Morgunblaðið - 17.11.2003, Blaðsíða 20

20 C MÁNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Á
rið 1703 var Ráðagerði
hjáleiga frá Nesi með
litlum túnbletti sem fóðra
mátti 2 kýr. Segir svo í
Seltirningabók eftir Heimi Þorleifs-
son „Túnið var talið 2 dagsláttur
hálfri öld seinna, 1755. Þá taldist
Ráðagerði í tölu fjögurra betri hjá-
leigna frá Nesi.“
Eins og gefur að skilja hafa margir
ábúendur verið í Ráðagerði frá 1703.
Það ár bjuggu þar hjónin Hildibrand-
ur Jónsson og Guðný Þiðriksdóttir.
Leigan var greidd í smjöri og fiski.
Því miður er ekki pláss í þessari
grein til þess að telja upp alla ábú-
endur í Ráðagerði en þeir sem hafa
áhuga á að lesa um þá er bent á Sel-
tirningabók. Þar er mjög greinargóð
frásögn um ábúendur.
Húsið í Ráðagerði var byggt á ár-
unum milli 1880 og 1885. Því miður
hefur ekki tekist að finna nákvæmt
ártal um byggingu þess. Það er byggt
úr bindingi, hæð og ris á hlöðnum
kjallara.
Grunnflötur þess er í kringum 75
ferm.
Þórður Jónsson hafnsögu-
maður byggði Ráðagerði
Þórður Jónsson hafnsögumaður
byggði húsið en hann er skráður eig-
andi að Ráðagerði árið 1876 og bjó
þar til ársins 1909.
Útihús voru byggð á túninu norðan
við íbúðarhúsið. Fyrir nokkrum ár-
um var þar skemma allstór sem
hestamenn höfðu á leigu. Þegar
skemman var rifin fannst þar talsvert
af veiðarfærum.
Árin 1876 til 1909 bjó Þórður Jóns-
son í Ráðagerði. Hann var fæddur ár-
ið 1851 í Hlíðarhúsum. Þórður var
lengi hafnsögumaður í Reykjavík.
Hann var tvíkvæntur. Fyrri kona
hans var Þórunn Jónsdóttir, fædd
1850 í Mýrarhúsum á Seltjarnarnesi.
Þórunn lést árið 1900. Seinni kona
Þórðar var Halldóra Jónsdóttir,
yngri systir Þórunnar, fædd í Mýr-
arhúsum árið1863. Þórður og Þórunn
eignuðust þrettán börn en aðeins
fimm þeirra náðu fullorðins aldri.
Þau tóku einnig nokkur fósturbörn.
Halldóra, dóttir Þórðar og Þórunnar,
giftist Gísla Guðmundssyni gerla-
fræðingi. Gísli stofnaði gosdrykkja-
verksmiðjuna Sanitas í húsi sem reist
var yfir verksmiðjuna í landi Mels-
húsa á Seltjarnarnesi. Verksmiðjan
hóf starfsemi sína 30. nóvember 1905.
Stofnendur Sanitas með Gísla voru
Guðmundur Ólafsson í Nýjabæ og
Jón Jónsson í Melshúsum. Eftir að
starfsemi Sanitas flutti til Reykjavík-
ur var verksmiðjuhúsið gert að íbúð-
arhúsi. Í nokkur ár stóð húsið á upp-
haflegum stað en síðan var það flutt
yfir Nesveginn og var þá nefnt Teig-
ur. Þar bjuggu til margra ára hjónin
Steindór Ingimundarson, ættaður
frá Sogni í Ölfusi, og kona hans,
Oddný Hjartardóttir frá Borðeyri við
Hrútafjörð. Húsið brann til kaldra
kola að morgni nýársdags 1963.
Skólastjóri lýðháskóla
sest að í Ráðagerði
Árið 1904 hófu búskap í Ráðagerði
hjónin Guðríður Þórðardóttir og
Oddur Jónsson skipstjóri, síðar hafn-
sögumaður. Guðríður var dóttir
Þórðar og Þórunnar, fædd 1876 í
Ráðagerði. Oddur Jónsson var fædd-
ur 1879 í Reykjavík. Guðríður og
Oddur bjuggu fyrst í tvíbýli með for-
eldrum Guðríðar en síðan á allri jörð-
inni til ársins 1920. Oddur var skip-
stjóri á þilskipum og árið 1909 gerðist
hann hafnsögumaður og stundaði
jafnframt búskap í Ráðagerði. Árið
1920 varð hann hafnarfógeti í
Reykjavík og seldi þá Ráðagerði Sig-
urði Þórólfssyni skólastjóra Lýðskól-
ans á Hvítárbakka og konu hans Ás-
dísi Margréti Þorgrímsdóttur.
