Morgunblaðið - 15.12.2002, Qupperneq 6

6 B SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Ólafur Örn Haraldsson, Haraldur
Örn Ólafsson og Ingþór Bjarnason
ferðuðust á skíðum í grimmdarfrosti
á Suðurskautslandinu í á annan
mánuð, allt þar til þeir náðu tak-
marki sínu suðurpólnum á nýársdag
1998. Er hér er komið sögu leita
þeir leiða til að komast framhjá sí-
breytilegum sprungusvæðum Suð-
urskautslandsins.
Yfir hyldjúpar sprungur
Sem betur fór var heiðskírt og
sólskin þannig að skyggnið var eins
gott og frekast varð á kosið. Mig
hefði ekki langað til að fara yfir
þetta sprungusvæði í mikilli blindu.
Nú færðum við okkur til og leit-
uðum fyrir okkur á nýjum stað og
fundum hann bæði öruggan og
traustan. En nú vorum við komnir
upp á bunguna þar sem jökullinn
brotnaði mest á fjallshryggnum sem
þarna var greinilega undir. Þar beið
okkar versta sprungan. Fram með
henni endilangri hafði hrannast upp
ísgarður en síðan tók við sprungan
og var þekjan ekki álitleg. Ingþór
lét ekkert stöðva sig og klöngraðist
upp á garðinn og niður að sprung-
unni. Sleðinn varð hins vegar eftir
hinum megin garðsins. Ingþór pot-
aði og pjakkaði. Allt virtist öruggt
og hann sló í út yfir sprunguna.
Sleðinn hans fylgdi með yfir ísgarð-
inn og geystist niður á eftir Ingþóri
en hann skundaði yfir snjóþekjuna
með hröðum skrefum og snöggum
staftökum. Hann stansaði þegar yfir
var komið og leit til okkar Haralds.
Við höfðum sama háttinn á og
Ingþór, bröltum yfir garðinn með-
fram sprungunni og tókum síðan
sprettinn yfir. Haraldur var á undan
og beið mín síðan en ég fylgdi fast
eftir. Ég tók á öllu sem ég átti,
spyrnti mér af stað út yfir snjó-
brúna og knúði mig eins hratt og ég
gat. Ég átti eftir tvö til þrjú skref að
sprungubrúninni hinum megin þeg-
ar hægra staftakið varð ekki annað
en fálm út í tómið. Stafurinn hvarf
niður úr snjónum. Ég kippti honum
upp á ferðinni en þá hvarf hinn nið-
ur í sortann undir mér en ég hélt
ferðinni. Mér fannst svört krumla
stinga sér upp í kviðinn á mér. Ég
lagði allan þungann á skíðin og
stefndi upp á örugga brúnina um
leið og öll hugsun mín og orka safn-
aðist saman í einn átakspunkt. Ég
vissi að sleðinn kom á ferð á eftir
mér ofan af ísgarðinum og var að
komast út á snjóbrúna. Áfram,
áfram og yfir var það eina sem
komst að í huganum Ég náði inn á
fasta sprungubrúnina, sló út skíð-
unum í átaksstöðu og tók þannig
eins hröð skref áfram og ég gat með
sleðann í eftirdragi. Á meðan hann
rann yfir holrúmið kalda með öll sín
kíló bundin aftan í mig fann ég að
loppan svarta teygði sig í bakið á
mér. Sleðinn reis upp að framan
þegar ég kippti honum upp síðasta
metrann af snjóbrúnni yfir sprung-
unni og upp á traustan jökulinn.
Heljarstökk var eina orðið sem mér
datt í hug.
Gengið í stormi
Hættan á kali er mikil þegar
gengið er í fimbulfrosti á suður-
skautinu og er vindurinn gnauðar og
hægir för göngumannanna verður
hættan enn meiri.
Vindinn hafði hert enn meira og
hann var líkast til orðinn um 20 m á
s. Ég sá að ég hafði gert mistök að
fara ekki í hlífðarbuxurnar. Mér var
orðið ískyggilega kalt á lærunum,
sérstaklega utanverðu hægra lær-
inu og mjöðminni sem staðvindurinn
mæddi á af fullum þunga. Ég reyndi
að draga flíspeysuna og úlpuna eins
langt niður á lærið og ég gat en
dráttarbeltið kippti henni alltaf upp
aftur. Ég þrammaði áfram og horfði
til strákanna. Roka af snjókristöll-
um þyrlaðist úr skaflabrúnunum
þegar sleðarnir stungu sér fram af
og niður í skorningana. Þeir minntu
mig á litla báta sem endastingast í
krappri öldu. Strákarnir höfðu
greinilega nóg með sig. Þeir litu
ekki aftur heldur puðuðu áfram móti
vindinum. Spottar úr dráttarólum
þeirra flöksuðust aftur af þeim. Ég
vildi ekki dragast aftur úr en þessa
gríðarlegu kælingu á lærunum varð
að stöðva.
