Morgunblaðið - 22.09.2003, Blaðsíða 18

18 MÁNUDAGUR 22. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FULLYRÐA má að án nýsköpunar og frumkvöðla-
starfs á sem flestum sviðum muni skapast hérlendis
hættulegt ástand þar sem kyrrstaða, atvinnuleysi og
efnahagsöngþveiti verða megineinkenni samfélags
okkar. Líklega geti flestir verið sammála um að ný
störf verða ekki til í hefðbundnum sjávarútvegi eða
landbúnaði. Veldur þar margt, m.a. breytt lífs-
munstur þjóðarinnar og þá ekki síður miklar tækni-
breytingar á þessum sviðum. Til þess að svara
vinnuaflsþörfinni verða því aðrir þættir að leysa
hinna fyrri af hólmi. Þar mun frumkvöðlastarf og
nýsköpun ráða úrslitum. Nýsköpun nær til allra
sviða – ekki síður hinna hefðbundnu atvinnugreina
(sjávarútvegs, iðnaðar og landbúnaðar) en að auki
þurfum við að hasla okkur völl á nýjum lendum.
Segja má að þar megi tala um bæði góðar fréttir og
vondar.
Verstu tíðindin eru líklega þau að hið svokallaða
þolinmóða fjármagn er akkilesarhællinn í nýsköpun.
Margar hugmyndir á sveimi
Greint var frá því nýlega að í úttekt OECD hefðu
Íslendingar komið einkar vel út í samanburði við
aðrar þjóðir á sviði frumkvöðlastarfs. Í því felst að
fjölmargir einstaklingar, fyrirtæki og stofnanir sinna
frumkvöðlastarfi. M.ö.o. eru fjölmargar nýsköp-
unarhugmyndir á sveimi innan íslensks samfélags –
sumar örugglega alveg galnar en aðrar snjallar og
ættu að eiga góða möguleika á að komast á markað,
skapa störf og verðmæti. Blessunarlega hafa nokkr-
ar slíkar hugmyndir orðið að veruleika og skilað
miklu til þjóðarbúsins. Nægir þar að nefna Marel,
Íslenska erfðagreiningu, UVS, kvikmyndageirann,
tónlistina, lyfjafyrirtækin, Undra (vistvænt hreinsi-
efni), tölvugeirann, orkufyrirtækin og marga fleiri.
Við getum rétt ímyndað okkur hve íslenskt atvinnulíf
væri til muna fátækara ef ekki hefði náðst árangur á
sviði nýsköpunar. Líklega væri hér alvarleg kreppa
og neyðarástand.
Auk einstakra hugvitsmanna má segja að innan
margra fyrirtækja eigi sér stað nýsköpunarstarf, í
háskólasamfélaginu, hjá rannsóknarstofnunum og
einstökum stofnunum. Hið opinbera veitir beinan og
óbeinan stuðning með ýmsum hætti – e.t.v. of dreift
og óhnitmiðað.
En betur má ef duga skal. Þrátt fyrir mikla ný-
sköpun og frumkvöðlavinnu daga allt of margar hug-
myndir uppi – ná aldrei að þroskast til fulls og kom-
ast ekki á markað. Þar er alvarlega veikur hlekkur –
í raun svo veikur að hann kann að kosta þjóðarbúið
glötuð tækifæri til verðmætasköpunar og atvinnu.
Vantar þolinmótt fjármagn
Að mörgu leyti veitir hið opinbera ágætan stuðn-
ing við frumkvöðla. Auk Rannís og rannsóknastofn-
ana má nefna Impru og atvinnuráðgjafa landshluta-
samtaka. Ekki má gleyma ESB en á vegum þess
hafa verið veitt hundruð milljóna til rannsóknar- og
þróunarstarfs á liðnum árum. Þá eru ónefndir fjöl-
margir sjóðir á vegum hins opinbera. Líklega nálg-
ast þeir á þriðja tug þegar grannt er skoðað. Getur
það verið skynsamlegt hjá lítilli þjóð að dreifa tak-
mörkuðu nýsköpunarfé á jafnmarga litla potta og
raun ber vitni? Eitt stærsta vandamál við að hrinda
nýjum hugmyndum í framkvæmd er skortur á þol-
inmóðu fjármagni. Svo sorglega mörg dæmi þekki ég
um einstaklinga sem hafa verið komnir ótrúlega
langt í þróunarstarfi hugmynda sinna þegar fé þrýt-
ur. Allar eignir veðsettar upp í rjáfur, bankar loka
dyrum og hugvitsmaðurinn gefst upp. Staðreyndin
er einfaldega sú að þrátt fyrir allt stoðkerfi nýsköp-
unar skortir hið þolinmóða fjármagn. Hinir dreifðu
sjóðir veita einungis smáskammtalækningar,
sköpunarsjóður er fjárvana og bundinn af hár
ávöxtunarkröfu og almennir fjárfestar koma
ekki inn fyrr en hugmyndin er orðin „pottþét
Samandregið má því segja að nýsköpun og
kvöðlastarf hérlendis sé blómlegt, stuðningur
fyrstu stigum þokkalegur en aðgengi að þolin
fjármagni kæfi allt of margar hugmyndir.
