Morgunblaðið - 10.09.2002, Blaðsíða 28

LISTIR
28 ÞRIÐJUDAGUR 10. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJU tónleikar UNM-vikunn-
ar runnu upp í Salnum s.l. miðviku-
dag með átta norænum raf-, kamm-
er- og einleiksverkum. Eftir frekar
dapra reynslu þriðjudagskvöldsins
á sama stað væri synd að segja að
sá er hér ritar hafi mætt aftur á
„tónlist unga fólksins“ með ýkja-
mikilli tilhlökkun.
Því meiri varð léttirinn þegar
upp var staðið. Í þetta sinn var
nefnilega eins og svifi ólíkt frjáls-
legri og fjölbreyttari sköpunarandi
yfir vötnum en daginn áður; verkin
báru áberandi meira með sér að
höfundar segðu það sem þeim raun-
verulega bjó í brjósti. Smærri skip-
an kammer- og einleiksverka nú,
miðað við stærri appíröt gærdags-
ins, kann einnig hafa haft sitt að
segja. Því þó að ofhleðsla sé ekki
síður möguleg í einleiksverki en í
sinfóníu, verður a.m.k. erfiðara að
ofbjóða eyrum áheyrenda eftir því
sem áhafnir smækka.
Að vísu var fyrsta númerið varla
við hæfi hjartveikra og geðtæpra.
Hið aðeins fjögurra mínútna langa
rafverk „Arithmical exercise of
the …“ eftir Ólaf B. Ólafsson (ekki
nánar getið í tónleikaskrá) virtist
standa heila eilífð, og sundlaði
mann svo lá við klígju löngu áður
en þessari frekar einföldu
hrynetýðu við blikkandi strób-
óskópíska „undirlýsingu“ var lokið.
Skipuleggjendum þótti greinilega
við hæfi að byrja á að hrista dug-
lega upp í mannskapnum og tókst
það með stakri prýði. Maður sat
álíka dasaður eftir og Harry Palm-
er spæjari eftir heilaþvottinn í The
Ipcress File.
Trauðla fyndist meiri andstæða
en í því sem á eftir kom. Það var
eftir Önnu Þorvaldsdóttur (f. 1977)
er náði blessunarlega að dreifa
smyrsl í flakandi hlustir með
„-Mitt-“ (um 10’), ljúfu þríþættu
verki sínu fyrir selló og píanó. Und-
ir akademískum hópþrýstingi ungra
framsækinna samherja þarf dirfsku
til að þora að vera maður sjálfur,
hvað þá tónall og rómantískur. I.
þáttur var ljóðrænt líðandi og andi
íslenzka þjóðlagsins ekki langt und-
an, II. snerist að mestu um hratt
„moto perpetuo“ tokkötuþrástef í
fimmskiptum takti, og III. var ang-
urvært hægur með sterkum frá-
sögublæ. Allt var prýðisvel spilað.
Fjölbreyttur rithátturinn í fimm-
þætta píanóverkinu „Impressions of
an Appearance“ (um 11’) eftir
Norðmanninn David Bratlie (f.
1972) gerði miklar kröfur til píanó-
leikarans sem landi tónskáldsins
Pål Størset leysti af hendi með
bravúr. Verkið spannaði býsna
breitt tilfinningasvið, allt frá ljóð-
rænni blíðu yfir í froðufellandi
fantaskap, og virtist samið af inn-
blásinni vandvirkni.
Jafnaldri Bratlies, hinn finnski
Ere Lievonen, stjórnaði sjálfur
kvintetti sínum „Altair 4“ (12½’)
fyrir flautu, klarínett, víólu, kontra-
bassa og slagverk. Í slagverkinu
bar, auk hofblakka, crotale „söng-
meyjar“, cymbaldisks og venjulegra
tom-toms, mest á tveim „roto-toms“
eða hverfibumbum er léku stórt
hlutverk í þessu innhverft íhugula
verki. Tefldi höfundur fram exót-
ískum suðurindverskum hryn-
mynztrum og syfjulega svífandi ör-
bilatónstigum í oft heillandi en þó
stöku sinni ofurlítið langdreginni
blöndu.
„Sejd“ (8½’) eftir Svíann Erik
Peters (f. 1970) var klassískt raf-
tónverk frá 1993, alfarið byggt á
stuttu upptökubroti af suði („white
noise“) sem teygt var úr og tosað í
margskonar hljóðmerkjavinnslu.
