Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.2001, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. APRÍL 2001 7
skoðunum um hvað væri „góð“ nútímalist og
„góð“ listastofnun.
Auk birtinga mynda og yfirlýsinga í tímarit-
inu Kusama Orgy (Kusömu-svall) lét Kusama
einnig taka stuttmyndir af uppákomum sínum
sem síðan voru klipptar saman af Jud Yalkut í
myndina Kusama’s Self-Obliteration (sjálfsaf-
máun Kusömu) sem hlaut viðurkenningar á
kvikmyndahátíðum. Listakonan tryggði þann-
ig dreifingu hugmynda sinna utan hneyksl-
isgreina New York-pressunnar og varðveitti
einnig sem heimildir. Í titli myndar hennar
kemur fram orðið „obliteration“ (afmáun eða
útþurrkun) sem er eins konar samnefnari fyr-
ir boðskap hennar á þessu tímabili: hún boðar
afmáun sjálfsins, sjálfhverfingar og eigin-
girni, líkt og í mörgum fyrri verka.
Á þessum ötulu árum var Kusama einnig
fatahönnuður og seldi „götóttar“ flíkur (and-
hverfur doppanna) í ýmsum stórverslunum.
Hún lét enga miðla framhjá sér fara til að ná
til sem flestra og til að dreifa markvisst boð-
skap sínum um ást og frelsi. Þessi vinnubrögð
voru ekki alltaf að skapi listaheimsins og ungu
listamannanna sem Kusama hafði deilt með
bágum kjörum í byrjun áratugarins, en sem
hlupu nú við fót upp opinbera viðurkenninga-
stigann. Kusama varð því sífellt einangraðri í
doppu- og uppákomuheimi sínum.
Aftur til Japans
Árið 1973 ákveður Kusama að flytjast alfar-
in til Japans. Hún er 44 ára gömul, er búin að
reyna það sem hún getur í Bandaríkjunum og
finnur þörf fyrir breytingu en um leið festu. Af
fúsum og frjálsum vilja biður hún um að mega
dvelja á geðveikrahæli í Tókýó, þar sem hún
hefur aðgang að læknisaðstoð og getur um
leið sinnt list sinni. Þar hefur hún búið í pínu-
litlu herbergi frá 1977 til dagsins í dag, en hin-
um megin við götuna er „Studio Kusama“ þar
sem hún vinnur með fjölda samstarfsfólks.
Eftir heimkomuna hóf Kusama að skrifa
fyrir alvöru og hefur birt alls nítján skáldsög-
ur auk ljóðabóka. Sumar bækur hennar eins
og The Hustler Grotto of Christopher Street
(Vændishöllin í Christopherstræti) hafa hlotið
alþjóðlegar viðurkenningar. En þessi fjölhæfa
listakona lagði þó ekki myndlistina á hilluna
heldur þróaði ný tjáningaform eins og úti-
skúlptúra. Eftir að hafa verið talin lengi vel
„snarbiluð“ af samlöndum sínum, er Kusama
nú í hópi virtustu listamanna Japans og var
fulltrúi lands síns á Feneyjatvíæringnum
1993, tæpum 30 árum eftir jólakúlu-uppá-
komu sína. Síðan hefur hún sýnt vítt og breitt
og henni var til dæmis helguð stór yfirlitssýn-
ing í Bandaríkjunum (m. a. í MoMA!) og í Jap-
an á árunum 1998–99.
Nýjar innsetningar
Ólíkt fyrri yfirlitssýningum er sýningin Ya-
yoi Kusama installations (sem hófst í Dijon í
Frakklandi, er nú í París til 19. maí, fer síðan
til Óðinsvéa í Danmörku í júní-ágúst, því næst
til Toulouse og endar í tveimur borgum í Kór-
eu) samansett að mestu af algerlega nýjum
verkum, unnum á síðasta ári. Mörg verkanna
eru beinar tilvísanir í eldri verk eða þemu en
útfærslan er ný.
