Morgunblaðið - 03.02.2004, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. FEBRÚAR 2004 29
V
ið erum að bíða. Bíða
eftir engu,“ segir
Sami-I-Ibrahim þeg-
ar ég spyr hann
hvaða sýn Írakar hafi
á framtíðina miðað við núverandi
aðstæður í landinu. „Fólk er
þreytt, þreytt á endalausum átök-
um. Það bíður eftir betri tíð. Hún
kemur vonandi ef Bandaríkjamenn
standa við fyrirheit sín,“ segir
hann.
Sami er 45 ára gamall Bagdad-
búi. Hann talar þokkalega ensku
og hefur fallist á að vera mér til
halds og trausts í Bagdad, túlka
fyrir mig og aka mér um. Við erum
á ferli á mánudagsmorgni, á öðrum
degi Eid-trúarhátíðar múslíma
sem þýðir að fáir eru á ferli, þetta
er frídagur.
Seinna um daginn, þegar um-
ferðin hefur tekið að þyngjast,
koma einkenni hennar í ljós; hér
virka engin umferðarljós og því oft
heldur skrautleg keyrsla á mönn-
um. Í Bagdad búa sex milljónir
manna, auðvelt er að ímynda sér
hversu erfitt umferðaröngþveitið
getur orðið á háannatíma.
Það er rólegt um að litast, sem
fyrr segir, en einu sinni heyrist þó
hleypt af byssu einhvers staðar í
nágrenninu. Ég kippi mér ekki upp
við hvellinn, það var búið að segja
mér hverju við mætti búast.
Sami er kvæntur og á sex börn,
þrjá drengi og þrjár stúlkur. Elst-
ur er átján ára sonur hans, náms-
maður með áhuga á knattspyrnu.
Foreldrar Samis búa einnig á
heimilinu. Hann þjónaði í Íraksher
í stríðinu við Íran eftir að hann
hætti námi 1984 og heyra má að sú
reynsla hefur skilið eftir ör á sálu
hans. Bróðir hans dó í stríðinu.
Sami segir menn hafa vonað að
eftir að stríðinu lauk myndi hefjast
nýtt tímabil í Írak. „Við treystum
Saddam og vonuðum að hann
myndi bæta aðstæður okkar,“ segir
hann. Saddam hafði hins vegar
önnur áform. Árið 1990 réðst hann
á Kúveit. Sami segir að flestir hafi
það liggi farg á öxlum hans, hann
er eitthvað svo daufur í dálkinn. Ég
spyr hvort hann hugsi stundum til
þess hvernig líf hans hefði orðið ef
hann hefði dvalið áfram í Skotlandi.
„Já,“ svarar hann strax og ég finn
til með honum, kannski er hans
helsta eftirsjá í lífinu vitandi það
sem hann veit nú, hafandi mátt
þola hörmungar síðustu tveggja
áratuga að hafa ekki getað búið sér
betra líf á öðrum stað. „Ég hugsa
oft um þá tíma,“ segir hann mér.
„Ég átti kærustu í Perth, skoska.
Ég hefði getað kvænst henni. Ég
átti þar vini og kunningja, bæði
skoska og íraska.“
Félagi í Baath-flokknum
Síðustu árin hefur Sami unnið í
ferðaþjónustu, sá m.a. um ferðir á
biblíuslóðir í Írak og á staði þar
sem merkilegar fornminjar hafa
fundist. Á endanum voru verkefnin
þó ekki næg. Núna aðstoðar Sami
einkum erlenda fréttamenn sem
flykkst hafa til Íraks. Það er ekki
trygg atvinna en ef vel ber í veiði
gefur hún þokkalega af sér.
Sami upplýsir mig um að hann
hafi í valdatíð Saddams verið liðs-
maður í Baath-flokknum. Bætir því
síðan afsakandi við að það hafi ekki
verið af því að hann trúði á boð-
skapinn, annað hafi bara ekki verið
hægt. „Ég var ekki háttsettur í
flokknum,“ segir hann. Hittirðu
einhvern tímann forsetann?“ spyr
ég og hann svarar því neitandi. „En
ég sá hann einu sinni. Það var í
Karbala fyrir löngu.“
Bandaríkjamenn hafa
gert mistök
„Fólk þjáðist of mikið undir
Saddam,“ segir Sami við mig.
Hann fullyrðir að flestir Írakar
hafi verið ánægðir með brotthvarf
Saddams Husseins. Bandaríkja-
menn hafi þó engan veginn hagað
sér með tilhlýðilegum hætti síðan
þeir tóku öll völd í landinu. Margt
megi þar gagnrýna. „Þeir hafa ekki
tekið mörg skref fram á við,“ segir
hann. Hann segir öfgamennina,
sem hafa staðið fyrir morðárásum
undanfarna mánuði, hins vegar
ekki alltaf hafa mikla samúð meðal
Íraka, alltof margir óbreyttir borg-
arar falli í aðgerðum þeirra.
