Morgunblaðið - 19.05.2003, Blaðsíða 17

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. MAÍ 2003 17
Borgartúni 28, símar 520 7901/520 7900
VEIÐAR á Atlandshafsþorski
hafa hrunið úr yfir þrem milljónum
tonna 1970, niður í um 800 þúsund
tonn árlega nú og
eru á niðurleið.
Friðun smáþorsks
til að auka afrakst-
ur þorskstofna hef-
ur alls staðar mis-
tekist, en er samt
haldið áfram.
Dæmin hérlendis
„Svarta skýrslan“ 1975 kvað á
um að minnka þorskveiði úr 360
þús Tn – (þT) í í 230 þT – eða
stofninn myndi hrynja. Stærð
þorskstofnsins var þá svipuð og nú.
Veidd voru 360 þT að meðaltali
1975–1980. Við þessa „ofveiði“
stækkaði þorskstofninn um helm-
ing á fimm árum. Frávik í ráðgjöf
var því; 800 + 650 + 800 (stækkun
+ umframveiði+ stofn sem ekki
hrundi) = 2250 þT max reiknings-
skekkja á fimm árum.
Um 1980 hafði veiðiálag lækkað
niður í 25% – en hafði verið 42–47%
árin 1972–1976 og leitt af sér
stækkandi stofn. Þegar veiðiálag
fór lækkandi fyrir 1980 fór þorsk-
urinn að horast (fæðuskortur?) Á
næstu þrem árum féll vaxtarhraði í
þorskstofninum um 30%. „Stærð-
fræðileg fiskifræði“ reiknaði þá
„ofveiði“. Mér hefur alltaf reiknast
að 30% af 1600 þúsund tonnum (fall
í vaxtarhraða) – sé 480 þT. Varla
var það ofveiði? Líklegt er að nátt-
úrulegur dauði og sjálfát hafi auk-
ist við þessar aðstæður og er þá
ekki skýringin komin? Ofveiði var
röng skýring. Loðnustofninn
minnkaði og „hrundi“ 1982, – eða
var hann kanski bara étinn upp af
hungruðum þorski?
Svipaður atburður gerðist ný-
lega. Bannað var að veiða gífurlegt
magn af þorski út af Vestfjörðum
og Norðurlandi 1997 og 1998 því
„byggja átti upp stofninn“. Þessi
þorskur virtist svo hrygna horaður
– 5 og 6 ára og „týndist“. „Stærð-
fræðileg fiskifræði“ reiknaði þá
„ofmat“. Þetta „ofmat“ stendur nú
sem opinber skýring! Ég tel þessa
skýringu fölsun á fyrirliggjandi
frumgögnum um stofnstærðarmæl-
ingar fyrri ára og krefst rökræðu
um þetta án útúrsnúninga.
Umræddur „týndur“ þorskur
mældist vera til árin: 1993,
1994,1995,1996,1997 1998 og hluta
til 1999. Árin 1997–1998 át þessi
þorskur upp rækjustofninn fyrir
Norðurlandi. En þegar hann svo
týndist (drapst eftir hrygningu fyr-
ir tímann) var fundin upp skilgrein-
ingin „ofmat“ – að margtalinn fisk-
ur – hefði aldrei verið til! Hvernig
gat hann þá étið upp heilan rækju-
stofn – ef hann var aldrei til?
Svona blekkingar eru gjörsamlega
ósamboðnar stofnun eins og Haf-
rannsóknastofnun. Rétt skýring
kann helst að vera hækkaður dán-
arstuðull – hugsanlega vegna of-
friðunar smáþorsks. Fáist þetta
ekki rökrætt verður vitleysunni
haldið áfram!
