Morgunblaðið - 09.11.2002, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
RISTILKRABBAMEIN er
mjög algengur og mannskæður
sjúkdómur á Íslandi eins og í öðr-
um vestrænum löndum. Nýgengi
hans hefur farið vaxandi á und-
anförnum áratugum og þrátt fyrir
framfarir í læknisfræði deyr enn
um helmingur þeirra sem greinast.
Sjúkdómnum má verjast með for-
vörnum en þeim verður best beitt
með hliðsjón af þekkingu á orsök
og áhættuþáttum hans.
Almennt má segja að það sé
margt á huldu um beinar orsakir
ristilkrabbameins en ljóst er að
erfðir og umhverfisþættir, einkum
fæða, eiga hér hlut að máli. Talið
er að erfðaþátturinn sé mikilvæg-
ari meðal yngri einstaklinga en
umhverfisþættir meðal þeirra eldri.
Aldur skiptir miklu máli
Þar sem níu af hverjum tíu til-
vikum greinast eftir fimmtugt má
segja að aldurinn sé stærsti
áhættuþátturinn. Allir sem komnir
eru á miðjan aldur eða eru eldri
eru í aukinni hættu á að fá þennan
sjúkdóm.
Sleppa konur við
ristilkrabbamein?
Hjá mörgum gætir þess mis-
skilnings að sjúkdómurinn leggist
fyrst og fremst á karlmenn en kon-
ur þurfi litlar áhyggjur að hafa.
Hið sanna er að ristilkrabbamein
er ámóta algengt hjá körlum og
konum.
Fæða og lífsstíll
Rannsóknir benda sterklega til
þess að neysla ávaxta og grænmet-
is verndi gegn krabbameini í ristli.
Lengi hefur verið talið að ríkuleg
trefjaneysla almennt hafi vernd-
andi áhrif þótt nýleg rannsókn hafi
ekki staðfest slíkt. Kenningin um
að trefjar séu verndandi byggist
m.a. á því að tíðni ristilkrabba-
meins er lág meðal þjóða sem
neyta trefjaríkrar fæðu en há þar
sem neyslan er lítil.
Sumar rannsóknir benda til þess
að kalk og ákveðin vítamín (einkum
A,E,C-vítamín og fólat) verji gegn
krabbameininu.
Á hinn bóginn er talið að fita,
sérstaklega dýrafita sem kemur
með rauðu kjöti, stuðli að myndun
ristilæxla. Almennt má því segja að
fólk eigi að takmarka heildarneyslu
á fitu, ekki síst á mettaðri dýrafitu.
Reykingar eru ekki bara áhættu-
þáttur fyrir lungna- og hjartasjúk-
dóma, heldur margfalda þær líkur
á illvígu krabbameini í meltingar-
færum, svo sem í brisi og vélinda.
Nú er komið í ljós að reykingar
stuðla einnig að ristilkrabbameini.
Reglubundin hreyfing og stöðug
kjörþyngd virðast draga úr hættu
á ristilkrabbameini.
Í hnotskurn má því segja, eins
og með svo marga aðra sjúkdóma,
að fjölbreytt og holl fæða, samhliða
heilbrigðu líferni, kjörþyngd og
reglulegri líkamsrækt veiti vörn
gegn krabbameini í ristli.
Sérstakir áhættuhópar
Ákveðnir þættir í heilsufars- og
fjölskyldusögu einstaklinga setur
þá í enn frekari hættu á að fá sjúk-
dóminn eða í svokallaða há-áhættu.
Mikilvægt er fyrir alla að gera
sér grein fyrir hvort þeir tilheyri
einhverjum sérstökum áhættuhópi.
Helstu áhættuhópar í þessu tilliti
eru eftirfarandi:
Fjölskyldusaga um ristilkrabba-
mein. Það eykur umtalsvert áhætt-
una á að fá ristilkrabbamein ef ná-
komnir ættingjar hafa fengið
sjúkdóminn.
Því fleiri og því yngri (við grein-
ingu) sem þessir ættingjar eru því
meiri er hættan. Sérstaklega á
þetta við ef krabbameinið hefur
greinst innan 45 ára aldurs hjá ein-
hverjum í fjölskyldunni. Þá skal
bent á að þeir sem hafa einu sinni
sjálfir fengið ristilkrabbamein hafa
auknar líkur að fá sama sjúkdóm-
inn aftur.
