Morgunblaðið - 15.12.2002, Blaðsíða 9

að er saman heimilishögum Íslend-
inga, húsakynnum, siðum, uppeldi,
hjátrú, þjóðsögum og svo framveg-
is. „Ég hugsaði þessa bók sem
kynningu á Íslandi fyrir fólk sem
getur ekki lesið íslensku en hefur
áhuga á að fræðast, ekki aðeins um
ætt og uppruna heldur um landið
og sögu þess.“ Undanfarin ár hefur
hann síðan unnið við Gimlungasögu
en það er þriggja binda saga Víðir-
nesbyggðar og Gimli og ráðgerir
Nelson að koma fyrsta bindinu út
eftir tvö ár. „Ég hef orðið að fresta
útgáfunni því kennslan tekur mik-
inn tíma og ég verð að hugsa fyrst
og fremst um hana. Þá hefur mikill
tími farið í verkefnin vegna Vest-
urfarasetursins á Hofsósi og auk
þess vil ég eiga eitthvert líf fyrir
sjálfan mig. Það er líka mikil vinna
að taka saman efnið í þessa ritröð,
því bæði er um að ræða framættir
landnámsfólksins og afkomendur
þess. Þetta snertir því 20.000 til
50.000 manns og erfitt er að sinna
þessu eingöngu í hjáverkum.
Draumur minn er að geta sinnt
þessu áhugamáli í fullu starfi í
Vesturheimi, en þar sem þetta er
að mestu leyti ólaunuð vinna geng-
ur það ekki. Eins og flestir þarf ég
fyrst að hugsa um daglegt brauð
en vissulega væri æskilegt að geta
unnið eingöngu að ættfræðinni. Ég
hef verið í skemmtilegu og góðu
starfi í 24 ár en með það í huga að
halda heimildum til haga þarf að
sinna ættfræðinni og það fara ekki
allir í hana.“
Um 250.000 manns
af íslenskum ættum
Nelson segir að ætla megi að um
250.000 manns í Norður-Ameríku
séu af íslenskum
ættum. Hafa beri í
huga að þjóðarbrot
blandist og því fjölgi
fólki af íslenskum
ættum mun hraðar í
Norður-Ameríku en
á Íslandi. Mikill
meirihluti hafi lítil
sem engin tengsl við
Ísland eða Íslend-
inga, þótt áhuginn sé
fyrir hendi, og mik-
ilvægt sé að ná til
þessa fólks með ein-
hverjum hætti, ef
viðhalda eigi íslenska
samfélaginu vestra.
Til dæmis sé mikil-
vægt að viðhalda ís-
lenskunni vestra og
það eigi alveg að
vera hægt, því ekki
sé erfitt að læra að
lesa íslensku og
bjarga sér á málinu.
Hann segir að lið-
sinni Íslendinga við
málefni vestra árið
2000 hafi haft mjög
mikið að segja. Vík-
ingaskipið Íslending-
ur hafi verið mikið í
fréttum og þjóðar-
gjöfin, Íslendingasög-
urnar, sem enn sé ver-
ið að dreifa víða um
Kanada, hafi haft mjög
jákvæð áhrif. Hins vegar þurfi líka
að kanna aðrar leiðir.
Íslendingar fóru stundum með
ljósmyndir með sér til Vestur-
heims en Nelson segir að í tímans
rás hafi oft fennt yfir hverjir
væru á myndunum. Sama ætti við
um myndir sem teknar hafi verið í
Vesturheimi, en Íslendingar hafi
haslað sér völl á þeim vettvangi
sem öðrum. Jón Blöndal hafi t.d.
verið þekktur ljósmyndari í
Winnipeg skömmu fyrir 1900 og
Þorsteinn Jónatansson Davíðsson
hafi sennilega verið fyrsti íslenski
ljósmyndarinn vestan hafs, en
hann lærði í Montana. Þessir
menn og fleiri hafi tekið margar
myndir af íslensku land-
nemendunum og ættingjum þeirra
en upplýsingum um myndirnar
hafi ekki alltaf verið haldið til
haga.
Að sögn Nelsons var hann fljót-
lega kominn með mikið safn
mynda, fleiri þúsund myndir, og til
að hafa gagn af þeim hafi verið
nauðsynlegt að nafngreina þá sem
á myndunum hafi verið og skrá þá.
Hann segir að vinnan við mynd-
irnar hafi veitt sér mikla ánægju
og gleði og hann sé ánægður með
