Morgunblaðið - 23.12.2003, Blaðsíða 30

LISTIR
30 ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
UM þessar mundir eru jólalög í
mis-andstyggilegum útsetningum
spiluð linnulaust í matvörubúðum,
lyftum, líkamsræktarstöðvum, í út-
varpinu og annarsstaðar. Fárið hófst
strax í desemberbyrjun eða fyrr, og
núna þegar hin raunverulega jól eru
að hefjast er maður að þrotum kom-
inn. Jafnvel Heims um ból, sem í
rauninni ætti aðeins að syngja á að-
fangadag, er í eyrum mínum farið að
hljóma eins og hvert annað leiðinda-
popp og er alveg búið að glata sjarm-
anum.
Sem betur fer er jólatónlist ekki
bara Heims um ból, Snæfinnur snjó-
karl og Skín í rauðar skotthúfur.
Bach og samtímamenn hans eru líka
vinsælir, og þar er fjölbreytni tónlist-
arinnar slík að ekki er hægt að verða
leiður á henni. Þetta er hátíðleg tón-
list, en jafnframt björt og lífleg, og
það er einmitt lykillinn að jólaskap-
inu.
Talsvert hefur verið um þannig
tónleika undanfarið, oftar en ekki í
kirkjum, og óneitanlega er gott að
setjast þar niður og slaka á í miðju
kaupæðinu. Kirkjurnar eiga almennt
undir högg að sækja, en þegar haldn-
ir eru góðir tónleikar í þeim fyllast
þær af fólki. Eru tónleikar kannski
að koma í staðinn fyrir helgihald?
Hugsanlega eru einhverjir tónleika-
gestir fyrst og fremst að leita að and-
legum upplifunum og næði til að hug-
leiða tilgang lífsins, hver svo sem
hann er. Einn yfirlýstur trúleysingi
sagði við mig nýlega að ef eitthvað
gæti fengið hana til að trúa á Guð þá
væri það sálumessan eftir Fauré,
sem væri svo fögur að það gengi
kraftaverki næst. Segir þetta nokkuð
um mátt tónlistarinnar.
Mér datt þetta si-svona í hug þeg-
ar ég leit yfir efnisskrá tónleikanna
sem hér eru til umfjöllunar. Sónötur
eftir Brahms, atriði úr Carmen eftir
Bizet, jólatónlist eftir Vaughan Willi-
ams, og sitthvað fleira. Bæði Brahms
og Vaughan Williams sömdu „upp-
hafna tónlist“, og er ekki óperan
Carmen, sem á sér dapurlegan endi,
holl áminning um fallvaltleika lífsins?
Svoleiðis tónlist er líka „jólatónlist“,
hún getur auðveldlega kveikt í manni
löngun til að finna jafnvægi í öllum
látunum, öðlast innri frið og ham-
ingju. Og það er nauðsynlegt sálar-
ástand þegar fjórtándi jólasveinninn,
sjálfur Kortaklippir, kemur til
byggða í febrúar.
Sónötur eftir Brahms
Á fimmtudagskvöldið var tónlist í
dýpri kantinum á boðstólum; allar
sónötur Brahms fyrir fiðlu og píanó.
Flytjendur voru Sigurbjörn Bern-
harðsson fiðluleikari og Anna Guðný
Guðmundsdóttir, og voru tónleikarn-
ir haldnir í Salnum í Kópavogi. Són-
öturnar eru einhver mestu snilldar-
verk meistarans, þrungnar sérstæðri
náttúrustemningu, ljúfsárri nostalg-
íu og öðru sem ekki verður komið
orðum að. Ég efast um að til séu ynd-
islegri tónsmíðar.