Ristilsepar. Þeir sem hafa
greinst með svokallaða sepa, sem
eru raunverulega góðkynja kirt-
ilæxli, eru í aukinni hættu. Það
kemur ekki á óvart þar sem sumir
þessara sepa geta með tímanum
stækkað og orðið illkynja, þ.e.a.s.
þeir eru forstig að krabbameininu.
Reyndar er talið að nær allt rist-
ilkrabbamein byrji upphaflega sem
góðkynja separ. Forvörnin er að
finna og eyða þessum sepum í tíma
með ristilspeglun.
Bólgusjúkdómar í ristli. Lang-
vinn ristilbólga, þá sérstaklega svo-
kölluð sáraristilbólga (colitis ule-
rosa) í 8-10 ár eða lengur, eykur
áhættuna á ristilkrabbameini. Því
útbreiddari sem bólgan er því
meiri er áhættan.
Þeir sem tilheyra einhverjum
þessara áhættuhópa þurfa að vera í
reglulegu eftirliti.
Lokaorð
Ristilkrabbamein er algengur
sjúkdómur sem leggur að velli allt
of marga Íslendinga eða um 50 á
hverju ári. Allir sem komnir eru á
miðjan aldur eða eldri eiga á hættu
að fá ristilkrabbamein, bæði karlar
og konur.
Aldurinn ræður enginn við en oft
má bæta mataræði og lífshætti.
Mikilvægt er fyrir hvern og einn
að athuga hvort í heilsufars- eða
fjölskyldusögu þeirra séu þeir
ofangreindu þættir sem setja þá í
sérstakan áhættuhóp á að fá þenn-
an erfiða sjúkdóm.
Hverjir eiga á
hættu að fá rist-
ilkrabbamein?
Eftir Hallgrím
Guðjónsson og
Sigurð Ólafsson
Höfundar greinarinnar eru sérfræð-
ingar í meltingarsjúkdómum.
„Ristilkrabbamein er al-
gengur sjúkdómur sem
leggur að velli allt of
marga Íslendinga eða
um 50 á hverju ári.“
Sigurður
Ólafsson
Hallgrímur
Guðjónsson
Ármúla 21 - 108 Reykjavík - Sími 533 2020
www.vatnsvirkinn.is
HAUSTTILBOÐ
20-40% afsláttur
af hreinlætistækjum, stálvöskum,
sturtuklefum, sturtuhurðum,
blöndunartækjum, baðáhöldum o.fl.
OPIÐ Í DAG KL. 10-16
UNDANFARIN tvö ár hef ég
sem borgarfulltrúi í Reykjavík
beitt mér gegn því, að Reykjavík-
urborg taki þátt í Kárahnjúka-
virkjun og verði þar með ábyrg
fyrir tugmilljarðaskuldum vegna
hennar. Þessi barátta hefur nú
skilað þeim árangri, að borgar-
stjórinn í Reykjavík hefur skipað
borgarhagfræðing sem fulltrúa
borgarinnar í starfshópi, sem meta
á arðsemi Kárahnjúkavirkjunar og
ábyrgðarmörk borgarinnar í því
sambandi, eins og vikið er að í
grein borgarstjórans í Morgun-
blaðinu 31. október sl.
Samþykktir borgarstjórnar
Á fundi borgarstjórnar Reykja-
víkur 21. júní 2001 lagði ég fram
tillögu um að borgarstjórn gerði
að skilyrði fyrir þátttöku Reykja-
víkurborgar í Kárahnjúkavirkjun,
að fram færu ítarlegri rannsóknir
á umhverfisáhrifum virkjunarinnar
og að fyrir lægi mat á arðsemi
hennar auk fjárhagslegs mats á
þeim landspjöllum, sem af henni
hlytust.
Samþykkt samhljóða
Í breytingartillögu borgarstjóra
við tillögu minni, sem samþykkt
var samhljóða, var fallist á „að fyr-
ir liggi vandaðir arðsemisútreikn-
ingar“ vegna þeirra virkjunar-
framkvæmda sem borgin sé aðili
að. Í bókun minni vegna þessarar
samþykktar kom fram, að hún
„tryggi almenningi traustar og að-
gengilegar upplýsingar um arð-
semi virkjanaframkvæmda, sem
borgin tekur þátt í, áður en
ákvörðun um þær er tekin“. Þeirri
túlkun hefur ekki verið andmælt af
hálfu meirihlutans í borgarstjórn.