Kolmunninn í dag
Röng veiðiráðgjöf í kolmunna-
veiðum hjá ICES (Alþjóða hafrann-
sóknarráðinu) síðustu þrjú ár sýnir
svipaða svörun við auknu veiðiálagi
hjá kolmunna og virtist verða hjá
þorski hérlendis 1975–1980. Kol-
munni er þorskfiskættar. Ráðgjöf
ICES var 600 þúsund tonn af kol-
munna árlega. Veidd voru samt
fimm milljónir tonna sl. þrjú ár í
stað 1,8 millj Tn. „Ofveiðin“ var 3,2
milljónir tonna. Kolmunnastofninn
stækkaði við „ofveiðina“, eins og
þorskstofninn hérlendis 1975–1980
í kjölfar aukins veiðiálags! Sama
svörun – sama reynsla. Samt á
engu að breyta!
Opinbera umfjöllun
Stórfelld mistök í veiðiráðgjöf í
þorskstofnum við Atlantshaf hafa
ekki fengist rædd af ábyrgð – og
þaðan af síður fjallað um málefnið
sem hugsanleg mistök. Enginn má
fjalla um þessi málefni nema hafa
hlotið náð fyrir klíku ICES. Klíku
sem hefur tekið sér yfirþjóðlegt
vald – án formlegs lagaumboðs.
Um hugsanlega mistök í veiði-
ráðgjöf verður að fjalla efnislega,
opinskátt og opinberlega. Sann-
anleg mistök sem hafa orðið á svo
að viðurkenna, annars verður engu
hægt að breyta og ekkert hægt að
lagfæra.
Hrun í veiðum
Atlantshafs-
þorsks
Eftir Kristin Pétursson
Höfundur er fiskverkandi
á Bakkafirði.
NÝ lög um Tækniháskóla Íslands
tóku gildi á miðju síðasta ári. Þar
með rættist langþráður draumur
margra um tæknihá-
skóla sem sérhæfir
sig í tækni-, rekstr-
ar- og heilbrigð-
isgreinum. Skólinn
ætlar sér að svara
vel kröfum tímans
um gott nám á þess-
um sviðum en flestir eru sammála
um að einmitt þarna er að finna vaxt-
arbrodda íslensks atvinnulífs til
frambúðar.
Stefnumið stjórnenda Tæknihá-
skóla Íslands til framtíðar eru skýr.
Skólinn ætlar sér að styrkjast enn
frekar sem öflugur fagháskóli, vera
skóli er kappkostar að veita nem-
endum sínum bestu fræðslu sem völ
er á innan sinna sérsviða og laða til
sín metnaðarfulla einstaklinga sem
stefna að árangri í námi og starfi.
Skólinn vill halda áfram að vera há-
skóli atvinnulífsins og leggja áherslu
á að laga námsframboð sitt að
breyttum áherslum í þjóðfélaginu
hverju sinni. Við viljum leggja ríka
áherslu á samstarf við íslenskt at-
vinnulíf með hagnýtum þróunar- og
rannsóknaverkefnum og viljum taka
virkan þátt í endur- og símenntun á
þeim sviðum sem hann sérhæfir sig
í.
Tækniháskóli Íslands býr að arfi
Tækniskóla Íslands, sem tók til
starfa 1964. Sá skóli lagði alla tíð
áherslu á að þjóna atvinnulífinu
hverju sinni með því að bjóða upp á
námsgreinar þar sem fléttað var
saman kennslu og hagnýtum verk-
efnum. Á tæplega 40 árum hefur
Tækniháskólinn útskrifað þúsundir
tæknifræðinga, iðnfræðinga, meina-
tækna, geislafræðinga og fólk með
rekstrarmenntun. Drjúgur hluti
þessa fólks hefur bætt við sig frek-
ara námi bæði hér heima og erlend-
is.
Tækniháskólinn er fremur fá-
mennur af háskóla að vera en nem-
endur eru um 700 talsins. Skólinn
heldur á lofti merkjum fagháskóla á
sviði tækni-, rekstrar- og heilbrigð-
isgreina eins og áður sagði. Við erum
hins vegar ekki ein um hituna því við
eigum í mikilli samkeppni við aðra
háskóla, heima og erlendis, um að fá
til sín bestu nemendurna og góða
kennara. Við eigum ekki síður í sam-
keppni um fjármagn og athygli
stjórnvalda en teljum okkur vera í
stakk búin að draga fram kosti skól-
ans okkar án þess að kasta rýrð á
það sem aðrir háskólar hafa fram að
færa.