Tillögur til úrbóta
Eitt brýnasta úrlausnarefni okkar er að bæ
þessu ástandi. Menntastig þjóðarinnar hækka
ir vikið fjölgar hugmyndum og nýsköpun eyk
þess að leyfa þeim hugmyndum að blómstra þ
að úr verði verðmæti, ný störf og aukin hagsæ
þurfum við að skapa frumkvöðlum þau skilyr
þeir geti þróað hugmyndir sínar alla leið á m
Ég leyfi mér að varpa fram tillögum að þrem
gerðum:
1. Hið opinbera (ríki og sveitarfélög), einka
og lífeyrissjóðir leggi árlega tvo
milljarða króna í þróunarsjóð sem úthluti e
legum reglum (með sem minnstri
Nýsköpun er n
Eftir Hjálmar Árnason
KANKÚN-fundur Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar
sem lauk um síðustu helgi átti að marka áfanga í
svokölluðum Doha-viðræðum um frekara frelsi í
heimsviðskiptum. Markmið lotunnar var að stuðla að
aukningu heimsviðskipta og hagvaxtar í heimsbú-
skapnum.
Markmið Kankún-fundarins var að marka braut-
ina fyrir samningamenn aðildarríkjanna til að þeim
væri kleift að ljúka Doha-viðræðunum í lok næsta
árs. Þótt ekki næðist samkomulag um öll þau atriði
sem lagt hafði verið upp með fyrir fundinn þokaði
málum á öðrum sviðum lotunnar áfram.
Þetta markmið náðist ekki og viðræðurnar strönd-
uðu einkum á svokölluðum Singapúr-málefnum, sam-
keppnismálum, opinberum innkaupum, fjárfestingum
og afnámi viðskiptahindrana.
Viðræðunum miðaði áfram í landbúnaði og var út-
lit fyrir að þeim þætti myndi ljúka þegar ákveðið
var að hætta samningaviðræðum. Útlínur lágu fyrir
sem hefðu haft þau áhrif að hagræða þyrfti í íslensk-
um landbúnaði vegna aukinnar erlendrar samkeppni
á næstu árum. Í grófum dráttum stefndi í að draga
þyrfti verulega úr framleiðslutengdum og við-
skiptatruflandi styrkjum hér á landi. Þetta myndi
einkum hafa áhrif á fyrirkomulag styrkja til mjólk-
urframleiðslu hér á landi. Þá var útlit fyrir a
sveigjanleiki varðandi heimildir stjórnvalda t
styrkja landbúnað myndi minnka auk þess s
ið framboð yrði á erlendri búvöru hér á land
tollar myndu lækka í sumum tilvikum umtal
Gera verður ráð fyrir að ekki sé lengur m
að ljúka lotunni í tíma í lok næsta árs eins o
stefnt en þó er rétt að gera ráð fyrir að þráð
verði tekinn upp að nýju í náinni framtíð.
Fyrir utan landbúnað og Singapúr-málefn
minna á öðrum málaflokkum enda var ágrein
þar almennt minni, t.d. að því er varðar mar
aðgengi fyrir iðnaðarvörur og þjónustuviðski
Hverjir ráða ferðinni?
Í Kankún var áberandi, að það eru einkum
ríkjahópar sem ráða ferðinni innan WTO: Ba
in, Evrópusambandið og þróunarríkin. Síðas
hópurinn hefur að geyma um 3⁄4 aðildarríkja
og sýndi sá ríkjahópur Bandaríkjunum og E
engir samningar munu nást innan WTO án s
inga við hann.