Þannig taka hundruð silfurkúlna á móti
gestum í japönsku menningarmiðstöðinni í
París. Þær eru að mestu innan svæðis sem er
afmarkað glerrúðum og þegar kvöldar spegl-
ast þær í margar áttir, rétt eins og spegilverk
Kusömu. Ber þetta vel merki aðlögunarhæfni
og rýmistilfinningu listakonunnar, því á síð-
asta sýningarstað voru þær sýndar á allt ann-
an hátt. Síðan tekur maður eftir vegg með röð
málverka sem sýnast allt að því mónókrómísk
(einlita) en eru þegar betur er að gáð ný út-
færsla á Infinity Nets myndunum sem hún
málaði fyrst um 1960.
Því næst liggur leiðin inn í hvítan gang sem
er klæddur hringlaga, kúptum speglum. Þessi
innsetning, kölluð Invisible Life (ósýnilegt líf),
er alveg ný og sérlega athyglisverð því í ein-
faldleika sínum býður hún upp á margs konar
lesningu. Áhorfandi sér afmyndaða spegil-
mynd sína en einnig speglun hinna speglanna,
sem verða eins og silfurlitar „doppur“. Er inn-
ar dregur í ganginum er á vinstri hönd hjarta-
laga gluggi en inn um hann sést endalaus röð
af litlum, rauðum ljósaperum. Sýningargestur
getur látið hug sinn og spegilmynd hverfa inn
í þetta seiðandi hjarta, nefnt God’s Heart
(hjarta Guðs).
Eftir þessi hreinu, huglægu verk tekur allt í
einu við herbergi sem virðist við fyrstu sýn of-
ur venjuleg stofa. Þar eru borð, stólar, sófi,
gluggi og plaköt á veggjum, bækur, glös og
ýmist dót hér og þar, rétt eins og sá sem þar
búi hafi aðeins brugðið sér frá. Allt í einu
slokknar ljósið og í útfjólublárri birtu kvikna
skínandi doppur í ýmsum litum út um allt: á
veggjum, gólfi, húsgögnum og munum. Síðan
kviknar ljósið aftur og þá greinir maður hvítar
doppur þar sem áður voru ljóspunktar. Á opn-
un sýningarinnar settist frú Kusama við eitt
borðið og drakk hægt úr vatnsglasi. Á síðum,
bláum kjól, háum hatti, hári hennar og húð
voru sams konar doppur sem lifnuðu við um
leið og doppur umhverfisins. Hún gefur þann-
ig sýningargestum innsýn í eigin hugarheim
þar sem allt rennur saman, þar sem hún sjálf
„afmáist“ og verður órofa hluti af umhverfinu,
tilfinning sem er vel lýst í titli verksins: I’m
Here but Nothing (ég er hér en ekkert).
Bak við luktar dyr í þessari „stofu“ er lítið
herbergi þar sem
opnast sannkölluð
töfraveröld. Veggir
og loft eru klædd
speglum og gólfið
vatni, fyrir utan lít-
inn pall þar sem
mest tvær til þrjár
manneskjur rúmast
í senn. Ofan úr loft-
inu hangir urmull af
litlum, lituðum
ljósaperum sem
speglast eins langt
og augað eygir. Fir-
eflies on the Water
(eldflugur á vatn-
inu) er ný og sérlega
ljóðræn útgáfa af
speglaherbergjum
Kusömu. Eftir
þessa mögnuðu
upplifun er manni
beint inn í álklædd-
an gang sem umlyk-
ur sexhyrnt rými
með tveimur glugg-
um þar sem sést inn
í Infinity Mirrored
Room – Love For-
ever (speglarými
óendanleikans – eilíf
ást) sem er eina
verkið sem er ekki
frá síðasta ári held-
ur 1996. Eins og í
fyrri speglarýmum
Kusömu endurvarp-
ast mynd áhorfand-
ans margfalt í takt
við blikkandi ljósa-
perur sem mynda
alls kyns mynstur,
líkt og í mynstur-
kíki.