Námið við skólann miðast við að
veita sérhæfða, fræðilega menntun
og verklega þjálfun í hæsta gæða-
flokki. Allar kennsludeildir skólans
hafa að leiðarljósi að vera í góðum
tengslum við atvinnulífið og í takt við
þarfir þess. Nýtt skipurit Tæknihá-
skóla Íslands hefur tekið gildi. Sam-
kvæmt því eru þrjár deildir á há-
skólastigi, þ.e. heilbrigðisdeild,
rekstrardeild og tæknideild, sem út-
skrifa fólk með BS-gráðu í tækni-
fræði, viðskiptafræði, meinatækni
og geislafræði. Einnig er boðið upp á
diplomanám í rekstrarfræði og iðn-
fræði. Auk þessa er svokölluð frum-
greinadeild við skólann sem býður
aðfararnám til undirbúnings há-
skólanámi við Tækniháskólann.
Embætti deildarforseta hafa verið
sett á laggirnar og hafa nýir deild-
arforsetar tekið til starfa við skól-
ann.
Samkvæmt athugunum OECD er
hlutfall verk- og tæknimenntaðra
einstaklinga á Íslandi með því
lægsta sem gerist í vestrænum lönd-
um. Það hlýtur að vera áhyggjuefni
fyrir íslenskt samfélag og stjórnvöld
hversu aftarlega við stöndum í þess-
um samanburði. Því er mikilvægt að
leggja meiri áherslu á verk- og
tæknimenntun á Íslandi og efla það
nám stórlega. Tækniháskóli Íslands
er vel í stakk búinn til að vera þar í
fararbroddi.
Góður skóli er ekki aðeins fólkið
innandyra og það starf sem þar er
innt af hendi heldur þarf góð aðstaða
til að stunda vinnuna einnig að vera
til staðar. Starfsfólk og nemendur
Tækniháskóla Íslands búa við hús-
næðisaðstöðu sem ekki er í samræmi
við þær kröfur sem gerðar eru í dag.
Mér finnst því ástæða til að minna á
nauðsyn þess að úr verði bætt hið
bráðasta því ekki aðeins býr skólinn
við húsnæði í slöku ásigkomulagi
heldur hentar það starfseminni illa.
Ég vil því nota tækifærið og heita á
landsfeður vora og ekki síður for-
svarsmenn í atvinnulífinu að taka nú
höndum saman um að búa þessum
háskóla sínum betri ytri skilyrði.
Sjálf hef ég ákveðnar hugmyndir um
með hvaða hætti væri hagkvæmast
að leysa þennan vanda og get fullyrt
að með snöggu, sameiginlegu átaki
er vel hægt að búa háskóla atvinnu-
lífsins í landinu umgjörð við hæfi. –
Vilji er allt sem þarf.
Tækniháskóli
Íslands – háskóli
atvinnulífsins
Eftir Stefaníu Katrínu Karlsdóttur
Höfundur er rektor
Tækniháskóla Íslands.
UMRÆÐAN sem Margrét H.
Gústavsdóttir blaðakona hóf í
Morgunblaðinu miðvikudaginn 14.
maí sl. (bls. 27) er
mikilvæg og ég vona
að hún dafni og
verði til gagns. Þar
hvetur hún mál-
fræðinga og fjöl-
miðlamenn landsins
til að skoða málfar
okkar Íslendinga með tilliti til þess
hvernig það mótar vitund manna
um jafnrétti kynjanna. Ég er
reyndar hvorki málfræðingur né
fjölmiðlamaður en hef engu að síður
mikinn áhuga á þessu málefni.