Verkin voru kölluð „fiðlusónötur“ í
tónleikaskránni, eins og Anna Guðný
væri einhver undirleikari, sem hún
alls ekki var. Sónöturnar, sem eru
þrjár talsins, flokkast undir kamm-
ermúsík, bæði hljóðfærin eru jafn
mikilvæg og kröfurnar til píanistans
ekkert síðri en þær sem gerðar eru
til fiðluleikarans. Til að undirstrika
þetta ætla ég að fjalla um Önnu Guð-
nýju fyrst.
Leikur hennar var ákaflega vand-
aður, hver hending fagurlega mótuð
og samkvæmt vilja tónskáldsins.
Engin tæknileg fyrirstaða var fyrir
hendi, hratt fingraspil var jafnt og
hnitmiðað, og allskonar stökk eftir
hljómborðinu nákvæm og örugg. Hið
eina neikvæða var að hún var stund-
um heldur hæversk miðað við fiðlu-
leikarann; hún hefði vel mátt spila
með meiri krafti þegar við átti, það
hefði stutt rödd fiðlunnar betur og
hefði aukið til muna áhrifamátt tón-
listarinnar.
Anna Guðný spilaði á Bösendorfer
flygil Salarins, sem greinilega hefur
verið tekinn í gegn og „uppfærður“,
svo notað sé tölvumál. Hljómur hans
er talsvert litríkari núna, en kannski
hættulega mjúkur, t.d. heyrði ég illa í
mikilvægum bassanótum hér og þar.
Sennilega gætti Anna Guðný sín ekki
á þessu.
Hvað Sigurbjörn varðar þá er
hann einstakur listamaður, svo laus
við yfirborðsmennsku að óvanalegt
hlýtur að teljast. Hann galdraði fram
unaðslega breiðan, áreynslulausan
og umframt allt hreinan tón úr fiðl-
unni sinni, og var túlkun hans svo
skáldleg og innblásin að maður féll í
stafi. Allt það fallegasta í tónlistinni
kom fram í leik hans, sem var bæði
þróttmikill og agaður, og ætíð í anda
Brahms. Verður að teljast listrænt
afrek að flytja allar þessar sónötur á
einum tónleikum, án þess að glata
þræðinum nokkru sinni. Er þeim
Sigurbirni og Önnu Guðnýju hér með
þakkað fyrir djúphugulan og ljóð-
rænan flutning.
Jólatónleikar í Dómkirkjunni
Anna Guðný kom einnig við sögu á
tónleikum í Dómkirkjunni á sunnu-
daginn. Þetta voru hefðbundnir jóla-
tónleikar þar sem Dómkórinn og
Unglingakór Dómkirkjunnar sungu
hástemmda jólasálma. Jafnframt var
fluttur Hugleikur um jólakvæði
(Fantasia on Christmas Carols) eftir
Ralph Vaughan Williams, og þar lék
Anna Guðný á píanó, Steef van Oost-
erhout sló á klukkuspil og Bergþór
Pálsson söng einsöng.
Óþarfi er að telja upp hvert einasta
atriði tónleikanna; þetta voru Himn-
anna drýpur döggin fróm, María fer
um fjallaveg, María í skóginum, Hin
fyrstu jól og annað í þeim dúr. Fyrir
utan smá ónákvæmni karlanna í lagi
nr. 2 var söngur Dómkórsins fallega
mótaður, í ágætu jafnvægi og tak-
mörkuð endurómun kirkjunnar virt-
ist ekki há honum, því heildarhljóm-
urinn var mjúkur eins og silki.
Sérstaklega verður að nefna hljóðlát-
an sönginn síðast í verki Vaughan
Williams, sem var óvenju fagur.
Ljóst er að kórstjórinn Marteinn
Hunger Friðriksson hefur unnið frá-
bært starf við undirbúning kórsins
fyrir tónleikana.