Eins og heitið gaf vonir um voru
áhrifin víða seiðmögnuð og and-
rúmið ekki óskylt endurfæðingarat-
riði Bowmans geimfara í „2001“
mynd Kubricks frá 1969. „Uppgjör“
(um 6’) nefndist verk fyrir fagott,
bassaklarínett, píanó, harmóniku og
rafhljóð eftir Guðmund Stein Gunn-
arsson (f. 1982) er stýrði sjálfur
mixpúltinu. Verkið var ofureinfalt í
sniðum – hæglátur 4/4 mars út í
gegn á djasstónölum grunni, hljóm-
ferlið bundið 4 eða 8 takta lotum og
lagferlið oftast falið bassaklarínett-
inu við daufan vatnsnið úr hátöl-
urum – en bauð samt af sér góðan
þokka.
Norski altsaxofónistinn Rolf-Erik
Nystrøm túlkaði hið álíka langa
einleiksverk „Sick Puppy [...]“ eftir
Davíð Brynjar Franzson (f. 1978) af
uppmálaðri snilld og galdraði ólík-
legustu hljóðum fram úr litla keng-
lúðrinum. Hvort titli verksins væri
endilega ætlað að hugtengja við
ungan hund skal ósagt, en vissulega
var margt hvolpslegt hægt að
heyra úr marglita tjáningunni, sem
haldið var saman með stuttum takt-
föstum bordúntónum á stangli.
Síðast á skrá var „Giants of Jazz“
(hvorki meira né minna – þó ekkert
minnti mann á djass að öðru leyti),
um 11 mín. að lengd og runnið und-
an rifjum Øyvinds Torvunds (f.
1976) frá Noregi. Landar hans í
POING-tríóinu fluttu með miklum
tilþrifum á altsax, hnappaharmón-
iku og kontrabassa. Hver þeirra
fékk eitt eða fleiri sóló, og reið Hå-
kon Thelin á vaðið með allkrefjandi
einleikskafla á bassa. Þó að heild-
arsvipur verksins virtist nokkuð
sundurlaus, brá samt ýmsum
skemmtilegum hugmyndum fyrir,
einkum hvað varðar nýtingu lit-
brigða hljóðfæranna og dýnamíska
mótun. Útslagið gerði þó umfram
allt frábær spilamennska þremenn-
inganna, enda uppskáru þeir, ýkju-
laust og verðskuldað, dynjandi und-
irtektir að leikslokum.
Fjölbreytt og
frjálslegt
TÓNLIST
Salurinn
Ólafur B. Ólafsson: „Arithmical exercise
of the …“. Anna S. Þorvaldsdóttir:
„-Mitt-“ (Hrönn Þráinsdóttir píanó, Sig-
urgeir Agnarsson selló). David Bratlie:
„Impressions of an Appearance“ (Pål
Størset píanó). Ere Lievonen: „Altair 4“
(Kristjana Helgadóttir flauta, Ingólfur Vil-
hjálmsson klarínett, Guðrún Hrund Harð-
ardóttir víóla, Borgar Magnason kontra-
bassi og Kjartan Guðnason slagverk.
Stjórnandi: Ere Lievonen). Erik Peters:
„Sejd“. Guðmundur St. Gunnarsson:
„Uppgjör“ (Rúnar Óskarsson bassa-
klarínett, Kristín Mjöll Jakobsdóttir
fagott, Hrönn Þráinsdóttir píanó, Frode
Haltli harmonika, Guðmundur St. Gunn-
arsson rafhljóð. Davíð. B. Franzson:
„Sick Puppy, Sad Puppy, (dead puppy,
dead puppy)“ (Rolf-Erik Nystrøm saxo-
fónn). Øyvind Torvund: „Giants of Jazz“
(POING tríóið (Rolf-Erik Nystrøm saxo-
fónn, Frode Haltli harmónika og Håkon
Thelin kontrabassi)). Miðvikudaginn 4.
september kl. 20:30.
UNG NORDISK MUSIK
Ríkarður Ö. Pálsson
HÁPUNKTUR nýliðinnar
UNM-hátíðarviku var ef að líkum
lætur tónleikarnir með Sinfóníu-
hljómsveit Íslands á fimmtudag.