Maður og herra
Margrét telur ljóst að Íslend-
ingar hafi þá máltilfinningu að orðið
maður þýði í raun eingöngu karl og
því þyrftum við að breyta mál-
notkun okkar samkvæmt því. Þann-
ig ættum við að segja fólk þegar við
eigum við bæði karla og konur og
svo menn þegar við eigum við karla
og konur þegar við eigum við kon-
ur. Og svo í framhaldi af því blaða-
menn og blaðakonur, starfsmenn og
starfskonur og þar fram eftir göt-
um. Þó að ég sé Margréti sammála
um margt sem hún segir í um-
ræddri grein, eins og til dæmis það
hvað starfsheitið ráðherra sé orðið
úrelt, þá vil ég endilega halda áfram
að telja mig til manna. Ég legg því
til að í staðinn fyrir að venja alla á
að segja fólk um karla og konur þá
snúum við blaðinu við og hættum að
kalla karla menn! Ef við köllum
„hlutina“ sínum réttu nöfnum leys-
ist vandamálið. Karlar verða áfram
karlar, konur verða áfram konur og
menn verða áfram menn. Það sem
vinnst með því, og mér finnst skipta
miklu máli fyrir okkur öll, er að
merking mjög góðra orða og orða-
sambanda heldur sér. Dæmi: Mann-
legur – mennskur – mannréttindi –
mannkostir – mannsaldur –
mannabústaður – mannjöfnuður –
ómenni – mannskaði – mannúð –
mannsmynd – mannvonska – mann-
vænleg – mannþröng – almanna-
rómur – einskismannsland – fá-
menni – gleðimaður – leikmaður –
ættmenni – manndómur – mann-
gildi – manngreinarálit – mann-
frelsi – mannfyrirlitning – mann
fram af manni – manna á milli –
maður er manns gaman – að ala
manninn – það er eins og við mann-
inn mælt – hverra manna ert þú? –
margt um manninn – í manna minn-
um – blíð á manninn – að hafa góð-
an mann að geyma og að komast til
manns svo einhver séu nefnd.
Við hljótum að vera sammála um
að það er ekki allt slæmt sem er
karlkyns og við konur erum ekki
minni menn þótt við berum karl-
kyns starfsheiti. Aftur á móti er
vert að vera vakandi fyrir því að ný
starfsheiti verði hvorugkyns eða
kvenkyns – jafnt þó að karlar beri
þau. Þannig höldum við tungumál-
inu á lífi og verðum ekki bara
kennslukonur og kennslukarlar,
leikkonur og leikkarlar, læknkonur
og læknkarlar. Við ættum auðvitað
að breyta starfsheitinu ráðherra og
legg ég hér með til að við notum
orðið ráðandi. Það heiti þarf enginn
að skammast sín fyrir. Svo er sjálf-
sagt að við höfum það öll í huga að
ef við viljum að synir okkar og dæt-
ur verði betri menn ættum við að
vanda mál okkar og halla ekki á
annað kynið að óþörfu og tala því
um þau hjá Landsbankanum og þau
í ríkisstjórninni og þau hjá Morg-
unblaðinu …
Ég vil vera
maður!
Eftir S. Líbu Ásgeirsdóttur
Höfundur er grafískur hönnuður.
Ríkisstjórnarflokkarnir koma
laskaðir út úr nýafstöðnum alþing-
iskosnigum. Reyndar ekki eins illa
og margir höfðu
spáð, en báðir
stjórnarflokkarnir
tapa þó fylgi. Sjálf-
stæðisflokkurinn
tapar meiru en
Framsókn og hafa
menn velt því fyrir
sér hvers vegna það hafi gerst.