Ég þurfti ekki að rifja upp grund-
vallarregluna um að vera á stöðugu
varðbergi gagnvart kalinu. Það er
hægt að harka af sér miklu meiri
kulda en líkaminn þolir. Slíkt úthald
hefnir sín í kali sem getur gert ferð-
ina óbærilega eða jafnvel bundið
enda á hana. Hendurnar voru svo
innibyrgðar í ullarvettlingum og
lúffum að ég átti erfitt með að hag-
ræða þessu að nokkru gagni. Án
þess að stansa dró ég lúffuna af ann-
arri hendinni og tróð henni niður í
buxurnar niður með lærinu áveður-
smegin. Hún veitti nokkurt skjól en
nú fór mér hins vegar að kólna veru-
lega á þeirri hendi sem var lúffu-
laus. Ullarvettlingurinn var rakur af
svita sem hafði myndast undir lúff-
unni og nú átti frostið greiðan að-
gang að fingrunum. Ég skaut hend-
inni í skjól fyrir aftan bak og gekk
við annan stafinn. En allt kom fyrir
ekki. Fingurnir lifnuðu ekki við og
lúffan á lærinu hafði sigið niður í
skálmina. Þetta gat ekki gengið
svona. Ég varð að stansa og reyna
að skýla lærunum einhvern veginn
þó að það yrði til þess að ég missti af
strákunum.
Taktfast ískurhljóðið frá staf-
broddunum þagnaði; marrið í sleð-
anum hvarf þegar ég nam staðar og
ég horfði á félaga mína fjarlægjast
ótrúlega hratt miðað við hvað þeir
lúsuðust áfram. Ég var ekki lengur
hluti af hópnum heldur aleinn um-
kringdur öllum þessum helköldu
sköflum og skafrenningi. Ekkert
heyrðist nema gnauðið í rokinu þeg-
ar ég skaut bakinu upp í veðrið. Í
einni sjónhendingu sá ég hvað
mannveran var frámunalega smá á
þessum stað. En ég fann ekki fyrir
neinni sérstakri hræðslu eða ein-
manaleika heldur aðeins tómleika,
þreytu og einhverjum sérkennileg-
um trega.
Já, auðvitað var ég frámunalega
smár og kaldur en ég var ekki um-
komulaus. Í sleða mínum var tjald,
matur og bensín. Ég gæti búið hér í
tvo til þrjá mánuði. Ég var bara eitt-
hvað svo tómur og þreyttur og tak-
mark okkar á pólnum var svo
óáþreifanlegt og fjarlægt. Ég leit í
hugskot mitt. Getur það verið að ég
eigi næstum því þúsund kílómetra
eftir?
„Þúsund kílómetra í þessu víti!
Þetta er geggjun,“ tautaði ég við
sjálfan mig. „Þúsund kílómetrar!
Ganga þúsund kílómetra í þessu
veðri?“ hélt ég áfram og hristi höf-
uðið. „Ég bara næ þessu ekki. Þús-
und kílómetra á þessum snigils-
hraða!“ rausaði ég áfram við sjálfan
mig.
En hvað var þetta? Ég þreifaði
fyrir mér á mjöðminni við dráttar-
beltið. Ég fann ekkert fyrir mínum
eigin líkama. Var það af því að hend-
urnar voru svona dúðaðar? Ég
reyndi að horfa niður á úlpulafið og
átta mig á hvernig ég gæti skýlt mér
en ég sá ekki niður á sjálfan mig
vegna grímunnar í andlitinu. Í
lengstu lög vildi ég sleppa við töf og
það kuldaverk að finna og fara í
hlífðarbuxurnar. Ég strauk lærið.
Niðurstaðan var sú sama. Fóturinn
var algerlega tilfinningalaus niður
undir hné en þess í stað fann ég
vondan sting og stirðleika í mjaðm-
arliðnum. Mér brá ónotalega. Hér
var eitthvað að gerast. Ég reif af
mér vettlinginn og stakk berum lóf-
anum niður í buxurnar. Það var ekki
um að villast. Lærvöðvinn var
ískaldur og eins og dauður steinn.
