Morgunblaðið - 23.12.2003, Page 8

FRÉTTIR
8 ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Það færi nú betur um hann hjá okkur á „bryggjunni“ hr. Bush. Við erum nýbúnir að skipta
um allar dýnur.
Styrkur Ludvigs Storr til vatnsrannsókna
Upplýsingar í
vatnsdropum
Karl Grönvold, sér-fræðingur í Nor-rænu eldfjalla-
stöðinni, sem hefur hlotið
fimm milljón króna styrk
úr Menningar- og fram-
farasjóði Ludvigs Storr,
stórkaupmanns. Styrkur-
inn var afhentur í Nátt-
úrufræðihúsinu. Styrkinn
hlýtur Karl til efnagrein-
ingar á vatni í sérstöku
rannsóknartæki með svo-
kallaðri Capillary Elect-
rophoresis-aðferð. Aðferð-
in og tækið gera kleift að
efnagreina örsmá vatns-
sýni sem eru allt að einn
milljónasti hluti úr lítra.
Féð verður nýtt til að
kaupa rannsóknartækið
og fjármagna rannsóknir
meðal annars til þess að
kortleggja gossögu Íslands með
því að efnagreina ískjarna úr
Grænlandsjökli.
Hvað gerir jarðefnafræðingur
við 5 milljóna nýtt tæki?
„Efni og efnasambönd eru á
stöðugu ferli í gegnum umhverfið,
sum hættuleg en önnur nauðsyn-
leg fyrir lífríkið. Að rekja ferli
efna frá einum stað til annars
snertir lykilspurningar um sam-
býli okkar við umhverfið. Mörg
þessara efna eru til staðar í mjög
litlu magni en geta þó haft meiri
háttar áhrif – samanber gróður-
húsalofttegundir í andrúmslofti –
önnur sem vart eru mælanleg
veita undirstöðu upplýsingar um
ótalmargt sem gerist í jörðinni.
Það er hins vegar þumalputt-
aregla að því minna sem sem er af
efnum og efnasamböndum og því
smærri sem sýnin eru sem mæla
þarf þeim mun flóknari og dýrari
eru mælitækin. Sama á við í eðl-
isfræði, smærri og smærri
kjarnaeiningar krefjast dýrari og
dýrari tækja. Þessi styrkur gerir
okkur fært að kaupa nýjustu gerð
af tæki til þess að greina jónir í
sýnum sem eru minni en einn
vatnsdropi. Eldfallastöðin ræður
þegar yfir góðum tækakosti og
þetta er mjög velkomin viðbót.“
Til hvers að þekkja efnasam-
setningu á einum vatnsdropa?
„Jú, einstakir vatnsdropar geta
varðveitt óhemju upplýsingar.
Þeir mynda úrkomu og úrkoman
er upphaf grunnvatnsrennslis.
Slíkt er undirstöðuatriði fyrir
okkur – þaðan kemur okkur bæði
kalt vatn og jarðhitavatn. Að
sjálfsögðu gerist margt á leið úr-
komu til neysluvatns og margt
skiptir þar máli.“
En Grænlandsjökull og eldgos
á Íslandi?
„Eldgosum fylgja súr gös,
móða eins og hér er illræmd, og
hún blandast andrúmsloftinu.
Megnið af þeirri úrkomu endar í
grunnvatni og hverfur en úrkoma
sem fellur á hjarnjökul Græn-
lands varðveitist. Borkjarnar úr
jöklinum veita aðgang að þessari
gömlu úrkomu og þar með merkj-
um um fyrri eldgos. Við erum svo
heppnir að Sigfús J. Johnsen,
prófessor við HÍ og
Hafnarháskóla, er
framarlega í ískjarna-
rannsókum og við er-
um í náinni samvinnu
við hann og hans hóp.
Merki um eldgos á Ís-
landi eru bæði öskukorn og súrt
eldfjallagas í úrkomu. Með nýja
tækinu verður okkur mögulegt að
grandskoða ískjarna í leit að
merkjum um eldgos og um leið
fást upplýsingar um hvernig efni
berast um lofthjúpinn.
Þetta er svo framlag í um-
ræðuna um breytingar á veður-
fari.“
Frá Grænlandsísnum og í
sprungumyndun í steinsteypu?
„Veðrun er undirstöðu-
fyrirbrigði í jarðfræði. Fjöll og
fjallgarðar myndast við eldvirkni
og fellingafjallamyndun, Hins
vegar eru jarðlög ekki fyrr risin
upp yfir umhverfið en þau byrja
að molna niður. Sama á við um
byggingar, hlaðin úr steini eða
steinsteypt – veðrunaröflin byrja
strax að brjóta þau niður. Og það
sem fyrst og fremst vinnur á
þeim er vatn og frost. Sum
mannvirki springa þó lítið eða
ekki, jafnvel ekki eftir áratugi á
meðan nýlegar byggingar kross-
springa innan nokkurra ára. Heil
hverfi hér í borginni eru þannig
að molna niður. Það hafa orðið
miklar framfarir í steinsteypu-
rannsóknum á seinustu árum en
allur vandi er greinilega ekki
leystur.“
Og nýja tækið?