Annað umhugsunarefni er hvernig ríki sem
standa utan þessara ríkjahópa þurfa að vinn
þess að verja hagsmuni sína. Í Úrúgvæ-viðræ
Hvað gerðist í Kank
Eftir Björn Inga Hrafnsson
ER RÍKISKJÖT BETRA
EN BANKAKJÖT?
Gunnar Ásgeir Gunnarsson, svína-bóndi á Hýrumel í Borgarfirði,gerir í viðtali í Morgunblaðinu í
gær að umtalsefni þá gagnrýni, sem
heyrzt hefur; að bankarnir láni svína-
bændum og haldi þannig búum þeirra
gangandi, þrátt fyrir að hörð sam-
keppni og offramleiðsla hafi keyrt niður
verðið á framleiðslu þeirra og búin séu
rekin með tapi. Gunnar segir m.a.: „Við
höfum engan kvóta en við fáum heldur
enga aðstoð frá opinberum aðilum ef illa
gengur. Við verðum sjálfir að bera allt
tap sem verður í svínabúskapnum, þeg-
ar um slíkt er að ræða, eins og nú er
staðreynd. Við tökum þessu en á hinn
bóginn erum við svínabændur ekki sátt-
ir við að bændaforystan skuli hafa við
orð að slæmt ástand í málefnum sauð-
fjárbænda sé vegna of mikillar svína-
kjötsframleiðslu.“
Gunnar bendir á að svínabændur séu
í svipaðri stöðu og sauðfjárbændur; þeir
eigi erfitt með að losna við framleiðslu
sína. Hann segir: „Svínabændur hafa
fengið mestalla sína lánafyrirgreiðslu
frá bankakerfinu. Þess vegna kalla
sumir svínakjöt „bankakjöt“. Á sömu
forsendum mætti kalla kindakjötið „rík-
iskjöt“, sauðfjárbændur fá fyrirgreiðslu
frá ríkinu.“
Hvort ætli sé nú betra út frá sjón-
armiði hagkvæmni og heilbrigðrar sam-
keppni, ríkiskjötið eða bankakjötið?
Markaðurinn fyrir svínakjöt hefur farið
stækkandi og eftirspurnin aukizt.
Vegna miklu meiri framleiðni í svína-
kjötsframleiðslunni en í lambakjöts-
framleiðslu hefur neytendum boðizt
svínakjöt á mun betra verði en lamba-
kjöt, auk þess sem breyttur matar-
smekkur hefur haft áhrif á breytinguna.
Umsvifamiklir svínabændur hafa ráðizt
í verulegar fjárfestingar í von um að ná
til sín sem stærstum hluta þessa stækk-
andi markaðar. Bankar hafa verið
reiðubúnir að lána þeim á viðskiptaleg-
um forsendum eins og öðrum atvinnu-
rekendum og taka þannig þátt í þeirri
áhættu með þeim að þeir verði undir í
samkeppninni. Það virðist blasa við að
einhverjir svínakjötsframleiðendur
heltist úr lestinni vegna offramleiðslu
og fallandi verðs og þá munu einhverjir
bankar vafalaust tapa fé, en stjórnend-
ur bankanna hafa væntanlega vitað um
áhættuna. Þeir þurfa síðan að svara fyr-
ir ákvarðanir sínar gagnvart hluthöfum
bankanna, sem líka þekkja áhættuna,
sem í lánveitingum felst. Neytendur
hagnast hins vegar – a.m.k. tímabundið
– á hinni hörðu samkeppni og lága verði.
Í tilviki lambakjötsframleiðslunnar
er verðið á kjötinu hins vegar stórlega
niðurgreitt með peningum skattgreið-
enda. Samt gengur ekki betur en raun
ber vitni hjá sauðfjárbændum. Mörgum
neytendum þykir lambakjötið alltof
dýrt, en það er sama hvort þeir kaupa
það eða ekki, þeim verður alltaf sendur
reikningur fyrir hluta framleiðslu-
kostnaðarins í formi skattseðilsins. Ef
einhver ætti að kvarta undan ósann-
gjarnri samkeppni eru það svínabænd-
urnir, sem þurfa að keppa við framleið-
endur, sem fá kostnað sinn að stórum
hluta greiddan úr vasa skattgreiðenda,
alveg burtséð frá því hvort búrekstur-
inn ber sig eða ekki.
