var notadrjúg til
búskapar. Engjalönd voru þar í
góðu horfi, bæði grasgefin og greið-
fær yfirferðar víðast hvar. Átti þetta
bæði við um Miðskerssandinn og
engjastykki sem jörðinni tilheyrði í
Skógey. Heyskapur var því jafnan
ríkulegur á Miðskeri og búskapur í
góðu horfi. Um sama leyti og engja-
löndin gengu úr sér, sérstaklega
vegna sandfoks innan úr Fljótum,
og góð slægjulönd aflögðust, en síð-
astur manna heyjaði Benedikt í Skó-
ey árið 1953, stækkaði hann túnið að
miklum mun. Nú voru líka gengnir í
garð tímar nýrra búskaparhátta
sem fólust í aukinni ræktun, bættum
húsakosti og aukinni framleiðslu.
Búskapur Benedikts bar þessum
áherslum nýrra tíma gott merki.
Árið 1946 verða ný kaflaskil í
mannlífi á Miðskeri þegar konuefni
Benedikts, Hallgerður Jónsdóttir
frá Akurnesi, ásamt elsta barni
þeirra fluttist þangað. Þar áttu þau
áttu svo heimili til ásins 1985 er þau
fluttu frá Miðskeri. Benedikt og
Hallgerður eignuðust fjögur börn,
Kolbrúnu, Steinunni, Jón og Guð-
jón, sem öll eiga heimili og góðan
hóp afkomenda. Hallgerður var
mikil dugnaðar- og sómakona sem
sinnti heimilinu af mikilli kostgæfni
og reyndist manni sínum og niðjum
þá best þegar mest á reyndi.
Benedikt gekk ekki til mennta.
Hann gerðist hins vegar við lát föð-
ur síns góður bakhjarl heimilisins á
Miðskeri. Skyldurnar gagnvart
Miðskersheimilinu var hans úr-
lausnarefni, þannig réðst hans ævi-
starf. Benedikt var röskleikamaður
til verka og gekk árla til starfa sem
farnaðist vel og skilaði því jafnan á
tilsettum tíma. Um þetta vitnuðu
búskaparhættir á Miðskeri.
Skammt var á milli Hallgerðar og
Benedikts því rúmt ár er nú frá láti
Hallgerðar, báðum var þeim hvíldin
góð. Af samferðamönnum verður
þeirra að góðu getið, þau vou vel virt
og skilja eftir sig góð spor. Þeirra
verður því jafnan vel minnst þegar
til þeirra verður hugsað um ókomna
tíð. Við Dóra eigum góðar minning-
ar um samskipti og vináttu við
Benedikt og Hallgerði sem nú er
sérstaklega þakkað. Börnum þeirra
og skylduliði sendum við innilegar
samúðarkveðjur.
Egill Jónsson.
BENEDIKT
EIRÍKSSON