Allavega hvað mannfjölda varðar –
ef ekki úti í sal þá á hljómsveit-
arpalli, þar sem flytjendur voru
hátt í helmingi fleiri en áheyrend-
ur; sennilega sögulegt lágmark til
margra ára á hérlendum sinfón-
íutónleikum. Hvort dæminu hefði
mátt snúa við með myndarlegu
kynningarátaki er þó ekki sjálf-
gefið. En hvað sem öllu líður þá er
ekki annað hægt en að harma hvað
margir misstu hér af miklu, því
tónleikarnir voru í heild hinir
skemmtilegustu og hætt við að
sumt hefði komið jafnvel settleg-
ustu tónkerum þægilega á óvart.
Farið var hægt af stað með
tveimur verkum fyrir litla strengja-
sveit. Lauri Kilpio (f. 1974) frá
Finnlandi ýtti úr vör með hinu
tæpra átta mínútna langa „Der
Herbst spricht“ fyrir 5 fiðlur, 4 ví-
ólur, 2 selló og 1 kontrabassa. Það
voru tónar í tíma teknir, því úti var
sumri farið að halla með norðankuli
og stutt í litasprengingu laufskóga-
beltisins á átthagaslóðum tón-
skáldsins. Né heldur var laust við
að gömul myndlíking kæmi aftur
upp í hugann, „haustvindurinn rak-
aði saman laufin af fölgræna spila-
borðinu, stokkaði og gaf“, þegar lit-
skrúðugir samstiga hljómaklasar
verksins hrísluðust af fagmannlegri
orkestrun um eyrnagöngin og
hjöðnuðu að lokum í sannfærandi
póetísku niðurlagi.
„10-11“, kortérslangt fimmþætt
verk Stefáns Arasonar (f. 1978) frá
í fyrravor fyrir strengi (5 f, 4 v, 3 s,
2 kb) og píanó, kvað þegar orðið
eitt tíðfluttasta íslenzkt nútímaverk
seinni ára. Slíkt lofar aðvitað góðu
um framhaldslíf, enda kom verkið
ef nokkuð enn glæsilegra út þetta
kvöld en í fyrri upplifun undirritaðs
á Myrkum músíkdögum í febrúar
s.l. Tónöl undirstaða þess kom
skýrust fram af líðandi mel-
ankólsku lag- og hljómaferli pían-
ósins úr höndum Önnu Guðnýjar
Guðmundsdóttur (að frátöldum
taktföstum „steðjaslætti“ III. þátt-
ar efst í diskanti) og hefur það „aft-
urhald“ varla heldur spillt fyrir al-
mennri meðtöku. Ef afturhald
skyldi kalla – því þvert á móti kom
verkið fyrir sem eitt frumlegasta,
hugvitssamasta og persónulegasta
framlag kvöldsins.
Síðast fyrir hlé var „Farben“
(tæp 9 min.), ársgamalt verk fyrir
fullskipaða sinfóníuhljómsveit eftir
hinn norska Kyrre Sassebo Haa-
land (f. 1976). Þrátt fyrir víðan
dýnamískan ramma var hljómsveit-
in á stöðugu iði nánast út í gegn og
verkaði þéttriðinn rithátturinn með
síbreytilegum hljómrænum lit-
brigðum því smám saman sem til-
valinn bakgrunnur áræðnara for-
grunnsefnis, sem aftur á móti lét
að mestu á sér standa. Smíðin var
þó vel áheyrileg, og í lokin lét höf-
undur m.a.s. eftir sér fáein púls-
rytmísk tilþrif í slagverki.
„Stratactive“ (tæp 17’) fyrir
stóra sinfóníusveit og mikið slag-
verk (5 manns) eftir Finnann
Kristian Rusila (f. 1974) var
kannski kröfuharðasta verkið í
flutningi. Ekki aðeins sakir lengdar
heldur einnig, og ekki sízt, fyrir
flókin hrynferli og ótal snarpra sól-
ískra ein- eða hópleiksinnslaga sem
minntu einkum í byrjun á fjöl-
sveitakontrapunkt. Eins og titillinn
bar með sér var strúktúrinn lag-
skiptur í tíma og rúmi og virtust
stundum skarast flekar hver með
sínu grunntempói. Mátti eiginlega
furðu gegna að SÍ næði að komast
stórslysalaust fram úr þessum
njörvaða vef, hvað þá af þeim
glæsibrag sem raun bar vitni.