Flestum óhlutdrægum mönnum ber
saman um að gegndarlaus fjár-
austur stuðningsaðila Framsókn-
arflokksins hafi gert honum kleift að
skapa þá ímynd með auglýsingum
að hann myndaði sérstaka bar-
áttusveit fyrir aldraða og öryrkja,
að hann væri líklegur til að ráða bót
á aldeilis afleitu húsnæðiskerfi og
hann væri einn til þess fallinn að
standa vörð um stöðugleika. Með
öðrum orðum, Framsóknarflokk-
urinn – sem hefur verið öllum flokk-
um ábyrgðarlausari í atvinnu- og
efnahagsmálum, gengið gegn Ör-
yrkjadómi og hefur sjálfur farið með
stjórn húsnæðismála í tvö kjör-
tímabil samfleytt – hann dró upp
mynd af sjálfum sér sem einörðum
stjórnarandstöðuflokki sem menn
yrðu að koma til áhrifa svo færa
mætti samfélagsþróunina inn á
skynsamlegri brautir.
Þjóðin vill ekki
einkavæða heilsu
Sjálfstæðisflokkurinn má þó eiga
það að hann kannaðist við sjálfan
sig. Það varð honum hins vegar að
falli. Ég er sannfærður um að stefna
Sjálfstæðisflokksins í heilbrigð-
ismálum stórskemmdi fyrir flokkn-
um. Áherslur á markaðsvæðingu
hafa ekki hljómgrunn með þjóðinni,
um það bera reyndar margar skoð-
anakannanir órækt vitni. Þegar þeir
síðan í ofanálag birtust á framboðs-
listunum, harðdrægu ungu hægri-
sinnarnir sem rutt höfðu hófsamari
kandídötum úr vegi, og horfi ég þar
til dæmis til sjálfstæðiskvenna í
Reykjavík, þá varð kjósendum ekki
um sel.
Þeir hinna hófsamari sjálfstæð-
ismanna, sem á annað borð vildu
halda lífi í ríkisstjórninni, fóru nú
frá Sjálfstæðisflokki og yfir á Fram-
sókn. Þetta fólk trúir því, réttilega
þykir mér, að Framsóknarflokk-
urinn vilji engan veginn ganga eins
langt og Sjálfstæðisflokkur í mark-
aðsvæðingu heilbrigðiskerfisins.
Mín kennning er sú að þess vegna
hafi fólk sem stendur hægra megin
við miðju kosið Framsókn frekar en
íhald.
Sigur almannaþjónustu
Þetta var sigur Framsóknar
kynni einhver að segja. Ég held að
við eigum að túlka þetta á annan
veg: Þetta var sigur fyrir almenn-
ingsrekna heilbrigðisþjónustu. Fólk
hafnar einkarekstri í sjúkrahúsum
landsins með tilheyrandi álögum á
sjúklinga og skattgreiðendur sem
þurfa að greiða arðinn ofan í vasa
fjárfesta. Talsmenn einkarekinnar
heilbrigðisþjónustu vita að þar er að
finna örugga tekjulind, þeir vita að
við þurfum á heilbrigðisþjónustu að
halda um ókominn tíma, þeir vita að
þar er um mikla peninga að tefla og
þá vilja þeir fá í sinn vasa. Minna má
á ummæli eins aðaleiganda Öldungs
hf. í þessu sambandi. Hann hefur
ekki farið leynt með það að hægt sé
að þéna vel á öldruðum – í öldr-
unarþjónustunni sé „gífurlegan fjár-
hagsávinning“ að hafa.
Framsókn við sama
heygarðshornið
Það er athyglisvert og lærdóms-
ríkt fyrir félagslega þenkjandi kjós-
endur Framsóknarflokksins að hug-
leiða að svo virðist sem forystumenn
flokksins hafi ekki áhuga á stjórn-
arsamstarfi vinstra megin við miðju.
Svo virðist sem hugurinn hafi aldrei
hvarflað frá Sjálfstæðisflokknum.
Eða er hugurinn ef til vill orðinn
samgróinn við ráðherrastólana? Að
sögn mun framsóknarráðherrum
þykja stólar sínir sérlega góðir.
Það var kosið um
heilbrigðismál
Eftir Ögmund Jónasson
Höfundur er alþingismaður.