þá skipt um skoðun á Saddam.
Menn fóru að vantreysta honum.
Töldu að hann myndi bara halda
áfram, fyrst réðist hann á Íran, svo
Kúveit; hvaða land yrði næst?
„Menn hættu að trúa því að hann
væri að þessu fyrir Íraka,“ segir
Sami.
Bjó tvö ár í Skotlandi
Sami á sér fortíð. Hann bjó tvö
ár í Perth í Skotlandi, 1982–1984,
ætlaði að verða flugmaður en
neyddist til að hætta námi og flytja
aftur heim. Hann nefnir fjárhags-
örðugleika sem ástæðu en fer ekki
nánar út í þá sálma.
Þetta er smávaxinn og nettur
maður, einstaklega ljúfur í fasi og
vingjarnlegur. En það er eins og
„Erum þreytt á enda-
lausum átökum“
Morgunblaðið/Davíð Logi Sigurðsson
Sami-i-Ibrahim, 45 ára Bagdad-búi, segir Íraka langþreytta á endalausum átökum og bið eftir betri tíð.
’ Við treystumSaddam og von-
uðum að hann
myndi bæta að-
stæður okkar. ‘
Frá Davíð Loga
Sigurðssyni, blaðamanni
Morgunblaðsins í Írak
ÉG er vakinn árla morguns af herþotum Banda-
ríkjamanna sem fljúga yfir Bagdad. Þær hljóta
að vera afar nálægt jörðu því hávaðinn er gíf-
urlegur. Þrátt fyrir þetta vekur athygli hversu
lítið fer fyrir bandarískum hermönnum í borg-
inni, einhvern veginn stóð maður í þeirri trú að
ekki yrði hér þverfótað fyrir þeim.
Byggingarnar í Bagdad eru margar hverjar í
mikilli niðurníðslu. Augljóst er að um árabil hef-
ur ekki verið hirt um að viðhalda húsum eða
götum, víða liggur rusl í stórum haugum. Eyði-
legging vegna loftárása Bandaríkjamanna fyrir
tæpu ári síðan er hins vegar ekki eins mikil eða
áberandi og maður hefði haldið. Á stöku stað má
þó sjá hús sem greinilega urðu sprengjum að
bráð. Oftast er þar um að ræða einhverjar af
byggingum Baath-flokks Saddams Husseins eða
hallir forsetans sjálfs.
Halda sig inni á „græna svæðinu“
Það virka engin umferðaljós í Bagdad. Samt
gengur umferðin býsna vel. Það er eins og hlut-
irnir séu einfaldlega látnir algerlega af-
skiptalausir af hverjum þeim yfirvöldum sem
svo á að heita að ráði hér ríkjum. Á stöku stað
má sjá íraska lögreglumenn en hlutskipti þeirra
er óöfundsvert; fleiri íraskir lögreglumenn en
bandarískir hermenn hafa fallið frá því George
W. Bush Bandaríkjaforseti lýsti meiriháttar
átökum í stríðinu í Írak lokið í maí í fyrra. Þeir
eru oft skotmark uppreisnarmanna, svo hafa
Bandaríkjamenn sjálfir átt það til að valda
dauða þessara skjólstæðinga sinna. Maður heyr-
ir nokkrar óyndislegar sögur um slíkt.
Endrum og eins mætir maður bandarískum
hertrukkum, það er ekki oft. Bandaríkjamenn
meta það ef Bandaríkjaher væri hér mjög sýni-
legur líkt og hann var í Kosovo fyrstu misserin
eftir að stríðinu þar lauk 1999 og bandarísku
hermennirnir, fyrir sitt leyti, óttast óvinina sem
enn leynast meðal írasks almennings.