Sömu sögu er að segja um Kristínu
Valsdóttur, stjórnanda Unglingakórs
kirkjunnar, því söngur kórsins (sem
samanstóð eingöngu af stúlkum), var
svo til alltaf hreinn. Nokkrir meðlim-
ir kórsins sungu stuttar einsöngs-
strófur sem heppnuðust prýðilega,
og kvartettinn í laginu Hin fyrstu jól
var einnig öruggur á sínu. Hörpuleik-
ur Sólveigar Jónsdóttur var jafn-
framt markviss (Hátíð fer að höndum
ein) og féll ákaflega vel að smekk-
legri raddsetningu Marteins Hun-
ger.
Flutningurinn á verki Vaughan
Williams var góður. Söngur Berg-
þórs var bæði tær og hæfilega lát-
laus, píanóleikur Önnu Guðnýjar var
fullkominn og klukknaspilerí Steef
van Oosterhout var eins og það átti
að vera.
Verri var stanslaus truflun barna á
svölum kirkjunnar, en þau þrömm-
uðu fram og til baka alla tónleikana
eins og þau ættu þarna heima. Þar
sem svalirnar eru úr tré var þetta
pínlega áberandi og er einkennilegt
að foreldrarnir skuli ekki hafa tekið í
taumana. Þá má benda að e.t.v. er
ekki heppilegt að koma með mjög lítil
börn á svona tónleika, hjal og grátur
hefur mjög truflandi áhrif, ekkert
síður en hringingar úr gsm símum.
Carmen í Iðnó
Sem betur fer voru engar truflanir
á tónleikunum í Iðnó á föstudags-
kvöldið, en þar komu fram nokkrir
söngvarar og fluttu atriði úr óper-
unni Carmen. Inn á milli spjallaði
Hrólfur Sæmundsson bariton við
áheyrendur og fræddi þá um óp-
eruna og tónskáldið sem samdi hana,
Georges Bizet. Mörgum hefur örugg-
lega fundist það bæði fróðlegt og
skondið, Hrólfur notaði a.m.k. hvert
tækifæri til þess að vera fyndinn.
Ekki er eins fyndið að Bizet lést úr
hjartaáfalli á fertugsaldri, sennilega
vegna þess hve Carmen gekk illa er
hún frumsýnd. Eiturpennarnir rifu
óperuna í sig og einn þeirra sagði að
hún hljómaði eins og Satan sjálfur
hefði samið hana.
Í hlutverki Carmen, sem er síg-
auni og verkakona í sígarettuverk-
smiðju, var Rósalind Gísladóttir
mezzó-sópran. Hún er nýkomin úr
námi og var þetta frumraun hennar á
Íslandi. Hún stóð sig ágætlega, söng-
ur hennar var hreinn og öruggur, en
röddin enn dálítið bakstæð sem gerði
að verkum að hún hljómaði helst til
lokuð. Ennfremur var hún full stíf,
sjálfsagt af taugaóstyrk, og því var
túlkun hennar ekki alveg eins safarík
og hlutverkið krefst. Þrátt fyrir þetta
var greinilegt að Rósalind er efnileg
söngkona og verður spennandi að
fylgjast með henni er fram líða
stundir.
Snorri Wium tenór var í hlutverki
hermannsins Don Jose, en hann er
einn af óteljandi karlmönnum er falla
fyrir Carmen. Snorri er mun reynd-
ari söngvari en Rósalind, og því
skaut skökku við að hann skyldi
syngja einsöngsatriði sitt eins og
hann væri að halda ræðu; hann leit
varla upp úr nótnabókinni. Er það
synd, því söngur hans var í sjálfu sér
vel mótaður og hnitmiðaður, þó að
fíngerðari blæbrigði tónlistarinnar
hefðu mátt njóta sín betur.
Þau Snorri og Valgerður Guðna-
dóttir sópran sungu saman dúett
Don Jose og Micaelu snemma á tón-
leikunum, en Micaela er fyrrverandi
heitmey hans. Það var ekki illa gert,
en samt hefði atriðið orðið enn
áhrifaríkara ef stígandin hefði verið
markvissari. Varla getur talist
spennandi að setja allt í botn strax í
upphafi.