Auðvitað er æskilegast að hægt sé að
framleiða landbúnaðarvörur á Íslandi
án styrkja frá skattgreiðendum. Það má
taka undir orð Gunnars á Hýrumel:
„Hin frjálsa samkeppni sem í greininni
ríkir er óvægin – en eigi að síður besti
kosturinn að mínu mati.“
AFTUR Í FJÖLSKYLDU
EVRÓPUÞJÓÐA
Lettar samþykktu á laugardag meðyfirgnæfandi meirihluta, 67% at-
kvæða, að ganga í Evrópusambandið.
Þar með er stækkun Evrópusambands-
ins til austurs innsigluð, en Lettland og
níu önnur ríki Austur- og Suðaustur-
Evrópu ganga í sambandið hinn 1. maí
næstkomandi.
Áður höfðu kjósendur í hinum Eystra-
saltsríkjunum tveimur, Eistlandi og
Litháen, samþykkt ESB-aðild með við-
líka meirihluta; 67% kjósenda í Eistlandi
voru hlynnt aðild og í Litháen sögðu yfir
90% kjósenda já.
Á leiðtogafundi Atlantshafsbanda-
lagsins í Prag í nóvember síðastliðnum
var jafnframt ákveðið að Eystrasalts-
löndin þrjú fengju aðild að bandalaginu
ásamt Slóveníu, Slóvakíu, Rúmeníu og
Búlgaríu.
Eystrasaltsríkin hafa náð miklum ár-
angri á undraskömmum tíma. Fyrir að-
eins tólf árum voru þau undirokaðar
hjálendur Sovétstjórnarinnar í Moskvu,
efnahagslífið var í rúst eftir langa
óstjórn undir merkjum kommúnisma og
almenningur bjó við skoðanakúgun og
kröpp kjör. Nú hafa ríkin fengið aðild að
tvennum mikilvægustu samtökum vest-
ræns samstarfs, Evrópusambandinu og
Atlantshafsbandalaginu. Þau hafa upp-
fyllt ströng skilyrði hvorra tveggja sam-
takanna, m.a. um efnahagsþróun og
frjálsræði í efnahagslífi, vernd mann-
réttinda, lagakerfi og skilvirkar varnir.
Ísland hefur lengi tengzt Eystrasalts-
ríkjunum sérstökum böndum, m.a.
vegna þess að þau urðu sjálfstæð um leið
og Ísland fékk fullveldi árið 1918 en glöt-
uðu því sjálfstæði í síðari heimsstyrjöld
og lentu undir hæl kommúnismans. Við
Íslendingar hljótum því að samfagna
þessum vinaríkjum og sjálfsagt finna
margir til dálítils stolts yfir því að Ísland
skyldi á sínum tíma verða fyrst til að við-
urkenna sjálfstæði ríkjanna í ágúst 1991.
Það virðist ótrúlega stutt síðan utan-
ríkisráðherrar ríkjanna komu þá til
Reykjavíkur að undirrita skjöl um
stjórnmálasamband, klökkir yfir því að
sjá fána landa sinna blakta um alla borg-
ina. „Ég vissi alltaf að sá dagur kæmi að
ég myndi halda á fána Eistlands milli
handa mér. Ég átti mér alltaf þann
draum að við fengjum fánann aftur. Þeg-
ar ég var í útlegð í Síberíu dreymdi mig
þennan einfalda draum. Nú höfum við
snúið aftur til raunveruleikans. Og ég er
þakklátur Íslendingum fyrir að hafa
fyrstir látið okkur hafa lykilinn, sem
opnar dyrnar að Evrópu,“ sagði Lennart
Meri, þá utanríkisráðherra Eistlands og
síðar forseti, í viðtali við Morgunblaðið
27. ágúst 1991.
„Við snúum nú aftur inn í fjölskyldu
Evrópuþjóða,“ sagði Meri við sama
tækifæri. Á dögunum hafði
Juhan Parts, forsætisráðherra Eist-
lands, uppi svipuð orð eftir að Eistar
samþykktu ESB-aðild:
„Við verðum áfram eistnesk [innan
ESB], en með þessari sterku tilfinningu
að tilheyra fjölskyldu ... fjölskyldu Evr-
ópuþjóða.“