Vísir - 29.01.1981, Blaðsíða 15

vísm
Fimmtudagur 29. janúar 1981
Fimmtudagur 29. janúar 1981
WGANCIAR
£fttslN/\DUR
Heimilismaöur fjarverandi einstaklings er beðinn að gera
skýrslu fyrir hann.
vlsm
. .
MlHW
v£R®
KYRR
rc\Wc
. t. K V':

AíAörm
m
mmá

Hvað er manntal?
Manntal er annað og meira en
talning mannfólksins á landinu
Manntal er hagfræðileg úttekt,
sem hefur fólkið i landinu að við-
fangsefni. Meginatriði serhvers
manntals má telja þrjú:
1) Hvaö starfar fólkið i landinu?
Þau störf, sem hver þjóð innir af
hendi, sú vinna, sem lögö er fram
i samfélagi fólks, er þriþætt: at-
vinna, heimilisstörf og nám.
2) Hvernig skipar fólkið i landinu
sér i frumhópa samfélagsins,
fjölskyldur og heimili?
3) Við hvaða aöbúnaö býr fólkið i
landinu, aö þvi er varðar húsa-
kost og fleira.
Manntalið þáttur í alþjóð-
legu samstarfi
Manntalið 1981 er hið 22. i röö
svokallaðra aðalmanntala á
islandi. Þaö er tekiö samkvæmt
lögum nr. 76. 19. desember 1980.
Manntöl eru svo mikilvæg
undirstaða allrar vitneskju um
stöðu þjóöar, að bæði Þjóða-
bandalagið gamla og arftaki
þess, Sameinuðu þjóöirnar, hafa
staðið fyrir alþjóðlegu samstarfi
um manntöl: til hvaða efnis skuli
taka, hvernig ýmis hugtök skuli
skýrgreind, o.s.frv. og siðast en
ekki sist hvenær þau skuli fara
fram. 1 samræmi við tillögur hag-
stofu Sameinuðu þjóðanna eru
manntöl tekin i flestum löndum
heims 1980 eða 1981. Manntal var
t.d. tekið i Bandarikjunum 1.
april i fyrravor, i Sviþjóð, 15.
september, i Noregi og Finnlandi
1. nóvember siðastliðinn, og
manntal verður tekið i Efnahags-
bandalagslöndunum i vor.
1 einungis fimm rikjum heims
hefur allsherjarmanntal aldrei
fariö fram. Þessi riki eru Eþió-
pia, Ginea og Miðafrika i Afriku,
og Laos og Óman i Asiu.
Trúnaöarsky Ida mann-
talsaóila.
9. grein manntalslaganna
hljóðar svo: „Upplýsingar
skráðar á manntal um einkahagi
manna eru einvöröungu ætlaðar
til hagskýrslugerðar og er ó-
heimilt aö láta aðila utan Hag-
stofunnar fá vitneskju um þær.
Heimilt er þó að láta viðurkennd-
um rannsóknaraöilum og opin-
berum stofnunum i té upp-
lýsingar skráðar á manntal, enda
sé þá nöfnum og auökennisnúm-
erum einstaklinga sleppt. Ur-
vinnslu manntalsskýrslna skal
Hagstofan ein annast, og hlutað-
eigandi starfsmenn hennar bund-
ir þagnarskyldu. Teljarar viö
manntalið og starfsmenn sveitar-
félaga, sem vinna aö framkvæmd
þess, eru einnig bundnir þagnar-
skyldu.”
Manntalsupplýsingar er
ekki hægt að nota
neinum einstaklingi í óhag.
Engar upplýsingar, sem ein-
staklingar gefa um sig og sina
hagi, verða notaðar á neinn hátt
viökomandi eða öörum i óhag.
Trygging fyrir þessu er i fyrsta
lagi eðli manntalsatriðanna:
Ekkert þeirra varöar fjármuni
eða eignir, nema aö þvi er tekur
til húseignar. Spurt er um
eiganda ibúöar, en slikar upplýs-
ingar eru i öðru samhengi ekki
trúnaðarmál, samanber vottorð
úr veðmálsbókum. Upphæð tekna
kemur ekki fram i manntali, né
hvernig einstaklingar eða heimili
verja tekjum sinum. Manntals-
skráning getur ekki oröið
sönnunargagn um neins konar
fjárhagsleg efni, enda trúnaðar-
skyldan tekin fram á eyðublað-
inu. Ekkert manntalsatriöanna
getur talist nærgöngult persónu-
legum högun fólks, enda alls ekki
spurt um tómstundir fólks,
áhugamál eða skoðanir.