Annars kom Valgerður á óvart á
tónleikunum, hún söng verulega fal-
legan einsöng og var frammistaða
hennar aðdáunarverð, rödd hennar
var sérlega þétt og hljómmikil; sömu-
leiðis voru leikrænu tilþrifin sann-
færandi. Hrafnhildur Björnsdóttir
sópran stóð sig líka vel í veigaminna
hlutverki og fyrrnefndur Hrólfur
söng Nautabanaaríuna prýðilega, þó
ýkt látalæti í upphafi aríunnar megi
flokka sem fíflagang.
Iwonna Jagla píanóleikari var í
hlutverki hljómsveitarinnar og var
leikur hennar öruggur og samkvæmt
bókinni. Nautabanaaríuna, sem er
nokkuð krefjandi, skorti samt skýr-
leika og varð því ekki eins glimrandi
og hún hefði getað orðið.
En hvað sem öllum aðfinnslum líð-
ur var sönggleði listafólksins smit-
andi, tónleikarnir voru a.m.k. líflegir
og andrúmsloftið í salnum var af-
slappað og þægilegt. Maður sat við
borð og sötraði drykk, sem eru kjör-
aðstæður til að njóta fagurrar tónlist-
ar; vonandi verður meira svona í
framtíðinni.
PS...
Afhverju er ekki meira samstarf á
milli lítilla, en framtakssamra söng-
hópa og Íslensku óperunnar? Er eðli-
legt að í svona smáu samfélagi séu
starfandi tvær óperur? Þau Hrólfur
og Valgerður (og sjálfsagt fleiri líka)
hafa staðið fyrir Sumaróperunni
undanfarin tvö ár; væri ekki heppi-
legra ef sá hópur og Íslenska óperan
sameinuðu krafta sína? Ég er viss
um að slíkt samstarf myndi efla óp-
eruflutning á Íslandi á ýmsa vegu.
Morgunblaðið/Jim Smart
Anna Guðný Guðmundsdóttir og Sigurbjörn Bernharðsson léku í Salnum.
Morgunblaðið/Golli
Marteinn H. Friðriksson, stjórnandi Dómkórsins í Reykjavík.
Hvað ertu (jóla)tónlist?
TÓNLIST
Salurinn í Kópavogi
SAMLEIKSTÓNLEIKAR
Brahms: Sónötur í G-dúr, A-dúr og d-moll
fyrir fiðlu og píanó. Sigurbjörn Bernharðs-
son fiðluleikari og Anna Guðný Guð-
mundsdóttir píanóleikari. Fimmtudags-
kvöld 18. desember.
Iðnó
SÖNGTÓNLEIKAR
Valin atriði úr óperunni Carmen eftir
Bizet. Rósalind Gísladóttir mezzó, Snorri
Wium tenór, Valgerður Guðnadóttir sópr-
an, Hrólfur Sæmundsson bariton, Hrafn-
hildur Björnsdóttir sópran og Iwona Jagla
píanóleikari. Föstudagskvöldið 19. des-
ember.
Dómkirkjan
KÓRTÓNLEIKAR
Jólasöngvar í Dómkirkjunni. R. Vaughan
Williams: Hugleikur um jólakvæði og
ýmis lög.
Dómkórinn í Reykjavík; stjórnandi
Marteinn H. Friðriksson.
Unglingakór Dómkirkjunnar; stjórnandi
Kristín Valsdóttir.
Einsöngur: Bergþór Pálsson; píanóleikur:
Anna Guðný Guðmundsdóttir; Klukkna-
spil: Steef van Ousterhout. Sunnudagur
21. desember.
Jónas Sen
Í HÚSI málaranna á Eiðistorgi
stendur nú yfir sýning á verkum
Benedikts S. Lafleur og Þórs Magn-
úsar Kapor. Sýningunni lýkur í dag
og mun Benedikt verða með gjörn-
ing sem nefnist Hvíti Indíáninn.