En maður veltir því þó óneitanlega fyrir sér
hvort þetta sé til marks um að Bandaríkjamenn
séu hér sá aufúsugestur sem ráðamenn vestra
fullyrtu á sínum tíma að þeir yrðu.
halda sig nánast eingöngu inni á hinu svokallað
„græna svæði“ en þangað inn fær enginn að
fara án sérstakra skilríkja eða erindis. Um er að
ræða stóran hluta miðborgarinnar sem má e.t.v.
líta á sem borg í borginni; bækistöðvar Banda-
ríkjahers, bandarísku bráðabirgðastjórnarinnar
sem lýtur forystu Pauls Bremers, og íraska
framkvæmdaráðsins. Kannski er þetta fyr-
irkomulag fyrir bestu, Írakar kynnu ekki að
Bandaríkjaher lítt sýnilegur
Morgunblaðið/Davíð Logi Sigurðsson
Umferðin í Bagdad er stjórnlaus, engin umferðarljós virka, en hún gengur samt furðu vel.
reglugerð svo stúlkum varð heimilt að setjast í
menntaskóla. Þetta gerði hann að undirlagi
Bríetar Bjarnhéðinsdóttur, eins og reyndar sum-
ar aðrar breytingar í þágu kvenna, en augljóst er
að sjálfur var hann mjög áhugasamur um slíkar
breytingar, enda umvafinn stórmerkum konum,
hvert sem litið varð, eins og lesa má um á hinni
ágætu heimasíðu heimastjórnarafmælisins.
Mikið framkvæmdaskeið
Allar þessar breytingar sem ég hef nefnt til
sögunnar af handahófi undirstrika þann mikla ár-
angur sem þjóðin hefur náð og þýðingu heima-
stjórnarinnar í þeim árangri. En ónefnt er að
með heimastjórninni hófst eitt mesta fram-
kvæmdaskeið í íslenskri þjóðarsögu. Hafist var
handa um byggingu á nýju geðsjúkrahúsi og
stofnað til byggingar þessa húss, sem við dveljum
í nú, Safnahússins, nú Þjóðmenningarhúss. Þetta
hús mun hafa kostað því sem næst fjórðung af
fjárlögum íslenska ríkisins og er enn að mati
margra fegursta hús sem Íslendingar hafa reist.
Mikilvægir áfangar náðust fljótt í vega- og brúar-
gerð í þessu stóra og strjálbýla landi og hefur
þjóðin satt best að segja náð ótrúlegum árangri í
þeim efnum á þessari öld. Þótt enn sé vissulega
nokkuð óunnið, þá er óhætt að segja að Íslend-
ingar sjái nú fyrir endann á mikilvægustu verk-
efnunum á þessu sviði. Mér segir svo hugur að
meira að segja óbilandi bjartsýnismaður eins og
Hannes Hafstein með frjótt og skapandi ímynd-
unarafl skálds og hugsjónamanns hefði ekki get-
að séð slíkan árangur fyrir, fremur en svo margt
annað sem hefur gengið þessari þjóð í haginn á
heimastjórnaröldinni.
Mikilvægasti atburður
sjálfstæðisbaráttunnar
En þótt þannig sé af ríkum ástæðum dvalið
nokkuð við, að höfuðstöðvar framkvæmdavalds-
ins fluttust heim til Íslands og að til stjórnarráðs
var stofnað, þarf að horfa víðar um sviðið, þegar
heimastjórnarinnar er minnst. Staða Alþingis, til
að mynda, gjörbreyttist og styrktist. Þingræðið
festist í sessi og þingið fékk nýjan atbeina að
framkvæmdavaldinu, sem það náði ekki til, á
meðan æðsti yfirmaður þess sat í kóngsins um-
boði í Kaupmannahöfn. Menn geta horft til helstu
kaflanna í þjóðfrelsisbaráttunni, endurreisnar al-
þingis, þjóðfundar, stöðulaganna, stjórnarskrár,
heimastjórnar, fullveldis og loks lýðveldis og
spurt sig, hver þessara atburða stóð upp úr. Að
forminu til má segja að fullveldið 1918 hafi verið
stærsti atburðurinn. En að öllu öðru leyti var
heimastjórnin 1. febrúar 1904 mikilvægasti at-
burður sjálfstæðisbaráttunnar og reyndar var
farsæl framkvæmd á heimastjórninni forsenda
fullveldisins. Þá tókst tvennt í senn. Umheim-
inum, og þá einkum Dönum, var sýnt fram á að
Íslendingar væru fullfærir um að fara með eigin
mál, þrátt fyrir fámenni, fátækt og harðbýlt lítt
numið land. Og Íslendingum sjálfum óx ásmegin.
Ísland, þessi hjari í norðurhöfum, var orðið land
tækifæranna. Mjög snögglega dró úr vest-
urförum Íslendinga um þessar mundir, meðan
straumurinn til Ameríku annars staðar frá jókst.
Það undirstrikar vel hið breytta hugarfar. Vænt-
ingar og bjartsýni höfðu bægt burtu vonleysi og
uppgjöf. Heimastjórnin 1. febrúar 1904 var því
happafengur fyrir íslenska þjóð á þeim degi og
ætíð síðar.
n
gur
Ljósmynd/Gunnar Vigfússon
ningarhúsinu á sunnudagskvöld.