Ég vissi að nú var kalið á næsta leiti.
„Patriot Hills — Þetta er Ísland!“
Einveran hafði óneitanlega sín
áhrif á ferðalangana, enda voru
regluleg talstöðvarsamskipti þeirra
við Patriot Hills lengst af einu sam-
skipti þeirra við umheiminn.
Það var sérkennileg tilfinning að
sitja hér úti á óravíddum Suður-
skautslandsins og hlusta á raddir
fólksins okkar sem bárust frá hinni
hlið jarðarkringlunnar og alla leið til
okkar, fyrst um kerfi Landssímans,
þaðan með gervihnöttum og jarð-
stöðvum til Patriot Hills og loks í
talstöð til eyrna okkar þar sem við
sátum í tjaldinu.
Þegar veikburða og brakandi
samband okkar við Ísland rofnaði
sátum við hljóðir stutta stund. Þetta
kvöld var öðruvísi en öll önnur kvöld
hingað til á göngunni. Eitthvað sér-
kennilegt hafði gerst, eitthvað
blandið gleði og söknuði.
Einangruð veröld okkar hafði
skyndilega verið brotin upp af ut-
anaðkomandi áhrifum og þau drógu
fram hversu sérkennileg sú veröld
var. Þar giltu fáar en skilyrðislausar
grunnþarfir sem þurfti til þess að
komast af og ná á leiðarenda. Ytri
umgjörðin var einföld, skaflar, mót-
vindur, hvítt, blátt, sól, matur, tjald,
svefn, sleði og ganga. En innri ver-
öld í hugarheimi hvers okkar
þriggja var flókin því að þar fór bar-
áttan fram. Þar fóru fram átökin við
mótlætið og glíman við sjálfan sig.
Þar tókust á þolgæðið og efinn, ótt-
inn og æðruleysið, umburðarlyndið
og pirringurinn og þar var kafað í
dýpstu hugarfylgsni sem ekki hafði
verið litið inn í árum eða áratugum
saman en þó hafði alltaf verið vitað
að þau voru þarna. Það var með
nokkurri forvitni og varfærni sem
ég skyggndist svo langt inn í eigin
hugarheim sem hafði opnast vegna
þessara sérstöku aðstæðna. Um leið
og ég var að vissu leyti háður veik-
leikum mínum naut ég þess líka að
finna að ég var ekki ofurseldur þeim
heldur hafði stjórn á hugarfari
mínu. Þannig fannst mér ég vera
hvort tveggja í senn þátttakandi og
áhorfandi að furðulegri tilveru
minni á ísnum.
Nú vorum við minntir á að utan
þessarar lokuðu heimsmyndar okk-
ar var fólk sem hugsaði til okkar og
átti mikil ítök í okkur. Við vorum
hluti af þeim heimi. Ég hrökk við
þegar ég gerði mér betur grein fyrir
að við þrír vorum smám saman að
hverfa æ lengra út úr mannlegu
samfélagi. Smám saman mundi það
fjarlægjast eins og gömul minning.
Á meðan mundum við breytast í úti-
legumenn og dráttardýr sem höfðu
aðeins eitt takmark, suðurpólinn.
Og þó að þessir útilegumenn kæm-
ust heim aftur skyldu þeir nokkurn
tíma komast fyllilega í sömu tengsl
við þetta mannlega samfélag sem
þeir höfðu gengið sjálfviljugir út úr?
Voru þeir ekki komnir í bland við
tröll og álfa? Verður sá nokkurn-
tíma samur sem gengur of langt
hvort sem hann ratar þar í miklar
raunir eða finnur til dýpstu ham-
ingju?
Bókarkafli Í nær tvo mánuði brjótast þrír Íslendingar áfram gegn stöðugum mótvindi og grimmdarfrosti Suðurskautslandsins.
Hver dagur líður með þrotlausu erfiði er þeir takast á við storminn, sprungur íssins og einveruna. Hér er gripið niður í frásögn
Ólafs Arnar Haraldssonar.
Skálmað suður jökul. Harðir skaflarnir vildu afvegaleiða sleðana.
Á suðurhjara
Suður á pólinn – Íslenski skíðaleiðang-
urinn eftir Ólaf Örn Haraldsson er gef-
in út af Hinu íslenska bókmenntafélagi.
Bókin er 159 bls. að lengd og prýdd
fjölda mynda.
Haraldur sá yfirleitt um talstöðvarsamskiptin við Doug í Patriot Hills. Erfiður dagur að baki.