að hafa bjargað þeim. „Eftir þessa
björgun hafa margar þessara
mynda birst í bókum, tímaritum,
dagblöðum, á dagatölum og jafnvel
í sjónvarpsþáttum.“
Ljósmyndasýning
á Hofsósi 2004
Þetta mikla myndasafn varð
kveikjan að fyrirhugaðri ljós-
myndasýningu í Vesturfarasetrinu
á Hofsósi árið 2004. Nelson segir
að hann hafi þegar gefið henni
nafnið Þögul leiftur. „Það er nafn
á gömlu kvæði og efni kvæðisins á
vel við sýninguna, en hugmyndin
með henni er að sýna á Íslandi
myndir af landnámsfólki, sem
flutti vestur fyrir um 100 árum,
myndir sem voru teknar í Kanada.
Þannig má segja að þetta fólk sé á
vissan hátt að koma aftur til Ís-
lands, en flestar myndirnar hafa
aldrei sést á Íslandi. Margar
þeirra eru hrein listaverk, vel
teknar, vel varðveittar og skýrar,
augnablik frosin í tíma, eins og við
segjum á enskunni. Að horfa á
þessar myndir er eins og að hverfa
meira en 100 ár aftur í tímann, sjá
hvernig fólkið leit út, sjá hvernig
fjölskyldumynstrið var, hvað
tengslin milli fjölskyldumeðlima
voru náin, hvernig hártískan var,
hvernig fatatískan var, hvernig
húsin voru. Sumar myndirnar
segja áhrifamikla sögu, maður
finnur til og skynjar hvernig per-
sónan á myndinni var. Ég hef til
dæmis séð mynd af óþekktri konu
með dæmigerðan Laxamýrarsvip.
Mynd af konu með barn segir
mikla sögu. Klipping konunnar er
eins og nýjasta hártíska, hún virð-
ist ánægð og lífið blasir við henni,
en hún hefur væntanlega verið
vinnukona í torfbæ á Íslandi og
ekki talið sig eiga framtíð í gamla
landinu.“
Nelson segist eiga margar þess-
ar myndir sjálfur. Auk þess hafi
hann skoðað myndir á íslenskum
söfnum og í einkaeigu á Íslandi í
þeim tilgangi að kanna gæðin og
sjá hvort þær eigi ekki heima á
sýningunni. „Ég hef fundið nokkr-
ar mjög sérstakar og góðar mynd-
ir, en í kjölfarið langar mig til að
heyra í fleira fólki sem á myndir af
fólki, sem flutti til Vesturheims,
þekkir sögu þess og er tilbúið að
leyfa mér að sjá þær. Ég svara öll-
um pósti!“
steg@mbl.is
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Nelson Gerrard, menntaskólakennari í Árborg í
Kanada og ættfræðingur.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 2002 B 9
Mörkinni 3, sími 588 0640
Glæsilegar
jólagjafir
Mikið úrval
af blóma-
vösum
ATVINNA
mbl.is
Bygginga- og tækjasjóður
RANNÍS
Umsóknarfrestur til 15. janúar 2003
Bygginga- og tækjasjóður RANNÍS hefur það hlutverk að
styrkja tækjakaup og uppbyggingu á aðstöðu til rann-
sókna í vísindum og tækni. Árlega eru veittir styrkir úr
sjóðunum til opinberra vísinda- og rannsóknastofnana.
Við mat á umsóknum er tekið mið af stefnu Rannsóknar-
ráðs Íslands um eflingu samstarfs milli háskóla, rann-
sóknastofnana og atvinnulífs og áherslum ráðsins.
Helstu kröfur sjóðsins eru:

Að samstarf verði um nýtingu aðstöðu og/eða
tækja milli stofnana og atvinnulífs með
fyrirsjáanlegum hætti.

Að fjárfestingin skapi nýja möguleika sem
ekki voru áður fyrir hendi.

Að möguleiki sé á samfjármögnun þannig að
framlag Bygginga- og tækjasjóðs greiði aðeins
hluta kostnaðar við fjárfestinguna.

Að styrkir til tækjakaupa tengist verkefnum
sem aðrir sjóðir RANNÍS styrkja.
Nánari upplýsingar um Bygginga- og tækjasjóð og eyðu-
blöð sjóðsins eru á heimasíðu RANNÍS www.rannis.is.
Umsóknarfrestur er til 15. janúar 2003.