1 öðru lagi er trygging gegn
óhlutvandri meðferö upplýsing-
anna veitt i þeirri lögvernd, er
trúnaðarskylda manntalslaganna
kveður á um, og skýrö var hér að
framan. Liður i þeirri vernd er
það, að enginn nema fram-
kvæmendur manntalsins, þ.e.
teljarar og aörir trúnaðarmenn
sveitarstjórna, og starfslið Hag-
stofunnar við úrvinnslu mann-
talsins, hefur aðgang að frum-
gögnum manntalsins þ.e. þeim
eyðublöðum, þar sem manntals-
atriðin eru skráð. Eftir úrvinnslu
liggja upplýsingarnar fyrir sem
slikar, sviptar öllum einstakl-
ingsauðkennum, þannig að úti-
lokað er að rekja þær til nafn-
greindra manna.
1 þriðja lagi felst trygging i við-
teknum hefðum við hagskýrslu-
gerð, en þar er nafnleynd varð-
andi upplýsingagjafa og hagi
þeirra grundvallaratriði, enda
brýnt hagsmunamál fyrir þá
stofnun, sem að hagskýrslugerð-
inni stendur. Störf Hagstofunnar
byggjast öðru fremur á þvi, aö
stofnanir, fyrirtæki og almenn-
ingur geti treyst henni fyrir upp-
lýsingum. Þeta gildir um mann-
tal ekki siður en aðra upplýsinga-
söfnun. Enn fremur má benda á,
að manntalslög frá 1920 voru
endurskoðuð 1980 og ný lög sett,
meðal annars sérstaklega i þeim
tilgangi að tryggja rétt einstakl-
ings við manntal.
Skipulag manntalsins.
Manntalinu er nú hagað á
nokkuð annan hátt en áður. 1960
og fyrr fóru manntöl þannig
fram, að teljarar gengu i hús og
skrifuðu sjálfir niöur eftir fyrir-
sögn heimilismanna allar upplýs-
ingar um fólkið, ibúöir og hús á
eitt og sama eyðublaðiö fyrir allt
húsið.
Viö þetta manntal er fólki ætlaö
að fylla sjálft út skýrslu sina.
Formi eyöublaðanna er breytt
þannig, að viðfangsefni mann-
talsins er skipt á þrjú blöð: Ein-
staklingsskýrslu, sem gera skal
um alla 12 ára og eldri um
siðustu áramót, ibúðarskýrslu og
hússkýrslu. Svokallað krossa-
prófskerfi er notað, en þaö gefur
færi á aö orða spurningar
nákvæmar og einhlitar en annars,
og auöveldara verður að svara.
Þessi aðferð er nú notuð viö
manntöl i flestum löndum. T.d.
getur gamall maður, sem er
hættur að vinna og stundaöi ekki
nám eftir fermingu, útfyllt sina
Upplýslngar frá Hagstofu fslands:
Salna mlkilsverðum upp-
lýslngum um Móðlélaglð
einstaklingsskýrslu einvörðungu
með þvi að setja krossa, nema
hvað hann þarf að skrifa heimilis-
fang i 1. lið, og heiti lifeyrissjóðs,
ef það á við. Sama á við alla aðra,
sem stunda ekki atvinnu, hvort
heldur það eru unglingar, hús-
mæður, öryrkjar eða aðrir — þeir
geta svarað einstaklingsskýrsl-
unni á þennan einfalda hátt.
Orvar á eyðublaðinu visa,
hvernig svara skal, og hverju má
sleppa, þegar svo ber undir.
Auk þess sem hægt er að nota
„krossapróf” leiöir sú tilhögun,
að hver maöur gerir sina ein-
staklingsskýrslu, til þess, að allir
geta fyllt út skýrsluna samtimis,
eftir leiðbeiningum i fjölmiðlum.
Föstudagskvöld 30. janúar kl.
21.15 verður 30 minútna þáttur i
sjónvarpinu, þar sem farið
verður yfir spurningar einstakl-
ingseyðublaðsins i þvi skyni, að
hver og einn útfylli það fyrir sig
eftir leiðbeiningum i þættinum.
Hann verður endurtekinn i sjón-
varpi kl. 16 á laugardag 31.
janúar.