„Sprungur myndast fyrst
vegna þess að veikleiki er í upp-
hafsefninu, í því er líka vatn og
vatn kemur utanfrá og ef þetta
vatn nær að frjósa er voðinn vís.
Okkur virðist skipta höfuðmáli að
skilja hegðun á þessu fyrsta
vatni. Hins vegar er þetta vatn
aðeins þunnar filmur á milli
korna og því vatnsýnin örsmá og
þar gæti nýja tækið skipt sköp-
um. Svipað er reyndar að segja
um grunnvatn og jarðhitavatn.
Vatn sem kemur úr lindum, hver-
um og borholum er búið að renna
í gegnum jarðlög og safnast svo
saman og blandast. Fyrstu sam-
skipti vatns og bergs
eru hins vegar í ör-
þunnum filmum á milli
korna og ekki tiltæk
nema í örsmáum sýn-
um. Vatn getur líka
varðveist sem örsmáar
innlyksur í kristöllum. Með því að
greina slík sýni vonumst við
dýpka skilning okkar á efnaflutn-
ingum milli vatns og bergs. Mikið
er þegar vitað um efnaskipti
vatns og bergs en hér vonumst
við til að komast nær upphafsferl-
inu. Fátt er okkur mikilvægara í
landi vatns og jarðhita en að
skilja slík efnaskipti.“
Karl Grönvold

Karl Grönvold, jarðefnafræð-
ingur. Menntaður í jarðfræði við
Edinborgarháskóla og með dokt-
orspróf frá Oxfordháskóla.
Starfaði fyrst á jarðhitadeild
Orkustofnunar en frá 1974 hjá
Norrænu eldfjallstöðinni.
Hefur komið nálægt rann-
sóknum á flestum eldgosum á Ís-
landi frá Heimaeyjargosinu
1973. Ásamt Níelsi Óskarssyni
annast rekstur á efnarann-
sóknastofu Eldfjallastöðv-
arinnar. Fjögur uppkomin börn
og sex barnabörn.
Heil hverfi hér
í borginni eru
þannig að
molna niður
MEÐALHEILDARLAUN vél-
stjóra í septembermánuði sl. voru
um 370 þúsund krónur á mánuði.
Þetta kemur fram í kjarakönnun
sem Félagsvísindastofnun Háskóla
Íslands gerði fyrir Vélstjórafélag Ís-
lands.
Könnunin var gerð 21.–28. októ-
ber sl. og var svarhlutfall í könnun-
inni 58%. Aðeins ein kona var í svar-
endahópnum.
Enginn munur kom fram í heild-
arlaunum vélstjóra milli höfuðborg-
arsvæðisins og landsbyggðarinnar.
Föst laun voru að vísu heldur hærri á
höfuðborgarsvæðinu en úti á landi.
Könnunin leiddi í ljós að vélstjórar
sem vinna í einkageiranum eru með
356 þúsund krónur í heildarlaun á
mánuði, en vélstjórar í opinbera
geiranum eru með 407 þúsund krón-
ur á mánuði.
Hæst heildarlaun eru greidd hjá
Landsvirkjun eða 436 þúsund krón-
ur á mánuði.
Vélstjórar hjá
ríkinu með
hærri laun
VÉLKNÚIN hlaupahjól verða
talin til reiðhjóla og óheimilt
verður að aka slíkum farar-
tækjum á akbrautum, verði
frumvarp sem dómsmálaráð-
herra hefur lagt fram um breyt-
ingar á umferðarlögum, lögfest á
alþingi.
Fram kemur í athugasemdum
við frumvarpið að vafi hafi ríkt
um hvernig skilgreina ætti
vélknúin hlaupahjól og hvaða
reglur ættu að gilda um þau í
umferðinni, enda um nýja teg-
und farartækja að ræða.
„Bent er á að vél- eða rafknúin
hlaupahjól sem ekki eru hönnuð
til hraðari aksturs en 15 km á
klst. eru of veigalítil tæki til að
vera í almennri umferð og getur
það skapað almenna slysahættu
að skilgreina þau sem létt bif-
hjól. Verður því að telja eðlilegra
að skilgreina þau sem reiðhjól,“
segir í frumvarpinu.
Vélknúin hlaupahjól
skilgreind sem reiðhjól
Vafi hefur ríkt um hvernig skilgreina
eigi vélknúin hlaupahjól og hvaða regl-
ur eigi að gilda um þau í umferðinni.
Morgunblaðið/Kristinn