Sýningin er opin í dag frá kl. 14-23.
Þetta er jafnframt síðasti dagur
Húss málaranna, sem hættir starf-
semi sinni eftir þessa sýningu.
Gjörningur í
Húsi málaranna
Menningarhúsið Aðalstræti 10
við Ingólfstorg kl. 14, 16 og 18:
Fimbulvetur sýnir Ójólaleikritið.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
TILGANGUR lífsins og markmið-
ið með yrkingum yfirhöfuð eru við-
fangsefni sem sækja oft að ungum
skáldum. Svo er með þann höfund
sem kallar sig Óguð í nýrri bók sem
hann nefnir Til dæmis … Þrátt fyrir
listamannsnafnið er bókin ekki óguð-
leg en miklu fremur grallaraspóaleg
og erfitt að festa hendur á alvarleg-
um boðskap í henni. Raunar er í
henni að finna hendingar um guð-
dóminn þótt ég viti ekki hversu alvar-
lega ber að taka boðskapinn. Raunar
ræðir skáldið sjálft um skáldskap
sinn og segir hann tilraun ,,til inn-
byggðs Babelsturns, sem dæmd er til
að afbyggja sig í sífellu.“ Og niður-
staðan er: ,,allsleysi nægtanna“.
Hann segist vera leitandi þótt hann
velti því fyrir sér hvort ekki sé búið
að ,,drepa leitina alveg eins og það er
búið að drepa guð.“
Þessar hugleiðingar finnst mér vel
þess virði að taka til skoðunar og um-
ræðu. Hitt er svo annað mál að skáld-
skapur Óguðs telst varla hátimbrað
framlag til þeirrar umræðu. Flest í
bókinni minnir raunar á það sem í
mínu ungdæmi var kallað mennta-
skólaskáldskapur. Þó er að finna
frambærileg kvæði innan um:
Margtuggin tilveran sér mig alltaf beran.
Aldrei
tekst mér að klæða mig undana alsjáandi
augnaráði hennar. Ég á mér heldur engrar
undankomu auðið, því ég er sjálfur þetta
augnaráð. Það er nefnilega vandkvæðum
bundið
að flýja sjálfan sig (allavega langdvalar-
flótta).
Allar mínar flóttatilraunir hafa endað í nýju
fötum keisarans. Nú er ég fyrir löngu
hættur að
reyna að spinna mér ný klæði, enda er hold
mold
sama hverju ég klæðist.
Skáldið myndast í töluverðum
mæli við að yrkja hefðbundið með
rími og ljóðstöfum þótt varla teldu
hreinlyndismenn í kveðskaparmálum
kveðskapinn dýrt kveðinn. Einhvern
veginn finnst mér stuðlasetningin
brotakennd þegar höfuðstafur er í
upphafi smáorðs í áherslulausum for-
lið. ,,Því alltaf má draga sturlun út /
úr skúmaskoti dimmu.“ Stuðlasetn-
ingin truflar hér beinlínis hrynjandi
kvæðisins.
Það má vissulega hafa gaman af
ýmsu því sem ort er í þessari bók. En
ég er þó ekki frá því að ekki hefði sak-
að ef höfundur hefði gefið sér meiri
tíma og leyft sér að þroskast betur
sem skáld og kannski leitað betur að
tilgangi lífsins og ljóðsins áður en
hann réðst í útgáfu þessarar bókar.
Hann er nefnilega á villigötum í
vangaveltum sínum um að búið sé að
drepa leitina. Hún er í mínum huga
enn grundvöllur góðs skáldskapar.
Óguðlegt
spjall
BÆKUR
Ljóð
eftir Óguð. Guðdómur. 2003 – 57 bls.
TIL DÆMIS …
Skafti Þ. Halldórsson
♦ ♦ ♦