Morgunblaðið - 05.03.2004, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. MARS 2004 35
MÁNUDAGSKVÖLDIÐ 1. mars var
haldinn athyglisverður fundur á veg-
um Félags kvikmyndagerðarmanna
(FK) þar sem skipst
var á skoðunum um
innlenda dagskrárgerð
Sjónvarpsins við tvo
fulltrúa þess, Bjarna
Guðmundsson fram-
kvæmdastjóra og Rún-
ar Gunnarsson dag-
skrárstjóra innlendrar
dagskrárdeildar. Sam-
koman var merkileg
ekki síst fyrir það að
þetta var í fyrsta skipti
í mjög langan tíma (ef
undan er skilinn ágæt-
ur FK-fundur sem
Rúnar sótti á sl. ári) þar sem opin og
hreinskiptin umræða fór fram milli
kvikmyndagerðarmanna og fulltrúa
Sjónvarpsins um innlenda dag-
skrárgerð; markmið Sjónvarpsins og
leiðir til að efla hana.
Of lengi hafa aðilar dvalist í skot-
gröfunum og sent hvor öðrum tóninn
þegar þessi mál ber á góma. Á öðrum
kantinum hafa kvikmyndagerð-
armenn gagnrýnt ráðstöfun fjár til
innlendrar dagskrárgerðar og viljað
auka það, ekki síst með vísan til
menningarhlutverks Ríkisútvarpsins.
Á hinum kantinum hefur forsvars-
mönnum RÚV oft fundist ómaklega
vegið að störfum sínum og að skilning
skorti á þeim margháttuðu skyldum
sem RÚV þarf að uppfylla.
Hagsmunir fara saman
Fundurinn á mánudagskvöldið,
sem haldinn var á veitingahúsinu
Jóni forseta við Aðalstræti, var einnig
sögulegur í þeim skilningi að í ljós
kom með skýrum hætti að markmið
Sjónvarpsins og kvikmyndagerð-
armanna fara saman þegar kemur að
málefnum innlendrar dagskrárgerð-
ar.
Báðir aðilar telja að Sjónvarpið eigi
að standa að fjölbreyttri innlendri
dagskrá. Í stuttu máli: málsaðilar eru
samherjar, ekki mótherjar.
Enn gleðilegra er svo að allt fer
þetta saman við vilja og hagsmuni ís-
lenskra sjónvarpsáhorfenda.
Skógurinn og trén
Ágreiningur virðist hins vegar
nokkur um leiðir að markmiðinu. Það
er vissulega skiljanlegt en þarf ekki
að leiða til þess að upp komi vík milli
vina. Byggja verður frekar á því upp-
byggilega samtali sem hafið er.
Ljóst er að stjórnendur Sjónvarps-
ins þurfa að taka tillit til margra
þátta varðandi starfsemina og spila
að auki innan afar þröngs fjárhags-
ramma þegar miðað er við þær skyld-
ur sem lagðar eru á stofnunina í út-
varpslögum. Slíkt er ekki auðvelt
hlutskipti og aldrei verður hægt að
gera öllum til hæfis – líklegra er að
menn finni sig oftar í þeirri stöðu að
hafa alla óánægða, bara mismikið.
Kvikmyndagerðarmenn einbeita sér
hins vegar eðli málsins samkvæmt að
einum þætti starfseminnar – þeim
allra mikilvægasta fyrir íslenskt sjón-
varp, þ.e. innlendri dagskrá. Það er
hins vegar til marks um hversu flókið
og fjölþætt batterí ríkissjónvarp er,
að þessi tiltekni þáttur skiptist svo í
marga undirflokka þar sem tekist er
á um áherslur og jafnvel einstök
verkefni enda afkoman stundum í
húfi. Þannig geta hagsmunir rekist á í
hita leiksins og mönnum hættir til að
sjá ekki skóginn fyrir trjánum.
Þetta á reyndar við um báða aðila.
Í grein í Morgunblaðinu hinn 2.
mars sl. segir Markús Örn Antonsson
útvarpsstjóri kvikmyndagerðarmenn
sundurleitan hóp með ólík sjónarmið.