Einstaklingsskýrslan
Einstaklingsskýrslu á að gera
um alla, sem fæddir eru 1968 eða
fyrr. Hana þarf hver og einn að
gera sjálfur, eða aðrir fyrir hann,
þar sem hann á sólarhringsdvöl
31. janúar. Fyrir þá, sem dveljast
annars staöar en á lögheimili
sinu, þarf annað heimilisfólk að
gera einstaklingsskýrslu. Sérstök
áhersla er lögð á, að einstaklings-
skýrsla skal ekki gerð á dvalar-
stað fyrir þá, sem liggja i sjúkra-
húsi til timabundinnar dvalar, og
er þvi nauðsynlegt, að heimilis-
menn, sé um þá að ræöa, vandi til
einstaklingsskýrslugerðar fyrir
þá, sem eru fjarverandi vegna
sjúkrahúsdvalar.
Gera skal einstaklingsskýrslu
um alla Islendinga, sem eru I
skólanámi eða öðru námi erlend-
is, svo og fjölskyldu þeirra nema
fyrir liggi, að þeir séu alfluttir til
útlanda. A sama hátt skal skrá
aðra Islendinga erlendis, ef talið
er, að þeir muni setjast aftur að á
Islandi. Nánustu venslamenn
Islendinga erlendis gera ein-
staklingsskýrsluna fyrir þá. Sam-
kvæmt eðli máls er ekki krafist
tæmandi útfyllingar einstaklings-
skýrslublaðsins fyrir þá, sem
dveljast erlendis, t.d. þarf engu
að svara, sem varöar vikuna 24.-
30. janúar 1981.
Eins og eyöublaðið ber með sér
skal skýrslan auðkennd viðkom-
andi einstaklingi efst meö náfni
hans og fæðingardegi. í linuna,
sem merkt er „Staður”, skal
skrifa dvalarstað einstaklingsins,
nema skýrslan sé gerð af öörum
en honum sjálfum vegna fjarveru
hans frá lögheimili 31. janúar, þá
skal rita lögheimilið þarna. Séu
fleiri en ein ibúö i húsi, þarf að til-
greina hvaða ibúö skýrslan til-
heyrir, t.d. 2. hæð til hægri eða
þess háttar.
1 1. spurningalið á aö tilgreina,
hvar viðkomandi átti heima á til-
teknum timum. Séu menn i vafa
um, hvernig skulli svara þessu,
t.d. vegna þess aö þeir dvöldust
annars staðar en á lögheimili
sinu, eða muni ekki nákvæmlega,
hvenær þeir fluttu :, nægir aö
svara eftir bestu trú, enda er alls
ekki ætlast til fullrar samsvör-
unar með þvi, sem þarna er ritað,
og skráningu i þjóðskrá á sinum
tima.
Tilgangur manntalsins
Tilgangur manntalsins veröur
skýrastur, ef við athugum hvað
manntal er. Þaö var gerö grein
Forstööumenn Hagstofu tslands kynntu blaöamönnum fyrirkomulag Manntals 1981 á fundi í gær.
Vlsism: GVA.
fyrir þvi i upphafi máls. Allir,
sem á einhvern hátt þurfa að
þekkja þróun mála og ástand á
þeim sviðum, sem manntal tekur
til, verða að reiða sig á niðurstöö-
ur manntals, eða áætlanir byggð-
ar á þeim. Einstaklingar, fyrir-
tæki, félög og opinberir aðilar
þurfa sifellt að vega og meta hin
ýmsu mál, sem varða fólkið i
landinu, ýmist til þess að fylgjast
með breytingum sem veröa eða
hafa áhrif á þær. — SPurningar
sem lagðar eru fyrir almenning i
þessu manntali miða allar að þvi,
að afla þekkingar á þeim sviðum,
sem manntal tekur til. Til frekari
skýringar á einstökum spurning-
um, skulum við athuga tilgang
þeirra hverrar fyrir sig.
Heimilisfangaspurningin
Meö þessari spurningu fæst
efniviöur til þess aö athuga ýtar-
lega fólksflutninga milli sveitar-
félaga, og milli hverfa innan
sama sveitarfélags, t.d. Reykja-
vikurborgar. Sveitarfélögin eru
mjög áhugasöm um góðar
upplýsingar um þetta atriði.
