Vísir - 29.01.1981, Blaðsíða 27

Fimmtudagur 29. janúar 1981
vism
27
IHVABA FÖT A AO STIGA
Leikfélag Reykjavikur sýnir
The Taming Of The Shrew,
Ótemjan, eöa Snegla tamin
eftir William Shakespeare
Þýðing: Helgi Hálfdánarson
Lýsing: Daniel Williamsson
Tónlist: Eggert Þorleifsson
Búningar: Una Coliins
Leikmynd: Steinþór Sigurðsson
Leikstjóri: Þórhildur Þorleifs-
dóttir
Forleikur: Böðvar Guðmunds-
son
Enska orðið „shrew” á sér
forvitnilega sögu. A 13. öld
merkti það „vond, djöfulleg
mannvera” og var haft sem
nafn á skrattann. Sú merking
■ Magdaiena
Schram skrif-
ar
breyttist þó með timanum og
orðið tók að þýða þorpari eða
annað enn mildara lýsingarorö
um karl, unz á 19. öld að það
þýddi bara karlsnifsi. En sem
lýsing á konu hélt „shrew” sinni
upphaflegu merkingu: djöfulleg
mannvera. Á timum Chaucers
(seinni hluta 14. aldar) er orðið
haft um konur, „sem rifast og
skammast eða sýna af sér aðra
andstyggilega hegöan”. Sú
merking orðsins er nú sú eina
sem til er og það þvi vitaskuld
aldrei notað um karla nú til
dags.
Þetta er vitaskuld aðeins eitt
dæmi af hundruðum um það
hvernig mælt mál sniður sér
stakk eftir framvindu timans og
segir um leið sögu þeirra, sem
tala það. En hverjum og einum
er auðvitað frjálst, að velta þvi
fyrir sér, hvaö olli þessum
merkingarbreytingum á orðinu
shrew hjá breskum.
A sama hátt getur það verið
forvitnilegt að velta þvi fyrir sér
hvers vegna áhorfendur i Lond-
on hlógu að gamanleik Shake-
speare, The Taming of the
Shrew, þegar það var frumsýnt
allra fyrst undir lok 16. aldar.
Þvi siðan eru liðin 400 ár og enn
hlæja leikhúsgestir að Katrinu
skassi og Petrútsió þeim, sem
tókst að beygja hana til hlýðni
og að öllum hinum körlunum og
konunum, sem eru að bisa við
að koma sér i hjónasængina.
Vist er, að i uppsetningu þessa
leikrits er einatt lögð áhersla á
að undirstrika djöfulóðan skap-
ofsa Katrinar og baráttu hennar
og Petrútsiós og á fegurð yngri
systurinnar Bjönku, hennar við-
mótsþýði og undirgefni. Og á
hamaganginn og galsann sem
texti Shakespeares býður vissu-
lega upp á i þessu leikriti hans
um samskipti karla og kvenna.
Kannski hefur áherslan alltáf
verið þarna, allt frá þvi
londonskir leikhúsgestir hlógu
að leiknum i gamla daga og
kannski höfum við, þrátt fyrir
gjörólikan tiöaranda 20. aldar-
innar, sama skopskyn og þeir?
Já eða nei?
Þórhildur Þorleifsdóttir hef-
ur, sýnist mér i leikstjórn sinni
ekki alveg viljað svara þessari
spurningu játandi og þvi sáldr-
að nýjum aðhlátursefnum yfir
leikinnef svo má segja, t.d. með
cocacola, stöðumæli, stress-
tösku og smellinni tónlist. Allt
varð þetta til að skemmta betur
en ella. En það hefði verið mér
meiri skemmtun ef Þórhildur
hefði gengið enn lengra og af-
neitaðmeð öllu, að leikhúsgestir
nútimans séu sama sinnis og
fyrri tima áhorfendur, ekki að-
eins hvaö varöar skopskynið
heldur skynjun og viðhorf yfir-
leitt. Við erum jú nýir áhorfend-
ur með ný viöhorf til efnisþráða
þessa leikrits. Okkar orð hafa
aðra merkingu en þau höfðu i
eina tið.