Er það svo þegar betur er skoðað?
Hann stillir upp fjórum flokkum
kvikmyndagerðarmanna sem hafi
regluleg samskipti við Sjónvarpið. Í
þeim fyrsta er að finna metnaðarfulla
framleiðendur kvikmynda sem vilja
að Sjónvarpið komi að fjármögnun
verkefna sinna. Í öðrum flokknum er
að finna nýliða sem falbjóða verk eða
hugmyndir og standa sumir sig vel en
aðrir síður. Þá nefnir hann til sögu
flokk kvikmyndagerðarmanna sem
tekst ekki af ýmsum ástæðum að
fjármagna verk sín en Sjónvarpið
bindi fé í vilyrðum til þessara aðila.
Að síðustu eru svo dúx-
arnir, þeir sem skili
jafnan metnaðarfullum
og vel unnum verkum.
Markús gefur í skyn að
heppilegast væri að ein-
beita sér að síðast-
nefnda hópnum en þó
segir hann mikilvægt
„að jafnfræðisreglu og
réttsýni í þágu sem
flestra sé gætt við út-
deilingu þeirra tak-
mörkuðu fjármuna sem
úr er að moða“. Undir
tilvitnunina skal heils
hugar tekið. Íslenskir kvikmynda-
gerðarmenn draga tel ég almennt
ekki í efa að Markús og aðrir yf-
irmenn Sjónvarpsins hafi þessi sjón-
armið að leiðarljósi í starfi sínu eftir
fremsta megni. Umrædd tilvitnun
vísar til mikilvægis fjölbreytninnar
og þar liggur kjarni málsins. Sé lík-
ingin um skóginn og trén notuð áfram
standa þessir hópar sem Markús
fjallar um, sem og einstakir kvik-
myndagerðarmenn, fyrir mismun-
andi tré – sem saman mynda skóg.
Skógurinn í heild sinni þarf frjóan
svörð eigi hann að þrífast.
Áður en ég kem að því hvernig það
gæti orðið vil ég tæpa á nokkrum at-
riðum í annars ágætri grein útvarps-
stjóra.
Samanburður við BBC
Markús segir samanburð við BBC
út í hött enda ráðstafi sú stofnun ár-
lega jafngildi fjárlaga íslenska rík-
isins í rekstur sinn. Hér gætir mis-
skilnings. Þegar RÚV og BBC eru
bornar saman er verið að vísa í hlut-
verk og skyldur. Báðar eru sjón-
varpsstöðvar í almannaþágu og starfa
því eftir sambærilegum grundvall-
arsjónarmiðum, sem felast m.a. í því
að leggja rækt við menningu, sögu og
tungu á sem fjölbreyttastan máta,
vera vettvangur lýðræðislegrar um-
ræðu og gæta óhlutdrægni í hvívetna,
m.a. í fréttaflutningi. RÚV bendir t.d.
ekki ósjaldan á að það njóti trausts
þjóðarinnar í fréttaflutningi – líkt og
BBC nýtur um heim allan. Þá er BBC
sömuleiðis sérlega traustvekjandi
merki á sviði annarrar dagskrár. Af
hverju skyldi samanburðurinn ekki
ná þangað líka? RÚV var á sínum
tíma lögð upp sem sambærileg stofn-
un og BBC og Danmarks Radio.
Samanburðurinn við BBC snýst um
að bjóða sambærilegt dagskrár-
inntak, ekki að jafna dagskrár-
mínútur og enn síður dagskrárfé. Og
dagskrárlegt inntak BBC felst fyrst
og fremst í innlendu efni.
Starfsfólk Sjónvarps
virt að vettugi?
Þá segist Markúsi mislíka ákaflega
hve hlutur starfsfólks Sjónvarpsins
sé virtur að vettugi í umræðunni.