Sigurður Þórólfsson og fjölskylda
hans fluttu frá Hvítárbakka að Ráða-
gerði á fardögum vorið 1920. Búslóð-
inni var komið um borð í róðrarbát
sem mótorbáturinn Hvítá var með í
togi. Hvítá var í siglingum á Hvítá og
fór ekki lengra upp ána en að Hvít-
árbakka. Þessi sami bátur flutti efnið
í skólahúsið á Hvítárbakka þegar það
var byggt. Fyrsti áfangi ferðarinnar
var Borgarnes en þangað kom Suð-
urlandið, sem sigldi á milli Borgar-
ness og Reykjavíkur.
Í eftirmála, sem dr. Anna Sigurð-
ardóttir skrifar við bók föður síns
„Gamlar minningar“, segir hún frá
ferðalaginu frá Hvítárbakka að
Ráðagerði. Ferðalagið tók nokkra
daga og þurfti Hvítáin að sæta sjáv-
arföllum til þess að geta siglt af ánni
út í Borgarfjörðinn.
Í Ráðagerði bjó fjölskyldan í nokk-
ur ár. Eiginkona Sigurðar, Ásdís
Margrét Þorgrímsdóttir, sá um bú-
skapinn með aðstoð eldri barnanna.
Fjósið var nútímalegt á þeim tíma og
í fjósi voru fjórar mjólkandi kýr.
Einnig hestur og nokkur hænsni.
Matjurtagarður var í miðju túninu og
þar voru aðallega ræktaðar gulrófur
og kartöflur. Kjallarinn undir íbúðar-
húsinu var hin besta kartöflugeymsla
og entist uppskeran úr garðinum árið
út í gegn eða þar til farið var að taka
upp næstu uppskeru sumarið eftir.
Yngsta barn Sigurðar Þórólfsson-
ar og Ásdísar Margrétar Þorgríms-
dóttur, Valborg, fæddist í Ráðagerði.
Hún varð síðar skólastjóri Fóstur-
skóla Íslands og kona Ármanns
Snævarr háskólarektors.
Sigurður Þórólfsson var um tíma
oddviti Seltjarnarnesshrepps. Sum-
arið 1923 byggði Sigurður timburhús
við Kaplaskjólsveg sem hét Útgarð-
ur. Það hús er horfið fyrir nokkrum
árum.
Árið 1928 flutti fjölskyldan í reisu-
legt steinhús sem Sigurður Þórólfs-
son lét byggja á Ásvallagötu 28. Sig-
urður lést nokkrum mánuðum eftir
að fjölskyldan flutti í húsið.
Ásdís Margrét Þorgrímsdóttir lést
árið 1969.
Næsti eigendur Ráðagerðis voru
Kristinn Brynjólfsson, fæddur í Eng-
ey 1880, og kona hans Anna Guð-
mundsdóttir, fædd 1886 í Nesi. Krist-
inn hafði verið skipstjóri, eftir að
hann kom í land gerðist hann bóndi í
Ráðagerði. Anna hafði mikil afskipti
af skóla- og félagsmálum í hreppnum.
Hún var formaður í Framfarafélag-
inu og var fyrsta konan sem gegndi
því starfi.
Anna Guðmundsdóttir lést árið
1941.
Kristinn hélt áfram búskap í Ráða-
gerði ásamt dóttur þeirra Önnu, Guð-
ríði, fæddri 1906. Kristinn lést árið
1961. Uppeldissonur Guðríðar var
Tómas Árnason, fæddur 19. mars
1940. Guðríður bjó lengi ein í Ráða-
gerði og var hætt öllum búskap. Um
tíma voru túnið og útihúsin leigð
hestamönnum. Guðríður Kristins-
dóttir lést af slysförum árið 1988.
Ráðagerði keypt 1997
og gert upp
Íbúðarhúsið í Ráðagerði stóð autt í
nokkur ár. Árið 1997 kaupa það hjón-
in Jónína Ragnarsdóttir og Finnur
Jónsson af Seltjarnarnesbæ. Þau
hófust strax handa við að gera húsið
upp og verður ekki annað sagt en það
hafi tekist með ágætum.
Þegar farið var að rífa utan af hús-
inu kom í ljós að vesturgaflinn hafði
verið klæddur með listasúð en ein-
hvern tíma á ferlinum hefur verið
klætt með járni yfir. Einnig kom í ljós
að ekki var grind í húsinu eins og
venja er, nema á vesturgafli. Múrað
var í grindina með múrsteinum á
neðri hæðinni en hraunhellum á efri
hæðinni. Að öðru leyti er það byggt af
3“ plægðum og fjöðruðum plönkum,
allt að 11“ breiðum. Plankarnir
standa á fótstykki á hlaðna sökklin-
um. Að innan var lóðréttur panell
negldur. Lausholt voru til neglingar
og frágangs á gluggum og dyrum.