Þvi veröur alls ekki neitað, að
sýning Leikfélagsins á The
Taming of the Shrew er bráð-
skemmtileg og á eflaust eftir að
njóta réttmæltrar hylli En var
ekki mest gaman þegar gert var
grin að grininu? Svo sem þegar
Petrútsió þylur lofrullu sina um
imynd karlmannsins með tón-
listarmenn raulandi „hrausta
menn” i bakgrunninum. Eða
þegar sá hinn sami Petrútsió
klökknar undir hlýönisræðu
konu sinnar, sem loks er orðin
honum undirgefin. Eða túlkun
Lilju Þórisdóttur á fyrirmynd-
arkonunni. Með sliku færði leik-
ritið sig um set i timanum og á-
Þorsteinn Gunnarssonog Liija Guðrún Þorvaldsdóttir i hlutverkum
sinum i ótemjunni.
horfendur fóru að hlæja að
fáránleika þeirra hugmynda,
sem einu sinni voru i tisku. Ég
hefði viljaö sjá meiri fylgni við
slika útfærslu, sem hefði gert
leikritið ferskara, forvitnilegra
og hlægrilegra. Sú hugmynd
t.d., að láta konur leika karla og
karla konur i nokkrum hlut-
verkanna tókst að þvi leyti vel,
að meira var hlegið fyrir vikið,
en hefði sú hugmynd verið
gegnumgangandi, held ég leik-
urinn hefði orðið enn fyndnari
auk þess sem það hefði orðið
innlegg i inntak leiksins. Eins og
var, fannst mér sem leikstjór-
inn vissi ekki alveg i hvorn fót-
inn hann átti að stiga og skaöaöi
það að minu mati yfirbragð sýn-
ingarinnar.
Um leið verð ég að' viður-
kenna aö vita naumast sjálf i
hvorn fótinn ég á að stiga, þvi
þrátt fyrir allt var ég hrifin af
þessari sýningu og skemmti
mér bráövel.
Ljóst er, að Þórhildur kann
heldur betur til verka, ekki hvat
sist þegar kemur að þvi aí
hreyfa mannskapinn til á svið
inu, Likt og áöur er áherslan á
galsa og ærsl og jafnvel aukif
við gamanið á hnyttinn hátt eins
og áður voru nefnd dæmi um
Tónlistarmennirnir áttu þar
ekki hvað minnstan hlut án þess
ég vilji skemma fyrir væntan-
legum áhorfendum með þvi af
telja fram þeirra atriði, Eggerl
Þorleifsson er a.m.k. senu-
hnuplari ef þá ekki senuþjófur!
Leikmyndin bar fyrst og fremsl
yfirbragð notagilds, réttui
hlutur á réttum stað án þess af
glepja athygli. Búningarnir
voru dásamlegir i einu orði sagl
og Una Collins hlýtur að hafa
hugmyndaauðgi á við fáa. Enn
eru mér i fersku minni gervi
Listiós eða búningur insentiós
svo eitthvaö sé nefnt. Ég m.a.s.
gat fyrirgefið afskræmingu KR-
búnings á Grúmió og þá er nú
mikið sagt!
Um leikarana er þaö aö segja,
að ef ég ætti að telja upp þá sem
gerðu betur en vel, yröi listinn
allt of langur. Konurnar i hlut-
verkum karla fóru allar á kost-
um ekki sist Hanna Maria
Karlsdóttir. Og Guðmundur
Pálsson var forkostulegur i
hlutverki bæöi ekkju og Vin-
sentiós.
Þau Lilja Guðrún Þorvalds-
dóttir i hlutverki Katrinar og
Þorsteinn Gunnarsson sem
Petrútsió þóttu mér bæöi hafa
rétt útlit fyrir sinar rullur og á
milli þeirra voru þeir straumar,
sem gerðu samband þeirra
raunverulegt og trúverðugt.
Þorsteini tókst sérlega vel upp
þegar hann var að leika mann
að leika mann, þ.e. þegar
Petrútsió gerirsér upp skapofsa
Katrinar. Katrin, skassiö sjálft,
er hlutverk sem hefur veriö svo
hnytt i klafa af hefðbundnum
skilningi að aðrar hugmyndir
um þá konu komast ekki aö.
Lilja Guðrún brá ekki út af
þeirri hefð, hún var mikilfeng-
legt skass, löðrandi i skapofsa
og frekju en sneri fallega við
blaöinu undir lokin þegar henni
tókst að túlka undirgefna eigin-
konuna og flytja lokaræöuna af
mikilli innlifun.