Undir þetta er engan veginn hægt að
taka. Flestir starfsmenn Sjónvarps-
ins tilheyra kvikmynda- og sjón-
varpsgeiranum. Þetta eru félagar
okkar í bransanum. Engum blöðum
er um það að fletta að innan stofn-
unarinnar starfa afar hæfir ein-
staklingar sem vinna um margt prýð-
isgott íslenskt sjónvarpsefni. Markús
segir kvikmyndagerðarmenn einnig
hafa talað ógætilega með því að halda
því fram að Sjónvarpið eigi ekki að
hafa húsnæði, tæki og starfslið til eig-
in dagskrárgerðar.
Hér er einnig ákveðinn misskiln-
ingur á ferðinni. Þessar hugmyndir
og fleiri snúast í raun um markmið og
tilgang stofnunarinnar. Verið er að
velta upp ýmsum hugmyndum sem
m.a. eru byggðar á vísunum í reynslu
og starfshætti annarra sjónvarps-
stöðva í almannaþágu. Það er bæði
sjálfsagt og eðlilegt að velta því fyrir
sér á hverjum tíma hvernig RÚV
þjóni sem best markmiðum sínum
sem stofnun í almannaþágu. Að tak-
ast á um ýmsar hugmyndir í þá veru
getur, ef vel er á haldið, orðið til þess
að skerpa sýnina á hlutverk RÚV í
samfélaginu.
Sýn á framtíðina
Brýnt er að umræðan snúist ekki
fyrst og fremst um smáatriðakryt og
þjark um krónur hér og aura þar,
heldur beinist fyrst og fremst að hin-
um stóru málum. Hvernig getur
Sjónvarpið sinnt sem best því meg-
inhlutverki sínu að færa áhorfendum
vandaða og fjölbreytta innlenda dag-
skrá? Í þeim efnum verða stjórnvöld
og RÚV, auk kvikmyndagerð-
armanna og annarra listamanna, að
taka höndum saman og lyfta menn-
ingarlegu grettistaki.
Á fyrrnefndum fundi FK benti
Rúnar Gunnarsson á að taka þyrfti
pólitíska ákvörðun um að veita stór-
aukið fé til gerðar leikins sjónvarps-
efnis. Undir þetta skal tekið, enda
hníga að þessu fjölmörg menning-
arleg rök. Einnig er mikilvægt að
Sjónvarpinu verði gert kleift að koma
að gerð annars konar efnis með mun
hærra þátttökuhlutfalli en verið hef-
ur. Það gengur ekki til lengdar að
byggja íslenska kvikmyndagerð á því
að framleiðendur dagskrárefnis nið-
urgreiði verk sín að stórum huta, eins
og staðan hefur verið um langa hríð.
Gera þarf samning til nokkurra ára
milli framleiðenda og ríkisvalds um
uppbyggingu Sjónvarpssjóðs í áföng-
um, þar sem byggt verður á þeim
upplýsingum sem fram koma í ítar-
legri skýrslu Aflvaka frá árinu 2002
um stöðu leikins sjónvarpsefnis. Efl-
ing slíks sjóðs myndi ekki aðeins
valda byltingu í gerð leikins sjón-
varpsefnis heldur einnig færa mikla
peninga inn í landið og skapa fjöl-
mörg ný störf. Að auki vil ég leyfa
mér að fullyrða að ekkert sé því til
fyrirstöðu að íslenskir kvikmynda-
gerðarmenn geti gert leikið íslenskt
sjónvarpsefni að öflugri útflutnings-
vöru. Danir og Svíar hafa náð miklum
árangri á þessu sviði á undanförnum
árum með markvissum stuðningi rík-
isins. Þó að það yrði á minni skala
höfum við alla burði til að gera slíkt
hið sama.
Einnig mætti hugsa sér að RÚV
gerði nokkurs konar sáttmála við
stjórnvöld, t.d. til tíu ára í senn, líkt
og raunin er með BBC. Í slíkum sátt-
mála yrði meðal annars kveðið á um
skyldur stofnunarinnar gagnvart
framboði hvers kyns innlends sjón-
varpsefnis, leiknu sem öðru, auk þess
sem gert yrði ráð fyrir ákveðu fram-
lagi ár hvert til bíómynda líkt og
flestar evrópskar stöðvar á borð við
Sjónvarpið leggja fram. Á móti yrði
RÚV tryggðar ákveðnar tekjur á
þessu tímabili með eðlilegum hækk-
unum á fyrirfram skilgreindan máta,
þannig að stofnunin gæti mætt skyld-
um sínum með sannfærandi hætti.