Málmeyingurinn Benjamin
Staern (f. 1978) bauð hlustendum
kostulega en kærkomna hvíld frá
myrkviðum sófískra pælinga með
„The Threat of War“ (tæp 11’) fyrir
snemmrómantískt skipaða sinfón-
íusveit með tvöföldum tréblásurum
án annars slagverks en pákna,
sömdu undir áhrifum frá ógnar-
fréttum fjölmiðla af ástandinu í
Kosovo. Allt um það hefði verkið
fallið leikandi að hvaða stríðs-
dramatík sem væri, og kæmi ekki á
óvart ef höfundur ætti eftir að gera
það gott sem kvikmyndatónskáld í
stórmyndaverum Hollywoods. Hér
var fráleitt verið að rembast við að
vera „frumlegur“, heldur hiklaust
seilzt í góða og gilda rithætti hvað-
anæva af ómældu sjálfsöryggi.
Enda mátti í svipmiklu músíkinni
heyra flest það sem framúrstefna
nútímans forðast sem heitan eldinn
– greinanlegt form, skipulega lotu-
byggingu, tónala melódík, stefræna
úrvinnslu, púlsrytma og meira til.
Ekki var heldur annað að heyra en
að SÍ „fílaði“ þetta kraftmikla en
hvergi ofhlaðna verk í botn, og
undirtektir voru eftir því.
Eflaust hafa fleiri en undirrit-
aður velt fyrir sér hvort semja
mætti tónverk er lýsti stig af stigi
sögulegri þróun tónmáls á löngu
tímabili, jafnvel um fleiri aldir.
Ekki veit hann þó til þess að slíkt
hafi áður heyrzt hér um slóðir og
jafnvel þótt víðar væri leitað. En
lengi er von á einum. Því í Píanó-
konsert nr. 2 eftir gestafyrirlesara
UNM-hátíðarinnar, Clarence A.
Barlow, var einmitt boðið upp á
tímavélarflakk, er spannaði a.m.k.
sex kynslóðir á aðeins 16 mínútum.
Verkið hófst á öndverðri 19. öld í
kyrrlátum tunglskinssönötuanda
(þótt minnti ekki síður á vestur-
heimska sálminn Shall we gather
at the river). Konsertinn teygði sig
síðan smám saman áfram eftir mið-
og síðrómantíkinni að atónalisma
og tólftónahyggju, og áður en varði
kölluðu lúðrar fram í fyrir með
hljómaklösum Bartóks og módern-
ista eftirstríðsára.
Skyndilega heyrðist ræsingar-
hljóð úr að virtist benzínknúinni
fjórgengisvél sem sópaðist hring-
vegis um salinn í „sensurround“
hátalarakerfi Háskólabíós, um leið
og tónar píanós og hljómsveitar
tóku að berast í uppmögnun. Af
vélarhljóðinu mátti álykta að tíma-
vélin hefði verið sett í bakkgír. Og
– mikið rétt – eftir þennan hápunkt
var sigurverki tímans snúið við.
Hlustendur upplifðu nú stílnið ald-
anna afturábak, unz numið var
staðar á efri árum Napóleons með
sama friðsæla efni og í upphafi.
Fyrir daga rafmagns, hátalara og
frelsunar ómstreitunnar.
H. G. Wells hefði vafalaust orðið
uppnuminn af þessari sérkennilegu
innsetningu í tónum og tíma við
hlédrægt skrifaðan en fallegan ein-
leik Deborah Richards undir hnit-
miðaðri stjórn Hermanns Baumer,
enda kveikti ferðalagið ótal eftir-
þanka. En það væri efni í heila bók.
Ríkarður Ö. Pálsson
Á ferðalagi
um tímann
Morgunblaðið/Kristinn
Hermann Baumer hljómsveitarstjóri og Deborah Richards píanóleikari.
TÓNLIST
Háskólabíó
Lauri Kilpio: Der Herbst spricht. Stefán
Arason: 10-11. Kyrre Sassebo Haaland:
Farben. Kristian Rusila: Stratactive.
Benjamin Staern: The Threat of War. C.
A. Barlow: Píanókonsert nr. 2. Deborah
Richards, píanó; Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands u. stj. Hermanns Baumer. Fimmtu-
daginn 5. september kl. 19:30.
UNG NORDISK MUSIK
LEIKFÉLAGIÐ Þrándur er
byggt á þeirri snjöllu hugdettu að
safna saman helstu leiklistarspraut-
um nokkurra framhaldsskóla borgar-
innar og gera þeim kleift að vinna
sýningu saman yfir sumartímann.