En einhvern timann á einhver
eftir að lesa orð Katrinar með
hennar eigin augum og horfa
fram hjá háðslegum lýsingum
karlanna i leiknum á þessum
djöfli i mannsmynd. Eða bara
segja orö hennar upphátt, án
ofsa og heimtufrekjutóns, svo
inntak þeirra kafni ekki alveg.
Flest af þvi, sem Katrinu er i
munn lagt, eru nú orðið aðeins
sjálfsagöar kröfur kvenna. „I
pray you sir, is it your will to
make a stale of me amongst
these mates?” Þessu þori ég
ekki að snúa á islensku vitandi
sem er, að Helgi Hálfdánarson
hefur þegar gert það af sinni
miklu kunnáttu. (Mikið hefði nú
veriö gaman að hafa hans texta
við hendina núna og raunar á-
stæða til að gefa þýðingu hans út
samtimis uppfærsl.u leikritsins)
Þó bendi ég á, að orðið stale
þýöir (m.a.) kjáni og mate fé-
lagi og að orðið stalemate er það
sem skákmenn nefna pattstöðu
og a.m.k. mér er ljóst þó ekki sé
nema af þessum fyrstu orðum
Katrinar i leikritinu, að hún
gerir aöeins þá kröfu að fá að
vera meö, leika sina leiki sem
félagi og jafningi á taflborði
lifsins rétt eins og karlinum
leyfist. (En kannski var það
þessi krafa sem hljómaði svo
hlægilega i eyrum allra fyrstu
áhorfenda þessa leikrits?) Og i
fyrstu lotu þeirra Katrinar og
Petrútsiós sýnir hún vel, að hún
er reyndar jafningi og gæti ver-
ið félagi fremur en vel tamin
undirlægja. 1 þvi atriði á hann
fullti fangi með að snúa hana af
sér i orðaleiknum þvi hún sýnir
þar slika hugvitsemi að þaö
heföi verið nefnt karlmannleg
hugvitsemi i eina tið, og þvi
frekja ef kona leyfði sér þvilikt
og annaö eins! Sé haldið áfram
aö hlusta með eftirtekt á orð
Katrinar sneglu, veröur hún oft
á tiðum æði nútimaleg i æði sinu
og lokaræðan ekki sannleikur
sem runnið hefur upp fyrir
henni, heldur ræða uppgjafar,
jafnvel niöurlægingar. En þegar
þvilik túlkun á persónu Katrinar
kemur fram á sviðinu, verður
e.t.v. svo komið að orðið skass
sé farið að þýða rauðsokka!
Annars má svo sem geta þess
i lokin, að siðustu orð Katrinar
má rétt eins mæla yfir körlum
sem konum og háfa fyrir vegvisi
i samskiptum við hvern sem er:
„Hyljiðþaðdramb, sem
hlýturenga bót
höndina leggið undir
mannsinsfót”.
(Maður þýðir jú bæði karl og
kona, ekki satt?) Svona má
endalaust leggja út af textanum
hans Williams Shakespeares.
ewrt m ml ir Qwn+hfttti
oVUulUriU avvUUUUlUJ.
Rauðvínspressan í norrænu samstarli
~ Arvakur hf., SkaHunni 10.
a 12. Prantunj
Land, þjóð, tunga
ognorræntsamstarf
Fáar kenningar eru eins auðveldar í
smíðum og samsæriskenningar. Alls
konar vanmetaskepnur í íslensku þjóð-
lífi hafa fyrir margt löngu komið sér
upp einni slíkri. Gengur hún út á það að
smátt og smátt sé verið að hneppa
okkur í viðjar norræns samstarfs, hvar
við ekki eigum heima sökum „sérstæðrar menningar-
arfleifðar vorrar” eins og sagt er á tyllidögum og er
dulbúin þjóðremba.
Þessir sömu ketuúiBgiiuöir
Einstaka sinnum rýkur rauð-
vínspressan til og skrifar
„menningarleiðara”. t gær var
fenginn til þess Aðalsteinn
Ingólfsson, menningarviti,
samanber nafngift Jónasar
Kristjánssonar, um þá, sem
taka að sér að vita allt um list.