Sambúðar- og hjónabands-
spurningarnar (2-3)
Hlutverk 2. og 3. liðs er fyrst og
fremst að leiða i ljós umfang ó-
vigðrar sambúðar á Islandi. Talið
er, aö hún hafi farið i vöxt undan-
farin ár. Hefur löggjafinn reynt
aö tryggja réttindamál þeirra,
sem eru ióvigöri sambúð, og er
hún þvi nú lagalega viðurkennd
aö nokkru leyti sem hjónabands-
form. Það er mikilvægt að fá
fram, hve margt fólk telur sig nú
vera i óvigðri sambúð á íslandi,
og hve lengi sú sambúð hefur
staðið. Ýmislegtbendir til þess aö
óvigð sambúð sé oft undanfari
vigðrar sambúöar, þ.e. hjóna-
bands i hefðbundinni merkingu.
Einmitt þess vegna er spurt um
upphafsár bæöi sambúðar og
hjónabands, þar eð þá kemur
fram, hvort óvigð sambúð er
undanfari hjónabands, og hve
lengi hún stóð.
Athugið sérstaklega, að einung-
is er spurt um sambúö og hjóna-
band, sem er við lýði manntals-
daginn. Ekkert skal upplýsa um
sambúð og hjónaband, sem nú er
lokið, hvort sem það varð við and-
lát maka eða skilnað. Allir þeir,
sem eru ekki i hjónabandi 31.
janúar, ógift fólk, fráskilið fólk,
ekkjur og ekklar, segja „Nei” i 3.
lið.
Veitið þvi enn fremur athygli,
að viðkomandi aðilar meta það
sjálfir hvort sameiginlegt
heimilishald þeirra er með þeim
hætti, að það teljist óvigö sam-
búð. Þó mun verða að lita svo á,
að fólk, sem býr saman i ibúð og
hefur eignast barn saman, en er
ekki gift, sé i óvigðri sambúð. Að
sjálfsögðu er barn ekki skilyröi
þess, að fólk teljist vera i óvigðri
sambúð.
Barnaspurningin
Það er öllum kunnugt, hve
miklar breytingar hafa orðið á
fjölskyldugerð i tiö núlifandi
fólks. Einn mikilvægasti þáttur-
inn i þessum breytingum er
tengdur tölu barna, sem konur
eignast. Upplýsingum kvenna i 4.
lið er ætlað að leiða i ljós, hverjar
breytingar hafa orðið á barnatöl-
unni með nýjum kvnslóðum.
Námsspurningarnar (5-8)
Nám er vinna, og þvi þarf aö
telja það með störfum lands-
manna. Þess vegna er spurt um
yfirstandandi nám I 5. og 8. lið.
En skólamenntun og verkmennt-
un er lika þjóðarauður, og þvi er
spurt um þá skólagöngu sem hafa
lokið og próf sem þeir hafa tekiö
(einungis starfspróf og stúdents-
próf) i 5., 6. og 7. lið.
Ekki þarf að orölengja það, að
upplýsingar þær, sem eiga að fást
um þessi atriði úr manntalinu,
eru ákaflega mikilvægar fyrir
alla skipulagningu vegna
menntamála og vegna atvinnu-
uppbygginar fyrir framtiðina.
Heimilisstarfaspurningin
(9).
9. liður er nýtt atriði i manntali
hérlendis. Eins og tekið var fram
i upphafi, eru heimilisstörf eitt
þeirra þriggja starfssviða, sem
eru undirstaða framfærslu fólks i
landinu.
Viö fyrri manntöl hefur, með
réttu eða röngu, ekki þótt vera á-
stæða til að spyrja um þann þátt
þjóöarbúskaparins, sem heimilis-
störf eru. Astæða þessa er vafa-
laust sú, að verkaskipting var
miklu meiri hér áður hvað snerti
atvinnu annars vegar og heimilis-
störf hins vegar. Nú sinnir fólk
þessum verksviðum jafnari
höndum, og er þvi nauðsynlegra
en áður aö spyrja sérstaklega um
heimilisstörfin.
Það er lagt i mat hvers og eins
að ákveöa, hvaða störf sin, sem
hann innir af hendi fyrir heimiliö,
hann telur heimilisstörf. Til al-
menns samræmis er æskilegt að
telja eftirtalin atriði til heimilis-
starfa:
1) Innkaup á vörum og öðru til
heimilishalds.
2) Eldhússtörf og þvottastörf.
3) Þrif hússins, lóðar og
heimilisbils.
4) Fatagecð o.þ.h. fyrir heimilis-
menn.
5) Umönnun barna og annarra,
sem hennar þarfnast.