Fyrirbærið minnir því á „súper-
grúppur“ á borð við Trúbrot og
Emerson, Lake and Palmer, sem
settar voru saman úr stórstjörnum
annarra hljómsveita. Og það fer held-
ur ekki á milli mála að leikhópurinn
sem sýnir Fullkomið brúðkaup er fær
í flestan sjó, kraftmikill, metnaðar-
fullur og hæfileikaríkur svo af ber.
Að sumu leyti er verkefnaval hóps-
ins skiljanlegt, laufléttur gamanleik-
ur um fólk á aldur við leikarana. Hinu
verður ekki framhjá litið að Fullkom-
ið brúðkaup er ansi gallaður gaman-
leikur. Fyrri hlutinn er frekar þung-
lamalegur farsi sem byggir á
afleiðingum steggjapartís sem farið
hefur úr böndunum. Í síðari hlutanum
fjarar undan farsanum þegar brúð-
guminn og stúlkan sem hann vaknaði
upp við hliðina á að morgni brúð-
kaupsdagsins er kannski hin eina
rétta fyrir hann. Innan um og saman
við er síðan blandað nokkrum tónlist-
aratriðum, sem ég geri mér ekki
grein fyrir hvort eru ættuð frá höf-
undinum eða uppfinning aðstandenda
sýningarinnar. hið síðara þykir mér
reyndar líklegra, svo snertipunkta-
laus sem tónlistaratriðin eru við leik-
ritið sjálft. Allavega bættu þau litlu
við, að undanskildu frábæru upphafs-
atriðinu eftir hlé sem náði að verða
hugljúft og yfirgengilega hallærislegt
samtímis. Allur tónlistarflutningur er
vitaskuld lýtalaus eins og framhalds-
skólanna er von og vísa.
Nú hafa farsar lítt verið á verkefna-
skrá skólaleikfélaganna, og því varla
von að hópurinn næði að fóta sig af ör-
yggi á því svellinu. Enda einkennist
leikstíll fyrri hlutans nokkuð af há-
vaða og innistæðulausri móðursýki,
nokkuð sem verður að eigna leikstjór-
anum. Innan þeirra þröngu takmarka
sýndi leikhópurinn vissulega að mikið
býr í honum. Þó fannst mér þau fyrst
njóta sín þegar aðeins slaknaði á lát-
unum í síðari hlutanum. Þá skírðust
persónurnar, sönn augnablik urðu til,
og þaðan spruttu vitaskuld fyndnustu
atriðin.
Mikið mæðir á Hilmari Guðjóns-
syni í hlutverki brúðgumans og er
honum gert að eyða kvöldinu á barmi
taugaáfalls. Honum fórst það vel úr
hendi, en eins og fyrr segir hefðu
meiri blæbrigði í stressinu ekki komið
að sök. Hannes Þórður Valdimarsson
er pottþéttur sem svaramaðurinn, og
það sama má segja um Ástrós Elís-
dóttur í hlutverki brúðarinnar. Krist-
ín Þóra Haraldsdóttir er verulega
skemmtileg sem hjásvæfan og sam-
leikur þeirra Hilmars, sérstaklega í
seinni hlutanum var reglulega góður.
Marta Goðadóttir er frábær sem hin
skilningssljóa rödd skynseminnar,
herbergisþernan. Helga Lára
Haarde fer síðan létt með lítið hlut-
verk móður brúðarinnar. Þá er ótalið
söngparið Lydía Grétarsdóttir og Sól-
mundur Hólm, sem skila sínu af ör-
yggi.
Sýning Þrándar á Fullkomnu brúð-
kaupi er skemmtilegust þegar flinkir
leikararnir fá að njóta sín, lausir und-
an viðjum hins vélræna farsa. Það
gerist nógu oft til að sýningin verði í
heildina ágæt skemmtun.
Fram-
halds-
skólatrú-
brot
LEIKLIST
Leikfélagið Þrándur
Höfundur: Robin Hawdon, þýðandi: Örn
Árnason, leikstjóri: Magnús Geir Þórð-
arson, leikmynd: Frosti Friðriksson, leik-
endur: Ástrós Elísdóttir, Hannes Þórður
Þorvaldsson, Helga Lára Haarde, Hilmar
Guðjónsson, Kristín Þóra Haraldsdóttir,
Lydía Grétarsdóttir, Marta Goðadóttir og
Sólmundur Hólm. Hljómsveitin Hanz leik-
ur undir. Loftkastalanum 7. september
2002.
FULLKOMIÐ BRÚÐKAUP
Þorgeir Tryggvason