Þessi Aöalsteinn skrifar annars
venjulega um málaralist í rauð-
vínspressuna og birtir myndir
með, sem hafa stóra líkingu við
myndir i varahlutabókum um
bíla. En „menningarleiðari”
vitans snýst einkum um nor-
ræna samvinnu. Þykir sýnt að
vinstri menn I landinu ætli nú aö
kveða endanlega niður öll and-
mæli gegn einhliða samvinnu
Norðurlandanna á sviði menn-
ingarmála, og nota til þess
verðlaunaveitinguna á dögun-
um, þegar Snorri Hjartarson,
skáld, fékk bókmenntaverðlaun
vonum seinna.
Aðalsteinn Ingólfson nefnir þá
menn, sem hafa gagnrýnt nor-
ræna samvinnu, eins og hún
snýr við tslendingum, „van-
metaskepnur”, enda megi allir
sjá að bæði ólafur Jóhann og
Snorri Hjartarson hafi fengið
bókmenntaverðlaun á tuttugu
ára timabili. Eitthvað mun
Ingólfi og félögum hafa þótt þeir
vanbúnir i glimuna viö „van-
metaskepnurnar” þegar ís-
lendingur fékk bókmenntaverð-
launin i fyrra sinniö. Þau voru
veitt fyrir ljóð, blönduðum sam-
an úr tveimur verkum og látið
duga. Siöan hafa ekki fleiri Ijóð
fundist á þeim bæ, en aftur á
móti þýtt mikið af fyrirtaks góð-
um prósa eftir Ólaf Jóhann viöa
um lönd. Ekki verður séð að I
þvi tilfelli hafi norræn menn-
ingarsamvinna ráðið úrslitum,
heldur Ólafur Jóhann. Siðari út-
hlutunin eftir tuttugu ára verö-
launaveitingar er auðvitað
einnig réttmæt. En ekki hefur
norræn samvinna ort Ijóð
Snorra Hjartarsonar, heldur
Snorri sjálfur, þótt menningar-
vita rauðvinspressunnar þyki
það kannski hart eftir allar
varahlutabirtingar sinar á
myndlistarslöu.
Ljóst er að vinstri menn eiga
góða fulltrúa á rauðvinspress-
unni og er það vel. Hins vegar
hefur þessum hlöðukáifum
öfgaafla ekki verið hleypt f
leiðaraplássið fyrr en nú, og
boðar þaö væntanlega enn meiri
stefnubreytingu. En það er svo
sem viðarbarist fyrir norrænni
samvinnu en i rauðvínspress-
unni, þvi Reykja vikurbréf
Morgunblaðsins var uppfullt
með eitthvert mærðartal um
Norræna húsiðum siöustu helgi,
og er gott að þaö skuli eiga já-
bróður í Aöalsteini Ingólfssyni.
Út af fyrir sig er ekki ástæða
til að haída uppi stóru málþófi
um norræna samvinnu. A það
skal aöeins bent, aö Norræna
húsið, eitt húsa á Norðurlöndum
þá, hefði aldrei veriö byggt hér,
ef Noröurlandamönnum hefði
ekki þótt sem þeir væru að tapa
áhrifum á tslandi. Vegur Nor-
ræna hússins mælist svo á þvf að
hér er varla lesin bók frá
Norðurlöndum eftir nýrri skáld,
eða þau skáld, sem komið hafa
upp eftir strið. Hið sama gildir
um fslensk skáld á hinum
Norðurlöndunum. Aftur á móti
hefur starfsemi Norræna húss-
ins oftar en hitt gengiö erinda
þeirrar Islensku menningar-
maffu, sem situr ráðstefnur út
um öll Noröurlönd m.a. til að
telja frændum okkar trú um aö
við séum minnihiutahópur f
samfélagi Norðurlanda. Þessi
menningarherstöð i Vatnsmýr-
inni hcfur að auki haft þvi hlut-
verki að gegna aö vera einskon-
ar félagsheimili fyrir hernáms-
andstæðinga og þaö vinstra fólk,
sem heldur að upphefö þess
komi aö utan meö kaffidrykkju
á réttum stöðum. Næöi norræn
samvinna til alira iandsmanna,
væri öihim opin og heföi á sér
einhvern velkom andablæ,
mætti segja sem svo, að hún
hefði einhverja þýðingu. Meðan
svo er ekki þýðir ekki fýrir ein-
hverja yfirvanmetaskepnu
rauðvinspressunnar að tina til
tvo menn og segja, að þeir einir
og sér hafi sannað eitthvað. Og
ódæmum er búið að Ijúga upp á
tslendinga út af varnarskyldum
þeirra fyrir atbeina norrænnar
samvinnu.
Svarthöfði