Því næst er gengið inn í stórt, bjart her-
bergi þar sem veggir, loft og stór, uppblásin
form eru þakin marglitum doppum. Þetta
verk, kallað Dots Obsession, New Century
(doppuþráhyggja á nýrri öld) er í anda svip-
aðra innsetninga sem hún hefur þróað frá
1996. Þetta nýaldarverk virðist þó bjartsýnna
en þau fyrri því doppuþráhyggjan er í glaðleg-
um litum á hvítum grunni. Viðbrigðin þegar
gengið er inn í sal þar inn af eru mikil, því í
þessu litla, svartmálaða herbergi er einungis
stigi úr málmi og ljósþráðum sem liggur milli
tveggja hringlaga spegla í gólfi og lofti. Ladd-
er to Heaven er sannkallaður himnastigi, en
hann liggur líka endalaust niður á við, sem
getur skilist sem tákn fyrir svimandi víddir
hugans. Síðasta hebergið á sýningunni er
myndbandarými þar sem gestir geta látið fall-
ast á marglitar, uppblásnar sessur (þrívíðar
doppur) innan doppóttra veggja og horft á úr-
val gjörningamynda Kusömu frá 1967 til dags-
ins í dag og fengið þannig innsýn í mikilvægan
hluta listaferils hennar.
Popp-doppur?
Þessi óvenju ferska, heildstæða og
skemmtilega (í bókstaflegri merkingu þess
orðs) sýning gefur því sérlega góða mynd af
sköpun Yayoi Kusömu og þeim þemum sem
hún hefur fengist og fæst enn við: þráhyggja,
endaleysi, margföldun, speglun, afmáun, ást,
doppur ...
Undanfarið hefur gætt talsverðrar umræðu
um 7. áratuginn og popp-menningu hans, eins
og tísku- og hönnunarheimurinn endurspegla
greinilega. List Kusömu er órofa hluti þessa
tímabils, þar sem hlutir eins og pólitísk vit-
und, friðarstefna, kynferðislegt frelsi, kven-
frelsi, tilraunir með ofskynjunarlyf o.s.frv.
voru sjálfsagðir meðal ungra listamanna (hún
á til dæmis margt sameiginlegt með Andy
Warhol). Þetta skýrir að hluta til „endur-
komu“ Kusömu á sjónarsviðið, bæði í Japan
(þar sem hún er dýrkuð meðal yngri kynslóð-
ar listamanna) og á alþjóðlega vísu. En sýn-
ingin sem nú er í gangi sýnir á ótvíræðan hátt
að hér er ekki um tískubólu (eða doppu) að
ræða heldur heilsteyptan listamann sem hefur
virkjað eigin veikleika af hugrekki og list-
fengi.
Þegar greinarhöfundur gekk út úr sýning-
unni lá leiðin eðlilega fram hjá Eiffelturninum
sem er í nágranni japönsku menningarmið-
stöðvarinnar. Eins og alltaf á heila tímanum á
kvöldin fór turninn allt í einu að iða vegna
blikkandi smáljósa sem þekja hann og kallast
á við smástirndan næturhimin. „Vá,“ hugsaði
ég, „doppóttur Eiffelturn. Endalaus ljós og
himinn. Þetta þætti Kusömu flott.“ Því það er
hægt að horfa á heiminn öðrum augum.
Heimildir:
Yayoi Kusama, Les presses du réel/Janvier, Studio
Kusama, 2001
Yayoi Kusama, Phaidon Press, 2000
Yayoi Kusama 1958-68, LACMA / Japan Foundation /
MoMA, 1998
Höfundur er listfræðingur.
Garður Narkisossar í japönsku menningarmiðstöðinni í París, 1966–2000. C.-O. Meylan.
Frá sýningu sinni upphrópanir: 1.000 báta sýning í Gertrude Stein Gallery í New York, 1963.
Ljósmynd/Kusama Studio
Kusama í verki sínu Eldflaugar á vatninu, 2000.
Hvelfdir speglar í innsetningunni Ósýnilegt líf, 2000.
Ljósmynd/A. Morin