Á fundi borgarstjórnar 6. sept-
ember 2001 lagði ég fram tillögu
um að borgarstjórn Reykjavíkur
lýsti yfir andstöðu við þátttöku
Reykjavíkurborgar í Kárahnjúka-
virkjun, með vísan til samþykktar
borgarstjórnar frá 21. júní 2001 og
úrskurðar skipulagsstjóra frá 1.
ágúst 2001, þar sem lagst er gegn
fyrirhugaðri Kárahnjúkavirkjun
vegna umhverfisáhrifa hennar.
Vísað til borgarráðs
Tillögunni var vísað til borgar-
ráðs þar sem hún lá óafgreidd
fram á vorið 2002. Þá höfðu komið
fram sífellt fleiri vísbendingar um
óhagkvæmni Kárahnjúkavirkjun-
ar. Undanbrögð iðnaðarráðherra
og stjórnarformanns Reyðaráls
fyrr um vorið gáfu tilefni til nýs
tillöguflutnings af minni hálfu í
borgarstjórn 2. maí sl. Með vísan
til fyrri samþykkta borgarstjórnar
og þeirrar leyndar og undan-
Reykjavíkur-
borg og Kára-
hnjúkavirkjun
Eftir Ólaf F.
Magnússon
„Vonandi
koma aug-
ljósir hags-
munir Reyk-
víkinga í veg
fyrir þátttöku borg-
arinnar í umhverfis- og
efnahagsslysi við Kára-
hnjúka.“
ÞAR sem umræða um hvalveið-
ar hefur nýlega orðið háværari hér
á landi tel ég tímabært að koma
með hugmynd að mögulegu fyr-
irkomulagi hvalveiða. Þeir sem
koma að þessari umræðu eru með
mjög ólíka sýn á hvort raunveru-
leg arðsemi sé af slíkri starfsemi,
en fyrst er að gera grein fyrir
þeim hópum sem koma að um-
ræðunni:
1. Hagsmunaaðilar hvalveiða –
sjómenn og útgerðamenn.
2. Græningjar sem eru á móti
því að veiða öll dýr í tegundar-
flokknum hvalir af sögulegum og
siðferðislegum ástæðum óháð vís-
indalegum nýtingarrökum.
3. Þeir sem telja viðskiptalegum
hagsmunum sínum ógnað með því
að taka upp hvalveiðar að nýju.
M.a. ferðaþjónustuaðilar og fisk-
útflytjendur sem óttast að afurðir
verði sniðgengnar í þvingunar-
skyni.
4. Stjórnmálamenn sem eru
undir miklum þrýstingi að leyfa
aftur hvalveiðar.
Í fljótu bragði kann að virðast
að ekki sé nokkur leið að sætta
sjónarmið allra þessara aðila enda
virðast markmið þeirra vera alger-
lega ósamræmanleg. Má vera að
svo sé raunin en við skulum samt
láta á það reyna. Við Íslendingar
höfum veitt úr flestum nytjastofn-
um sjávar í hundruð ára með
nokkuð viðunandi árangri. Fyrst
voru fiskveiðar umsvifalitlar, en
síðar varð kappið og tæknin meiri
en vistkerfið þoldi og við þekkjum
örlög hins íslenska síldarstofns. Til
þess að tryggja að skynsamlega sé
staðið að veiðunum verður að
ákvarða veiðiþol auðlindarinnar
með vísindalegum hætti og búa til
eignarétt á óveiddum lífmassa sem
tryggir að fyrirtækin hámarka
arðsemi veiðanna. Í þessum anda
er jú kvótakerfið og hvaða skoðun
sem menn hafa á því þá er ljóst að
það vinnur samkvæmt þessum
markmiðum. Ef við skoðum hval-
veiðar í þessu ljósi stendur ekki til
að hefja ótakmarkaðar veiðar enda
samrýmist það ekki siðferðisvitund
eins einasta Íslendings. Ef við
göngum út frá því að fiskifræðin
Hvalveiðar eða
peninginn?
Eftir Hólmar
Svansson
„Gefum
út kvóta á
hvalastofna
sem
alþjóðlegir
sérfræðingar hafa
samþykkt að séu ekki í
hættu.“