Þegar járn og pappi höfðu verið
fjarlægð kom í ljós að yfir gluggum
suðurhliðar og útidya höfðu verið
bjórar. Mikil leit hófst að gögnum
sem leitt gætu í ljós gerð þeirra og út-
lit. Sú leit bar ekki árangur.
Yfir útidyrum var fjöl með áletr-
uðu nafni hússins, Ráðagerði, en fjöl-
in var fjarlægð og hvarf í nokkur ár.
Enginn veit hvernig hún komst af
svæðinu en maður á heilsubótar-
göngu fann hana í flæðarmálinu
nokkrum árum seinna. Þá var letrið
svo máð að finnandinn gat ekki lesið
það. Fjölin komst þó aftur til sinna
heima eftir að auglýst var eftir henni.
Við endurgerð hússins voru allar
tiltækar upplýsingar notaðar og hús-
ið fært eins nærri upprunalegu útliti
og mögulegt var. Helstu frávik eru
þau að gluggum var fjölgað á vest-
urgafli, einn gluggi á norðurhlið tek-
inn af, útihurðir á inn- og uppgöngu-
skúr teknar af og gluggi settur í
staðinn og annar á efri hæð til sam-
ræmis. Skipt var um alla glugga, hús-
ið klætt að utan, bæði á veggjum og
þaki.
Þegar klæðning á innveggjum og
loftum var tekin kom í ljós að ein-
angrað hafði verið með möl í fölsku
lofti milli hæða. Einangrun í útveggj-
um var reiðingur, hey og spænir. Öll
gamla einangrunin var tekin og í
staðinn sett steinull og klætt að innan
með panel og gifsplötum. Í stofunum
var brjóstpanell svo illa farinn að
ekki tókst að setja hann upp aftur.
Smíðað var eftir honum í upphaflegri
mynd. Herbergjaskipan er mest sú
sama en helstu frávik eru að herbergi
á hæðinni var tekið til að stækka eld-
húsið og einnig var gangurinn
breikkaður. Stiginn á milli hæða var
tekinn og honum komið fyrir í kjall-
aranum. Lyfta var sett þar sem stig-
inn var. Á gólf hæðarinnar var lagt
Húsavíkurparket. Gólfin uppi eru
með upphaflegum gólffjölum sem
slípaðar voru upp. Skorsteinninn var
tekinn niður og steinarnir hreinsaðir.
Hann var síðan hlaðinn upp aftur og
lengdur niður í kjallara. Múrsteinar
sem hlaðið var í grindina á vestur-
gafli hússins voru notaðir til viðbótar.
Allar raf- og hitalagnir voru endur-
nýjaðar, einnig frárennslisrör og
vatnslagnir.
Kjallarinn undir húsinu hefur allt-
af verið notaðu til geymslu. Núna er
búið að steypa gólfið í honum og farið
að huga að því að innrétta hann.
Við endurgerð hússins fengu eig-
endur Ráðgerðis til liðs við sig eft-
irtalda aðila: Þorstein Bergsson, sem
veitti ráðgjöf og eftirlit, Gamlhús
ehf., Teiknistofan á Skólavörðustíg
28 sf., Stefán Örn Stefánsson, Grétar
Markússon, Ásgeir Torfason mynd-
skera, sem sá um útskurð, og Harald
Eldon Logason sem sá um að hlaða
skorsteininn að nýju.
Óvíða á byggðu bóli er eins mikið
útsýni og í Ráðagerði. Fjallahringur-
inn í hæfilegri fjarlægð, eyjarnar á
Sundunum, Snæfellsjökull í öllum
sínum myndum og Grótta sem lengi
var útvörður byggðra bóla á Seltjarn-
arnesi. Nú hefur Ráðagerði tekið við
því hlutverki.
Hjónin Jónína Ragnarsdóttir og
Finnur Jónsson búa í Ráðagerði
ásamt börnum sínum Jóni Frey og
Freyju sem bæð eru enn í foreldra-
húsum.
Ráðagerði, Seltjarnarnesi
Hjónin Þórður Jónsson og Þórunn Jónsdóttir byggðu Ráðagerði.
Ráðagerði áður en húsið var gert upp. Ráðagerði á meðan hinar gagngeru endurbætur og viðgerðir stóðu yfir.
Morgunblaðið/Ásdís
Ráðagerði hefur fengið mikla „andlitslyftingu“ síðustu árin.
Morgunblaðið/Ásdís
Gömlu bitarnir í loftinu setja svip á hið nýja eldhús í endurnýjuðu Ráðagerði.
Stofan í Ráðagerði með nýjum brjóstþiljum.
Ráðagerði var hjáleiga frá Nesi. Allar götur hafa ábú-
endur verið þar margir segir Freyja Jónsdóttir í sam-
antekt sinni um húsið í Ráðagerði sem nú stendur og
byggt var um 1880.