Kvikmyndagerðarmenn og Banda-
lag íslenskra listamanna telja eflingu
innlendrar dagskrár og sérílagi leik-
ins sjónvarpsefnis brýnasta úrlausn-
arefni íslenskra menningarmála í
samtímanum. Ef dæma má af um-
ræðum fyrrnefnds fundar eru stjórn-
endur Sjónvarpsins sama sinnis. Og
eitthvað segir mér að nýr mennta-
málaráðherra skilji einnig um hvað
málið snúist.
Er eftir nokkru að bíða?
Sáttmáli um RÚV og efl-
ingu innlendrar dagskrár
Eftir Ásgrím Sverrisson Kvikmyndagerðarmenn
og Bandalag íslenskra
listamanna telja eflingu
innlendrar dagskrár og
sérílagi leikins sjón-
varpsefnis brýnasta úr-
lausnarefni íslenskra
menningarmála í sam-
tímanum.
Ásgrímur Sverrisson
Höfundur er kvikmyndagerðarmaður
og ritstjóri Lands & sona, málgagns
kvikmyndagerðarmanna
(www.logs.is).
ætt þá
r hér á
á meðan
ri til að
tið
r fór í
irkjana-
a. Hún
m hefði
oma Ís-
valkosti
ðar- og
hugi á
nu væri
sagðist
ví verk-
búningi
hf. að
smiðju í
við hlið
ndiverk-
ð því að
n í árs-
g eftir-
fskaut á
aðarráð-
æmi um
bjóða í
forstjóri
ludeild-
á helstu
Alcoa á
rirtækið
festing-
ú 28 ál-
ver víðs vegar um heim og auk Ís-
lands eru uppi áform um stærri
verksmiðjur eða nýjar í átta lönd-
um í Kanada, S-Ameríku, Mið-
Austurlöndum, Asíu og Ástralíu.
Alls er Alcoa með um 350 fyr-
irtæki í rekstri með 127 þúsund
starfsmönnum í 41 landi. Tekjur
Alcoa árið 2002 námu rúmum 20
milljörðum dollara eða 1.400 millj-
örðum króna, sem eru fimmföld
fjárlög íslenska ríkisins.
30 milljarða tekjur
hjá Fjarðaáli
Reitan sagði Alcoa hafa valið Ís-
land af fjölmörgum ástæðum. Við-
tökur hefðu verið mjög góðar hér
á landi og ferlið aðeins tekið átta
mánuði frá fyrstu fyrirspurnum
þar til búið var að skrifa undir
samninga. Hann sagði atvinnulífið
á Austurlandi styrkjast verulega
með 450 störfum í álverinu sjálfu,
auk fjölda annarra starfa í
tengslum við verksmiðjuna. Reit-
an sagði Alcoa hafa talið þörf fyrir
endurnýjun, enda væri álverið í
Reyðarfirði hið fyrsta í 20 ár hjá
fyrirtækinu sem væri reist frá
grunni. Verkefnið á Íslandi hjálp-
aði Alcoa að mæta þeim kröfum
sem fyrirtækið hefði sett sér varð-
andi gróðurhúsaáhrif þar sem
vatnsorka ylli minni losun koldíox-
íðs í andrúmsloftinu en jarðefna-
eldsneyti.
Þá sagði Reitan að Alcoa væri í
góðu samstarfi við verktaka og
hönnuði álversins, Bechtel og ís-
lenska hópinn HRV. Leitað yrði
fanga um allan heim, mörg útboð
myndu fara fram á verkefnum í
tengslum við byggingu álversins
en Alcoa myndi reyna að nýta
magninnkaup og birðasamninga á
heimsvísu sem þegar væru til
staðar. Hann sagði um 1.500 störf
skapast á byggingartímanum og
þegar í dag væru á annað hundrað
manns að störfum við undirbúning
verkefnisins, þar af 80–100 manns
í hönnunarvinnu í Kanada og 20–
30 manns hér á landi við marg-
víslegan undirbúning.