Atvinnuspurningin fyrir
manntalsvikuna (10)
Þessari spurningu er ætlaö að
leiða i ljós, hve stór hluti lands-
manna það er, sem telst „virkur
viö atvinnustörf” manntalsvik-
una. Það, að spurt er, hvort mað-
ur hafi haft tekjur i vikunni (ekki
hverjar þær voru) stafar af þvi,
að atvinna er skýrgreind sem sú
vinna, sem maöur hefur tekjur
fyrir.
Vinnutima- og feröaspurn-
ingarnar (11-13)
Þessum spurningum er ætlað
að upplýsa hve mikla vinnu fólk
innir af hendi i atvinnustörfum,
og hvernig það fer ferða sinna til
vinnu. Þetta siöarnefnda er
geysimikilvægt atriði i öllum
skipulagsviðfangsefnum, og er
hagsmunamál sveitarfélaganna
aö góöar upplýsingar fáist um
ferðir til vinnu.
-
Spurningarnar um upp-
runa framfæris (14-15)
Efni þessara spurninga lýtur að
þvi, hvaðan menn höfðu framfæri
sitt á liðnu ári. Þessar spurningar
eru þjóðhagslegs eölis, og þri-
skipting framfæris i 14. lið er i
samræmi við flokkun i þjóðhags-
reikningum. Efni þessa liðs hefur
tilheyrt islenskum manntölum
frá upphafi, en 15. liður er nýtt
atriöi. Upplýsingagildi hans er
mikiö fyrir þá umræöu, sem nú
fer fram i þjóöfélaginu um skipan
lifeyrismála.
Atvinnuspurningarnar
fyrir 1980 (16-19)
I 16. liö er fengið fram, hverjir
teljast skulu „virkir við atvinnu-
störf” siöastliðið ár. Efni
spurninganna er óbreytt frá fyrri
manntölum, nema hvaö siðasti
hlutinn, um veikindafjarvistir, er
nýr. Um þær er spurt aö undirlagi
landlæknis, en tilgangur meö þvi
er sá, að samanburöargrundvöll-
ur fáist við rannsóknarniöurstöö-
ur Hjartaverndar. Sama
spurning hefur verið lögð fyrir
alla, sem rannsakaðir hafa veriö
hjá Hjartavernd.
Allir, sem teljast hafa veriö
„virkir við atvinnustörf” 1980 þ.e.
svarað upphafi 16. liðs játandi,
þurfa að tilgreina i 17. lið, og i 18.
og 19. lið ef við á, hvaða atvinnu
þeir stunduðu. Um atvinnuna er
spurt þrisvar vegna þess, að at-
vinnuspurningarnar taka til alls
ársins 1980, og það er algengt, að
menn flytjist milli starfa hér á
landi. Þá er einnig algengt, að
menn sinni fleiri en einu starfi
samtimis. Til þess að fá fram
fullnægjandi mynd af atvinnu
landsmanna fyir árið, þarf að
spyrja svona ýtarlega.
Beðið er um svo ýtarlegar
upplýsingar, sem skýrslan ber
með sér, til þess aö hægt sé að
flokka atvinnugrein manna og
starfstegund nákvæmlega eftir
alþjóðlegum flokkunarreglum,
sem hagstofa Sameinuðu þjóð-
anna semur, og Hagstofan lagar
að islenskum aðstæöum.
Mikilvægt/ aðallir stuðli að
árangursríkri framkvæmd
manntalsins.
Tilgangur manntalsins 31.
janúar 1981 er að safna mikils-
verðum upplýsingum um islenskt
þjóðfélag, sem ekki er hægt aö
afla meö neinu ööru móti. Niöur-
stöður verða notaðar til hagnýtra
verkefna, auk þess sem þær hafa
mikið almennt fróðleiksgildi,
bæöi i nútiö og framtið. Af þess-
um ástæðum veröur að vanda
manntalsnákvæmni manntals-
stjóra og teljara, en mikilvægasti
er þó, aö almenningur geri sér
ljóst mikilvægi manntalsins og
eigi sinn þátt i góöri framkvæmd
þess um allt land.
öll viljum við láta taka til-
lit til okkar.
Þeir, sem fylla eiga út einstakl-
ingsskýrslu, þurfa að hafa i huga,
hver tilgangur manntalsins er: aö
auðvelda öllum, sem hlut eiga aö
máli, aö taka tillit til réttra staö-
reynda um islenskt samfélag.
Þaö liggur i augum uppi, aö ekki
verður ætlast til, að þeir, sem
nota niðurstöður manntalsins,
taki tillit til þess, sem undan fell-
ur i manntalsskráningunni, og
hvergi nær að komast á blað i
niöurstöðum manntalsins.