Álver Alcoa í Reyðarfirði,
Fjarðaál, mun geta framleitt 322
þúsund tonn á ári og sagði Reitan
að um hágæðaframleiðslu yrði að
ræða sem gæti gefið um 450 millj-
ónir dollara í árlegar útflutnings-
tekjur, eða fyrir ríflega 30 millj-
arða króna.
Spennandi tímar
hjá Norðuráli
Kenneth Peterson kom næstur í
pontu. Hann rifjaði upp með
hvaða hætti Ísland hefði orðið fyr-
ir valinu hjá Columbia Ventures
Corporation, CVC, þegar ákveðið
var að hætta rekstri álvers í
Washington. Í fyrstu hefði Venes-
úela frekar verið inni í myndinni
en Ísland orðið ofan á á endanum,
ekki síst fyrir þær góðu viðtökur
sem talsmenn fyrirtækisins hefðu
fengið hér á landi. Samningavið-
ræður hefðu aðeins tekið tvo mán-
uði. Petersen fór fögrum orðum
um Íslendinga og þó að borið hefði
á andstöðu við byggingu Norður-
áls á sínum tíma hefði fyrirtækið
fundið fyrir miklum stuðningi.
Sagðist hann telja fullvíst að
stuðningurinn væri meðal stórs
meirihluta þjóðarinnar. Petersen
sagði spennandi tíma framundan
hjá Norðuráli. Framleiðsla fyrir-
tækisins yrði skipulögð og þróuð
með þeim hætti að áhrifin á efna-
hagslífið yrðu jákvæð.
Í erindi sínu fjallaði Rannveig
Rist, forstjóri Alcan, aðallega um
hvernig framleiðslan í Straumsvík
hefði þróast og hvernig áherslur í
stjórnun fyrirtækisins hefðu
breyst og aukið hagkvæmni í
rekstri. Í máli hennar kom m.a.
fram að allt frá árinu 1985 hefði
framleiðslumet verið slegið á
hverju ári. Framleiðsla síðasta árs
nam 175 þúsund tonnum og benti
Rannveig á að þetta væri töluvert
umfram hámarkið við hönnun ál-
versins þegar það var stækkað
1997, sem væri 150 þúsund tonn.
Þetta næðist með straumhækkun-
um og jafnari rekstri á kerunum.
Með þessu móti hefði umfram-
framleiðsla síðustu tíu ára verið
171 þúsund tonn.
Meira framleitt hjá Alcan
með færri starfsmönnum
Rannveig sagði að tekist hefði
að bæta starfsumhverfi álversins,
auka menntun starfsmanna og ör-
yggi. Nefndi hún sem dæmi stór-
iðjuskólann sem væri búinn að út-
skrifa 124 nemendur og að jafnaði
væru þar 40 manns við nám
hverju sinni. Einnig væri búið að
breyta skipuriti álversins þannig
að boðleiðir á milli stjórnenda og
almennra starfsmanna væru
styttri. Reglulega væri fundað
með starfsmönnum og þeim haldið
vel upplýstum um reksturinn.
Vakti Rannveig ennfremur athygli
á því að með aukinni tækni og
breyttri stjórnun hefði framleiðsl-
an á undanförnum áratug aukist
um 100 þúsund tonn um leið og
starfsmönnum hefði fækkað um
nærri því 100. Þeir eru nú um 480
en voru um 570 talsins árið 1990.
eitt álver
hér á landi
Morgunblaðið/Þorkell
mleiða nú um 270 tonn af áli á ári en með
eiðslan orðið 680 þúsund tonn árið 2008.
Morgunblaðið/Sverrir
rra, talið frá vinstri, Kenneth Peterson, Rann-
r Rachel Carnac frá Metal Evants Ltd.
bjb@mbl.is